Οδωνύμια της Αθήνας

Επειδή σε κάποιαν από τις συναντήσεις μας, όπου το κρασί μιλούσε πιο δυνατά από το λογικό, ο αγαπητός μου Δόκτορας --και από δίπλα ο (γνωστός προβοκάτορας) Sarant-- μου ζήτησαν να τους απαντήσω αυθόρμητα τι νομίζω ότι είναι σωστό: Βουτάδων ή Βουταδών (όνομα οδού στον Κεραμεικό που έγινε πολύ γνωστή τα τελευταία χρόνια και βρίσκεται στο στόμα όλων) και εγώ απάντησα λανθασμένα, σκέφτηκα πως καλό θα ήταν, μαζί με τη σωστή απάντηση, να μαζέψω όσες περιπτώσεις θυμάμαι από τοπωνύμια της Αθήνας που πολύ συχνά ακούγονται λάθος. (Γνωρίζω φυσικά πως δεν είμαι ο πρώτος που τα επισημαίνει, είπα απλώς να τα συγκεντρώσω και να σας ζητήσω να προσθέσετε ό,τι ξεχνώ). Λοιπόν, Δόκτορά μου, οι Βουτάδαι ήταν ένα από τα πολύ παλαιά και περίλαμπρα γένη της αρχαίας αθηναϊκής αριστοκρατίας·...
μάλιστα ο πιο ξεχωριστός κλάδος τους (αυτό)ονομάζονταν Ετεοβουτάδαι, δηλαδή οι γνήσιοι, οι αυθεντικοί, οι «ορίτζιναλ» Βουτάδες, σε αντίθεση προφανώς με άλλους, γιαλαντζί Βουτάδες, χωρίς περγαμηνές. Οι Βουτάδαι αυτοί, ως ουσιαστικό της πρώτης κλίσεως, πρέπει στη γενική πληθυντικού να τονίζεται στη λήγουσα, δηλαδή:

Βουταδών και Ετεοβουταδών

(κατά το Αργεάδαι -- Αργεαδών, Αλευάδαι -- Αλευαδών). Το *Βουτάδων που μας έρχεται στο στόμα γεννιέται κατ’ αναλογία από τα ανισοσύλλαβα της δημοτικής (ο ψαράς, των ψαράδων - ο πετράς, των πετράδων) αλλά δεν έχει καμία σχέση.

Το ίδιο και οι Ζωσιμάδαι, των Ζωσιμαδών, δρομάκι στα Εξάρχεια, κάθετο στην Καλλιδρομίου.

Εκεί πιο πέρα, Εξάρχεια-Νεάπολη, η περιοχή είναι γεμάτη από Βυζαντινούς αυτοκράτορες (Ιουστινιανού, Βουλγαροκτόνου, Τσιμισκή --ναι, για όσους δεν το ξέρατε, έχει και η Αθήνα Τσιμισκή). Εκεί είναι κι ένας δρόμος με το όνομα του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη, που τον παρατονίζουν σε *Βατατζή.

Πιο κάτω, αρχίζει η οδός Μάρνη, του ποταμού δηλαδή της Γαλλίας Μάρνη, προς τιμή της Μάχης του Μάρνη (1914) , και όχι *Μάρνης.

Η οποία καταλήγει στην ξακουστή πλατεία Βάθης –και όχι πλατεία *Βάθη, όπως έβαλε στις επιγραφές στα λεωφορεία του ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών της Πρωτεύουσας (του κάκου τα επαναλαμβάνουν στου Σαραντάκου).

Και για να κλείσει το τρίγωνο, η περιώνυμη οδός Στουρνάρα και όχι *Στουρνάρη. Νικόλαος Στουρνάρας ήταν το όνομα του εθνικού ευεργέτη, ενός από αυτούς που προσέφεραν χρήματα για την ανέγερση του Πολυτεχνείου. Θυμηθείτε και από τον ελληνικό κινηματογράφο την κωμωδία «Πολυκατοικία οδός Στουρνάρα 288» (δεν υπάρχει τέτοιο νούμερο, η αρίθμηση σταματά στο 77, στο πατρικό μου). Όλος ο κόσμος έτσι την έλεγε, και εξακολουθούν να τη λένε οι ελάχιστοι (αν υπάρχει κανένας) από τους παλιούς που κατοικούν στο δρόμο. Θυμάμαι πολύ καθαρά τον καιρό της Χούντας συνεργεία να περνούν με σκαλωσιές και να καρφώνουν στους τοίχους των πολυκατοικιών τις ταμπέλες που όλοι ξέρουμε σήμερα, με το βαθύ μπλε, με την επιγραφή «Στουρνάρη». Μία μάλιστα, μαρμάρινη, με αρχαιοπρεπή γράμματα, είναι εντοιχισμένη ψηλά στον πλευρικό τοίχο του Πολυτεχνείου. (Μέχρι τότε δεν υπήρχαν τσίγκινες ταμπέλες με τα ονόματα των δρόμων· τα ονόματα ήταν γραμμένα απευθείας στους τοίχους με μαύρα γράμματα από στένσιλ, που εξαφανίζονταν αν βαφόταν ο τοίχος).

Τέλος, στο Γαλάτσι, είναι η πολύ γνωστή οδός Τράλλεων, που τέμνει τη Βεΐκου. Οι Τράλλεις, των Τράλλεων (κατά το οι Σάρδεις των Σάρδεων) και όχι *Τραλλέων, είναι η αρχαία ονομασία του γνωστού μας μικρασιατικούΑϊδινίου. 

Ολοκληρώνω με κάτι όχι της κατηγορίας αυτής αλλά λίγο παρόμοιο, που έχει επίσης αναφερθεί κι αλλού: ένας μεγάλος δρόμος του Πειραιά είναι η οδός Καραολή – Δημητρίου. Πολλοί έχουν την αίσθηση ότι πρόκειται για όνομα ενός προσώπου, κάποιου που το βαφτιστικό του ήταν Καραολής και το επώνυμο Δημητρίου, αλλά όχι, πρόκειται για δύο ξεχωριστά άτομα, ήρωες του κυπριακού αγώνα, τον Μιχαλάκη Καραολή και τον Ανδρέα Δημητρίου, που απαγχονίστηκαν από τους αποικιοκράτες Βρετανούς, παρά το νεαρό της ηλικίας τους και τη μεγάλη κινητοποίηση για τη διάσωσή τους. Λοιπόν υπάρχει και στο κέντρο της Αθήνας οδός Καραολή-Δημητρίου: είναι το τελευταίο τμήμα της οδού Λουκιανού στο Κολωνάκι, όπου και η βρετανική πρεσβεία. Μετονομάστηκε έτσι εκείνο τον καιρό, με σκοπό να ταπεινώσει τη βρετανική αλαζονεία, για να έχει επίσημη διεύθυνση η βρετανική πρεσβεία «οδός Καραολή-Δημητρίου 2» και κάθε φορά που μπαίνει ο πρέσβης να το βλέπει και να σκάει από το κακό του.

Μ’ αρέσουνε αυτά τα ειρωνικά, ψοφάω για συμβολισμούς, αλλά πρέπει να ομολογήσουμε ότι πενήντα πέντε χρόνια μετά ελάχιστοι θυμούνται τον Καραολή και τον Δημητρίου και κανείς δεν θυμάται το λόγο που έγινε η αλλαγή· άσε που σιωπηρά επανήλθε και στις επιγραφές η οδός Λουκιανού.

Ο ίδιος ακριβώς λόγος είναι που η οδός Πατησίων, από την Ομόνοια μέχρι τη Μάρνη, μετονομάστηκε επισήμως σε «Εικοστής Ογδόης Οκτωβρίου», γιατί απέναντι ακριβώς από το Πολυτεχνείο βρίσκεται η (ωραία ανακαινισμένη σήμερα) Κάζα ντ’ Ιτάλια, το ιταλικό ινστιτούτο: για να πικάρουμε τους Ιταλούς. Το θυμάται κανείς σήμερα; Αμφιβάλλω πολύ. Μόνο τα μαγαζιά της Πατησίων κάποτε παλιά έδιναν ως διεύθυνση «28ης Οκτωβρίου» κι αυτό έχει βουλιάξει στη λήθη δεκαετίες τώρα. Όλος ο κόσμος λέει Πατησίων.

Όπως και όλος ο κόσμος λέει Πανεπιστημίου και κανείς δεν ξέρει ποια είναι η Ελευθερίου Βενιζέλου. (Τα Τσώρτσιλ = Ακαδημίας και Ρούζβελτ = Σταδίου είναι παμπάλαια, ελάχιστοι από τους επιζώντες σήμερα Αθηναίους τα έχουν προλάβει και πάντως γρήγορα καταργήθηκαν).

Σκέφτομαι λοιπόν, τώρα που έχουμε φρεσκοεκλεγμένο δήμαρχο, δεν του το λέμε να επαναφέρει επισήμως και την Πατησίων και την Πανεπιστημίου και τη Λουκιανού, για να πάψουμε να έχουμε άλλη μια περίπτωση διπλαναγνωσίας, στην οποία είμαστε περίφημα γυμνασμένοι, άλλο να γράφει και άλλο να διαβάζουμε; Λέτε να έχει τον τρόπο να του το επισημάνει κανένας από τους θαμώνες της Λεξιλογίας;