Εκαναν τα Ιμια «γκρίζα» και με τη βούλα...Γράφει ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ

Δύο δημοσιογράφοι της εφημερίδας «Χουριέτ» μεταβαίνουν με ελικόπτερο στη Μεγάλη Ιμια, υποστέλλουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική. Η κίνηση αυτή έφερε Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα ένοπλης αντιπαράθεσης.

Η αμερικανική κυβέρνηση επέβαλε να γραφεί η συμφωνία με τους όρους απόσυρσης από τα Ιμια σε επίσημη επιστολή που απέστειλε ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Γουόρεν Κρίστοφερ, προς τους ομολόγους του τής Ελλάδας και της Τουρκίας, Θεόδωρο Πάγκαλο και Ντενίζ Μπαϊκάλ.

Οι πανομοιότυπες επιστολές έφτασαν στην Αθήνα και την Αγκυρα στις 2 Φεβρουαρίου 1996 με τη μορφή τηλεγραφήματος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς τις αμερικανικές πρεσβείες και μεταβιβάστηκαν αμέσως στους κ. Πάγκαλο και Μπαϊκάλ από τον πρέσβη Τόμας Νάιλς και τον επιτετραμμένο Φράνσις Ρίτσαρντοουν αντίστοιχα.

Ο τότε Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Θ. Πάγκαλος και οι ομόλογοί του Τουρκίας και ΗΠΑ Ντενίζ Μπαϊκάλ και Γουόρεν Κρίστοφερ.

Ο κ. Νάιλς παρέδωσε την πραγματική επιστολή (original hard copy) στον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών στη διάρκεια συνάντησης που είχαν στις 6 Φεβρουαρίου 1996, στις 09:39 το πρωί. Σύμφωνα με διπλωματική πηγή ο κ. Πάγκαλος έδειξε να ενοχλείται προφανώς επειδή αντιλήφθηκε πως η Ουάσιγκτον επιβλήθηκε σε ρόλο διαιτητή και εγγυητή στις διαφορές για το Αιγαίο.

Ο Αμερικανός πρέσβης έγραψε σε σχετικό τηλεγράφημα: «Εδωσα στον Πάγκαλο την επιστολή του υπουργού Εξωτερικών Κρίστοφερ. Τη διάβασε χωρίς σχόλια και είπε ότι θα απαντήσει το συντομότερο δυνατόν» (1). Η διπλωματική πηγή εξήγησε στο «Εθνος της Κυριακής» ότι η επιβεβαίωση της συμφωνίας με επίσημο γράμμα του επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ήταν ιδέα του αρχηγού της αμερικανικής διαπραγματευτικής ομάδας, μακαρίτη Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ο οποίος εξέφρασε φόβους ότι κάποια από τις δύο χώρες θα μπορούσε να υποχωρήσει από τα συμφωνηθέντα με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέας κρίσης, η οποία θα οδηγούσε σε ελληνοτουρκικό πόλεμο και διάλυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

Στην επιστολή προς τους ομολόγους του, ο κ. Κρίστοφερ γράφει ανάμεσα στα άλλα και τα εξής: (2) (2). «Οι διαβεβαιώσεις που μας προσέφεραν η Ελλάδα και η Τουρκία ότι θα απομάκρυναν τα πλοία, το (στρατιωτικό) προσωπικό και τις σημαίες -με έναν αλληλοδιαδοχικό και συντονισμένο τρόπο- επέτρεψε σε κάθε πλευρά να υποχωρήσει από το χείλος (του πολέμου) με αξιοπρέπεια. Η κυβέρνηση της (άλλης χώρας) μας έχει διαβεβαιώσει ότι δεν θα τοποθετήσει τη σημαία της ή οπλισμένο προσωπικό της στις νησίδες ούτε θα τοποθετήσει πλοία κοντά στις νησίδες.

Μεγάλη βαρύτητα
Προσδίδουμε μεγάλη βαρύτητα σε αυτή τη διαβεβαίωση από έναν σύμμαχο του ΝΑΤΟ.
Προσδίδουμε εξίσου μεγάλη βαρύτητα στις διαβεβαιώσεις της κυβέρνησής σας ως προς τα ίδια, και το έχουμε διαβιβάσει προφορικά και γραπτώς στην κυβέρνηση της (άλλης χώρας)». Το περιεχόμενο της επιστολής, που κρατήθηκε μυστική, περιλαμβάνεται σε τηλεγράφημα προς την αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας που υπογράφει η αντικαταστάτης του κ. Κρίστοφερ, μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ, και το οποίο εστάλη στις 22 Μαΐου 1999 (ώρα 05.49) με τίτλο: «Το
επεισόδιο στα Ιμια/Καρντάκτο 1996: Οι όροι απόσυρσης».

Σύμφωνα με πληροφορίες, ο λόγος για τον οποίο διατάχθηκε έρευνα στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τους όρους αποχώρησης από τα Ιμια οφειλόταν σε διχογνωμία που παρατηρήθηκε μεταξύ των στελεχών της Διεύθυνσης Ευρωπαϊκών Υποθέσεων (EUR) για το περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής συμφωνίας. Ετσι, η κ. Ολμπράιτ ζήτησε να ερευνηθούν τα αρχεία της EUR.
Παράλληλα ζήτησε «να φρεσκάρουν τη μνήμη τους» και όσοι συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις. Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η ανεύρεση της επιστολής του κ. Κρίστοφερ προς τους κ. Πάγκαλο και Μπαϊκάλ που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΧΟΛΜΠΡΟΥΚ
Υπό την εποπτεία του 6ου Στόλου η αποχώρηση
Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ επέβαλε στην Αθήνα και την Αγκυρα τη διαδικασία απόσυρσης από τα Ιμια, η οποία προέβλεπε την παρακολούθηση της επιχείρησης από αμερικανικά αεροπλάνα και ελικόπτερα του 6ου Στόλου. Η συμφωνία παραβιάστηκε από την Αγκυρα, η οποία όμως προσπάθησε να επιρρίψει τις ευθύνες στην ελληνική πλευρά. Σε εμπιστευτικό τηλεγράφημα που παραδόθηκε κατόπιν απανωτών εφέσεων σε ερευνητές στην Ουάσιγκτον και τη Φιλαδέλφεια λίγες ημέρες μετά τα περασμένα Χριστούγεννα, η αμερικανική πρεσβεία περιγράφει τη συνομιλία του επιτετραμμένου της με τον Ονούρ Οϊμέν, ο οποίος παρουσιάζεται ως να μην έχει ιδέα για την επιβεβαίωση της αποχώρησης από τους Αμερικανούς: (5) «Ο Οϊμέν τηλεφώνησε στον επιτετραμμένο στις 2 Φεβρουαρίου για να ζητήσει διευκρίνιση της πληροφορίας που έλαβε από την τουρκική πρεσβεία της Ουάσιγκτον σύμφωνα με την οποία η αμερικανική κυβέρνηση «είναι δυσαρεστημένη» επειδή η Τουρκία αρνήθηκε να δώσει άδεια να πετάξουν τα αμερικανικά αεροπλάνα για να παρακολουθούν την απόσυρση από τα Καρντάκ.

Ο Οϊμέν είπε ότι έλεγξε με τις Ενοπλες Δυνάμεις και το προσωπικό του υπουργείου του και δεν βρήκε καμία αναφορά ότι η αμερικανική κυβέρνηση ζήτησε τέτοια άδεια». Στη συνέχεια σημειώνεται ότι ο Οϊμέν ήταν βέβαιος πως οι Αμερικανοί δεν υπέβαλαν αίτημα για να επιτραπούν πτήσεις που θα έ­λεγχαν την αποχώρηση των δυνάμεων από τα Ιμια και ότι η Τουρκία δεν απέρριψε το αίτημα. (Ο Οϊμέν) υπέθεσε ότι «πιθανότατα οι Ελληνες αρνήθηκαν άδεια για τις αμερικανικές υπερπτήσεις». Ο κ. Ρίτσαρντοουν καταλήγει γράφοντας τα εξής: 4. (Εμπιστευτικό) Σχόλιο: «Εκτός από την επιθυμία «αποσαφήνισης αυτού του σημείου» και διαβεβαίωσης της αμερικανικής κυβέρνησης σχετικά με τη διάθεση της κυβέρνησής του να συνεργασθεί με εμάς, ο Οϊμέν προσπαθεί φυσικά να κάνει επίδειξη δύναμης στην Αθήνα.

Θα προσπαθήσουμε να αποθαρρύνουμε κάτι τέτοιο: στην περίπτωση αυτή, εάν οι Ελληνες αρνήθηκαν πράγματι να χορηγήσουν άδεια πτήσεων πάνω από τη χώρα, οι Τούρκοι δεν χρειάζεται να το γνωρίζουν. Αλλά, εάν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι υπάρχει κάποια άλλη εξήγηση στην ιστορία αυτή, θα θέλαμε να μπορέσουμε να την αναφέρουμε στον Οϊμέν». Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την τουρκική άρνηση οι Αμερικανοί παρακολούθησαν με δικά τους μέσα τη διαδικασία της απόσυρσης, που ξεκίνησε στις 7 το πρωί (ώρα Ελλάδος) και ολοκληρώθηκε τρεις ώρες αργότερα. Στις 10 π.μ. (3 το πρωί ώρα Ουάσιγκτον), ο Χόλμπρουκ αναχώρησε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αφού στο μεταξύ είχε λάβει μήνυμα από το αμερικανικό Πεντάγωνο υπογεγραμμένο από τον στρατηγό Σαλικασβίλι ότι οι στρατιώτες, οι σημαίες και τα πλοία αποχώρησαν ειρηνικά...

Πήραν φόρα οι Τούρκοι και για την Καλόλιμνο
Η συμφωνία που επέτυχε ο Χόλμπρουκ, και με την οποία αμφισβητήθηκε επίσημα το καθεστώς των συγκεκριμένων βραχονησίδων, περιείχε ακόμα έναν όρο, εκτός της ταυτόχρονης αποχώρησης των πλοίων, των στρατιωτικών αγημάτων και των σημαιών της Ελλάδας και της Τουρκίας: προέβλεπε και τη μη επιστροφή των στρατών, των σημαιών και των πλοίων επί και πλησίον των βραχονησίδων, καθιστώντας τα Ιμια «γκρίζα περιοχή». Μάλιστα, η ελληνική κυβέρνηση υπό την πίεση της Αγκυρας ένιωσε την ανάγκη επισημοποίησης και επαναβεβαίωσης της συμφωνίας όταν τέθηκε σε κίνδυνο η ελληνικότητα της Καλολίμνου, την οποία η Τουρκία έθεσε ως δεύτερο πιθανό στόχο για «γκριζοποίηση» με τη δικαιολογία ότι το ελληνικό υπουργείο Εθνικής Αμυνας απέστειλε Ελληνες στρατιώτες στο νησί.

Απόβαση ελληνικών δυνάμεων. Στις 7 Φεβρουαρίου 1996, στις 5:19 μ.μ., η αμερικανική πρεσβεία απέστειλε προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον το ακόλουθο τηλεγράφημα:
«Θέμα: Πληροφορίες περί απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στην Καλόλιμνο
1. Διαβάθμιση από αναπληρωτή επικεφαλής αποστολής Τόμας Μίλερ...
2. Το παρόν μήνυμα απαιτεί την ανάληψη ενεργειών.
3. (Εμπιστευτικό) Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με πληροφορίες περί παρουσίας ελληνικών στρατευμάτων στη νησίδα της Καλολίμνου κοντά στα Ιμια/Καρντάκ, το υπουργείο Εξωτερικών και το ελληνικό Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμυνας είπαν ότι μόνον η νησίδα των Ιμίων καλύπτεται από τη συμφωνία απεμπλοκής που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ στις 30-31 Ιανουαρίου.
4. (Εμπιστευτικό) Ετσι, κατά την άποψή τους, η παρακείμενη νησίδα της Καλολίμνου δεν υπάγεται στη συμφωνία, και δεν επιβεβαιώνουν ούτε διαψεύδουν την παρουσία ελληνικών στρατευμάτων (ή άλλων προσώπων) στην Καλόλιμνο (ή σε άλλα νησιά/νησίδες του Αιγαίου). Επισημαίνουμε ότι τουλάχιστον μια είδηση στον Τύπο της 7ης Φεβρουαρίου αναφέρει ότι τοποθετήθηκαν Ελληνες στρατιώτες σε νησίδες κοντά στα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στο Αιγαίο, όμως μέχρι τώρα δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε την είδηση αυτή.
5. (Εμπιστευτικό) Σχόλιο και αίτημα ανάληψης ενεργειών: Η πρεσβεία ενεργεί θεωρώντας ότι η συμφωνία περί επανόδου στο προηγούμενο καθεστώς καλύπτει μόνον τα Ιμια/Καρντάκ και όχι άλλα γειτονικά νησιά/νησίδες. Θα εκτιμούσαμε την επιβεβαίωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι η αντίληψή μας αυτή είναι ορθή. Θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας για την απόκτηση περισσότερων πληροφοριών όσον αφορά την ενδεχόμενη αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στις νησίδες κοντά στα Ιμια/Καρντάκ ή σε άλλα σημεία κατά μήκος των θαλάσσιων συνόρων Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο. Υπογραφή: Νάιλς».

Η απάντηση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ έφτασε με τηλεγράφημα που απέστειλε ο υπουργός των Εξωτερικών με την υπογραφή του αναπληρωτή υπουργού, Στρόουμπ Τάλμποτ, στον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 1996, στις 2.25 το πρωί. Το τηλεγράφημα διαφωτίζει πλήρως για το περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής συμφωνίας που πέτυχε ο Χόλμπρουκ και αποδέχθηκαν οι Ελληνες και οι Τούρκοι. Αναφέρονται τα εξής:
«1. Διαβάθμιση από Κέρι Κάβανο, διευθυντή Υποθέσεων Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
2. (Εμπιστευτικό) Το ακόλουθο σημείωμα διαβιβάσθηκε στον υπουργό Εξωτερικών στις 7 Φεβρουαρίου:

Η κατάσταση παραμένει τεταμένη στο Αιγαίο.
Οι Τούρκοι παραπονέθηκαν στην πρεσβεία μας ότι η Ελλάδα τοποθέτησε κάποιες στρατιωτικές δυνάμεις στη νήσο Καλόλιμνο (ένα ελληνικό νησί κοντά στα Ιμια/Καρντάκ), παραβιάζοντας τη συμφωνία που επέτρεψε στις δύο πλευρές να υποχωρήσουν από το χείλος της σύγκρουσης.
Η συγκεκριμένη ενέργεια δεν παραβιάζει τη συμφωνία για την ταυτόχρονη απομάκρυνση στρατιωτικών δυνάμεων και σημαιών από τα Ιμια, την αποχώρηση των πολεμικών σκαφών και τη μη επιστροφή τους. Εγείραμε τους τουρκικούς προβληματισμούς στην ελληνική πρεσβεία, τονίζοντας τη σημασία της επίδειξης της μεγαλύτερης δυνατής σύνεσης στη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια της ευαίσθητης αυτής περιόδου.

Καταστήσαμε σαφές ότι δεν αμφισβητούμε το δικαίωμά τους να αναπτύξουν αυτά τα στρατεύματα, αλλά ανησυχούμε για το γεγονός ότι τέτοιου είδους ενέργειες είναι δυνατόν να παρερμηνευθούν και να προκαλέσουν αντιδράσεις στην Αγκυρα. Ο πρέσβης Τσίλας μεταβίβασε το μήνυμα αυτό στον υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο και στον υπουργό Αμυνας Αρσένη. Παραπονέθηκαν ότι επρόκειτο για ανάπτυξη ελληνικών δυνάμεων σε ελληνικό έδαφος και ότι δεν ήταν θέμα προς συζήτηση. Υπογραφή: Τάλμποτ»...
Αθήνα - Ουάσιγκτον - Αγκυρα

Τα πέντε αποκαλυπτικά τηλεγραφήματα
1. Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον. Ημερομηνία: 6 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 09:39. Ενημέρωση: Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αγκυρα. Θέμα: Συνάντηση με τον υπ. Εξωτερικών Πάγκαλο. Επίσκεψη Χόλμπρουκ. Πιθανή επίσκεψη Σημίτη/Πάγκαλου στην Ουάσιγκτον.
2. Τηλεγράφημα από την υπουργό Εξωτερικών Ολμπράιτ προς την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα. Ημερομηνία: 22 Μαΐου 1999, Ωρα: 05.49. Ενημέρωση: Πρεσβείες των ΗΠΑ στην Αγκυρα και τη Λευκωσία. Θέμα: «Το επεισόδιο στα Ιμια/Καρντάκ το 1996: Οι όροι απόσυρσης».
3 .Τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας της Αθήνας προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον. Ημερομηνία: 7 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 17:19. Ενημέρωση: Υπουργείο Αμυνας Ουάσιγκτον, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Ουάσιγκτον. Θέμα: Πληροφορίες περί απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στην Καλόλιμνο.
4. Τηλεγράφημα από τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον προς την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα. Ημερομηνία: 8 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 2.25 το πρωί.
5. Τηλεγράφημα από την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον. Ημερομηνία: 2 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 5.16 π.μ.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ