*Στο πιάτο της «κομβικής αποτροπής»**

Αναλυτικά εργαλεία από την θεωρία των Διεθνών Σχέσεων στην διαχείρηση τουΚυπριακού

του Τίτου Χριστοδούλου

«Κομβική αποτροπή» (pivotal deterrence) είναι η διαχείριση απειλών και υποσχέσεων προς τους εμπλεκόμενους σε μια κρίση ώστε να αποτραπεί ο πόλεμος.
Δυό σημαντικές πτυχές του διπλωματικού αυτού παιγνίου διπλωματίας της τρίτηςπλευράς (third-party statecraft) είναι, πρώτον, ο αποτρέπων να διαθέτει μιακομβική σχέση προς τους αντιπάλους στην κρίση, κατά τρόπον ώστε ηευθυγράμμιση του με την μία ή την άλλη των πλευρών να μπορεί να επηρεάσειαποφασιστικά την έκβαση της σύγκρουσης.
Δεύτερον, ο αποτροπέας"επιδιαιτητής" να διαθέτει αρκετή ευελιξία σε όλη την διάρκεια της κρίσης,ώστε, στην προσπάθειά του να αποσπάσει παραχωρήσεις, να μπορεί να κινεί το βάρος της στήριξής του από την μία πλευρά στην άλλη, παίζοντας δηλαδή καιτις δύο πλευρές με την συνεχή ανησυχία τους τί θα πράξει αν οποιοσδήποτε από τους δύο εμπλεκομένους στην κρίση επιλέξει ενέργειες που θα τονδυσαρεστήσουν. Είναι σημαντικό δηλαδή να μην προβλέπεται η στάση του με μόνιμες και σταθερές δεσμεύσεις κι επιλογές ή υποσχέσεις ?κι αυτό περιλαμβάνει τις σταθερές προσκολλήσεις σε αμετακίνητες αρχές αν αυτόκαθιστά τις ευθυγραμμίσεις του προβλέψιμες στα αντίπαλα μέρη,εξουδετερώνοντας έτσι τον μοχλό πίεσης του «τρίτου μέρους».
H δήλωση «ουδετερότητας» του «κόμβου» στην κρίση είναι αποφασιστικό στοιχείο στην επιτυχή διαχείριση της κομβικής αποτροπής. Συχνά μάλιστα και μόνο η δήλωση της ουδετερότητας στο ενδεχόμενο εκσπάσεως θερμού επεισοδίου είναι αρκετή για να το αποτρέψει.
Στην περίπτωση του ενδεχομένου ανακήρυξης ανεξαρτησίας της Ταϊβάν, η δηλωμένη πολιτική ουδετερότητας κι η ασάφεια των αμερικανικών προθέσεων αποτρέπει τους εθνικιστές της Ταϊπέι, η οποία εξαρτάται από τις ΗΠΑ για την άμυνά της έναντι της Κίνας, αλλά σε καμμιά περίπτωση δεν την έχει εξασφαλισμένη.
Η σκιώδης αυτή κατάσταση στις επιλογές του «κόμβου» σεε μια κρίση, ώστε να συγκρατηθούν και οι δύο εμπλεκόμενοι,είναι εξάλλου ό,τι διαφορίζει την «κομβική αποτροπή» από την συνήθη έννοια της αποτροπής και της διασφάλισης συμμαχιών για την επίτευξή της.
Για παράδειγμα, στην κρίση για τα νησιά Κεμόϊ και Ματσού τον Αύγουστο του 1958, ο Πρόεδρος Άϊζενχάουερ άφησε σε αμφιβολία για την στρατιωτική υποστήριξή του τον εθνικιστή ηγέτη Τσιαγκ Κάι Σεκ, απαντώντας ότι «δενμπορείς να πάρεις στρατιωτικές αποφάσεις για μια κατάσταση πριν η κατάσταση αυτή εκδηλωθεί».
Το αδήλωτο των αμερικανικών προθέσεων χειραγώγησε τους Κινέζους εθνικιστές να διαπραγματευθούν με τους Κομμουνιστές της Κίνας και τελικά να αποσύρουν τα εθνικιστικά στρατεύματα από τα νησιά, αποσοβώντας την κρίση.
Από κοινωνιο-ψυχολογικής πλευράς πρόκειται εδώ για την μια έκφραση της δυναμικής των τριαδικών σχέσεων των ομάδων, όπως τις ανέλυσε ο κοινωνιολόγος Georg Simmel.
Σύμφωνα με την γνωστή θεωρία της δυναμικής των ομαδων τουSimmel, όπως την ανέπτυξε με εμπειρικά παρσδείγματα το 1960 ο Theodor Caplow, κάθε τριαδική σχέση αναλύεται σε ένα «απομονωμένο» μέλος υπό τηνπίεση των ερμηνειών του για την σχέση του άλλου ζεύγους έναντι (ή εναντίον)του, ενώ, η δύναμη παρέμβασης του «κομβικού» (στην περίπτωση) μέρους,απορρέει από την δυσανάλογη δύναμή του να αποφασίσει υπέρ του ενός ή του άλλου των δύο άλλων μελών της τριάδας, κατά τρόπο που τούτο αποβαίνει αποφασιστικό για την έκβαση της διαφοράς των δύο άλλων μερών.
Η δυναμική των τριαδικών ομάδων έδωσε θεωρητική βάση στην ανάπτυξη του παιγνίου του τρίτου προσώπου στην θεωρία των παιγνίων από τους πρωτοπόρους της θεωρίας John vonNewman και Oscar Morgestern, με σημαντική εισφορά στην σχετική προβληματική στις διεθνείς σχέσεις.Στην εξαίρετη μονογραφία του για την «κομβική αποτροπή» στην ιστορία της διεθνούς διπλωματίας, ο Timothy Crawford (*Pivotal Deterrence** :Third-Party Statecraft and the Pursuit of Peace*. Ithaca: Cornell UniversityPress, 2003), χρησιμοποιεί τρείς φορές τις ελληνοτουρικές σχέσεις και τοΚυπριακό σαν παραδείγματα, επιτυχούς μάλιστα, χρήσης των μοχλών της«κομβικής αποτροπής» από τις ΗΠΑ για να αποσοβήσουν ανάφλεξη της κρίσης,είτε αυτό είναι οι κρίσεις στην Κύπρο το 1964 και 1967 είτε η κρίση σταΊμια.
Κι είναι επώδυνα σαφές από τα δικά μας παραδείγματα, ότι μία άλλησημαντική πτυχή του διπλωματικού αυτού μοχλού διαχείρισης κρίσεων είναι ημία των πλευρών να είναι περισσότερον «ευάλωτη» στους κινδύνους αρνητικήςαπόφασης του «τρίτου μέρους», και συνεπώς επιρρεπής σε υποχωρήσεις πουμπορούν να καταγραφούν, στο εσωτερικό της χώρας, ως «ήττα».
Το πιο βασικό στοιχείο όμως, που αποφασίζει για την επιτυχία της αποτροπής ή όχι (η περίπτωση του Ινδο-Πακιστανικού πολέμου για το Κασμίρ είναι το παράδειγμα αποτυχίας), είναι τα εμπλεκόμενα μέρη στην κρίση να έχουν φτωχές άλλες επιλογές συμμαχιών και διεθνούς στήριξης.
Η «κομβική αποτροπή» είναι μια σχέση δύναμης με το «τρίτο μέρος» στην οποία ο «κόμβος» έχει, και καθιστά σαφές ότι έχει, περισσότερες επιλογές από τα εμπλεκόμενα μέρη, και οπωσδήποτε τον κύριο δέκτη των πιέσεων για υποχωρήσεις.Τούτο συνέβαινε στην Κύπρο το 1964 και 1967.
Οι Τούρκοι, το 1964 ειδικά,απετράπησαν από του να εισβάλουν στην Κύπρο, στο φως της άρνησης των ΗΠΑ να δεσμευθούν σαφώς για στήριξη της Τουρκίας στο ενδεχόμενο σοβιετικής αντίδρασης σε σύρραξη.
Το 1974 ωστόσο ενώ η απομονωμένη χουντική Ελλάδα δεν είχε άλλη στήριξη από την ασαφή στάση των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, η Τουρκίαείχε ήδη στήσει μια καλή βάση οικονομικών διπλωματικών σχέσεων με τηνΣοβιετική Ένωση.
Στην σκακιέρα έπαιζε και το Ισραήλ, που απομονωμένο στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, προσέβλεπε στο οριστικό ξεκαθάρισμα του νησιώτικου αεροπλανοφόρου στην γειτονιά του.
Το 1967, ο Μακάριος αναδιπλώθηκε από την κρίση με ξεκάθαρη πια την αντίληψη ότι δεν μπορούσε να βασίζεται σε στρατιωτική υποστήριξη από την Ελλάδα, που είχε υποχωρήσει αποσύροντας την μεραρχία από την Κύπρο, και ότι τρίτα μέρη, με ενέργειες ή αποχή από ενέργειες τους, μπορούσαν να επηρεάσουν την έκβαση της κρίσεως. Και το τελευταίο, μαζί με τον καίριο φόβο της απομόνωσης, είναι το αποφασιστικό στοιχείο της δύναμης της «κομβικής αποτροπής».Το παρόν σημείωμα δεν έχει σκοπό να μπει σε μια ιστορική ανάλυση του Κυπριακού.
Κρίνουμε την έννοια της «κομβικής αποτροπής» ως καίριο στοιχείο ανάλυσης στην φάση του Κυπριακού που διανοίγεται τώρα μπροστά μας και την υποβάλλουμε στο σκεπτικό του αναγνώστη καθώς θα παρακολουθεί την δυναμική διελκυστίνδα που θα αναπτυχθεί στην αποφασιστική ετούτη φάση της επίλυσης που απεφάσισε η κάλπη.
Καθώς και οι δύο νικητές των εκλογών, δηλωμένοι ως «αρεστοί στους ξένους»και «οπαδοί της Ευρώπης», αναλαμβάνουν να «παίξουν» το Κυπριακό σε ένα διεθνές θέατρο όπου τρίτα μέρη θα έχουν αποφασιστική συμβολή στην έκβαση του παιγνίου.
Είναι χρήσιμο οι αναγνώστες Κύπριοι να έχουν υπ' όψη τους και τούτο το αναλυτικό εργαλείο από την θεωρία των διεθνών σχέσεων για να κατανοήσουν καλύτερα και να κρίνουν τα τεκταινόμενα. Καθώς οι αντιλήψεις των δύο απομεινάντων μονομάχων συμπίπτουν για «επιθετική» διεκδίκηση της λύσης με την «ανάληψη πρωτοβουλιών», κι ενώ οι ανάγκες της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας για «κλείσιμο» του Κυπριακού (και ντε γιούρε κλείδωμα των κερδαινομένων που έχει αποκομίσει)σηματοδοτούν μετακίνηση των διεθνών
προτεραιοτήτων από την «διαχείρηση» της κρίσης σε φάση «επίλυσης», η δυναμική αυτής της φάσης εισάγει σε «κομβικό» σημείο τον ξένο παράγοντα,δηλαδή τις ΗΠΑ (κατά πρώτον λόγο) και την Ευρώπη (κατά δεύτερο λόγο) ? η ερμηνεία μας αυτή σηκώνει όμως άλλη συζήτηση.
Είναι ενδιαφέρον για παράδειγμα, να παρακολουθήσουμε πώς θα παίξει (που θα παίξει, οπωσδήποτε) το στοιχείο του «blame game», του σχεδιασμού των διπλωματικών κινήσεών σου, ώστε να επιρρίπτεται στην άλλη πλευρά η ευθύνη για την μην πρόοδο.
Καμμά φορά, στα πλαίσια της θωρίας της «κομβικήςαποτροπής», είναι τούτο πιο σημαντικό και από το να έχει σημειωθεί προόδος.
Και, συχνά είχαμε αποδειχθεί σε αυτό αριστοτέχνες, αξιοποιώντας κυρίως τις αγκυλώσεις του Ντενκτάς. Οι επίγονοι της νέας γενιάς πια των πολιτικών,έχουν να μάθουν από τους παλαιούς μαιτρ που αποχωρούν.
Με την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό μας.
"Τίτος Χριστοδούλου"
αναρτηθηκε απο αργυρης κυριακη 30/8/08