Αν ακούγατε αυτή την περιγραφή ενός ατόμου, τι θα σας έλεγε να περιμένετε για τη δουλειά του;
"...σε καμία περίπτωση δεν είναι πάντα ταπεινός, ανιδιοτελής, ηθικά ανώτερος... το αντίθετο μάλιστα".
"...συμπεριφορά και διαγωγή γενικά αντιπαθητική σε μεγάλο μέρος της καριέρας του. Δεν είναι ένα πολύ ελκυστικό ανθρώπινο ον."
Ακούγεται σαν ένας άνθρωπος του οποίου ο χαρακτήρας σας κάνει να πιστεύετε στην ικανότητά του να αντιπροσωπεύει με ακρίβεια το έργο του; Ακούγεται αξιόπιστος αυτός ο άνθρωπος; Αυτές οι περιγραφές αφορούν τον Louis Pasteur, που θεωρείται ο πατέρας της θεωρίας των μικροβίων και προέρχονται από τον Gerald Geison, έναν κορυφαίο μελετητή του Pasteur, ο οποίος εξέτασε μια συλλογή σημειώσεων που ο Pasteur είχε ζητήσει από την οικογένειά του να μην δημοσιοποιήσει ποτέ. Ο Geison έγραψε τελικά ένα βιβλίο το 1995 με τίτλο The Private Science of Louis Pasteur περιγράφοντας λεπτομερώς τα ευρήματά του. Στόχος του βιβλίου ήταν να παρουσιάσει μια ακριβή εικόνα του ανθρώπου και όχι το εξιδανικευμένο όραμά του για τον εαυτό του:
Βλέποντας αποσπάσματα από κριτικές του βιβλίου, μπορούμε να αποκτήσουμε λίγη περισσότερη εικόνα για την αποδόμηση του χαρακτήρα του Pasteur από τον Geison:
"Στις κρίσιμες στιγμές για τα πιο δραματικά επιστημονικά επιτεύγματά του ο Pasteur παραποίησε το έργο του, ώστε να περιθωριοποιήσει τους αντιπάλους του και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κοινού, την ιδιωτική χορηγία και το επιστημονικό κύρος" (The Economist 1995).
Το επιστημονικό τμήμα των New York Times σχολίασε: "Ο Pasteur... είπε ψέματα για την έρευνά του, έκλεψε ιδέες από έναν ανταγωνιστή του και ήταν δόλιος με τρόπους που σήμερα θα θεωρούνταν επιστημονικό παράπτωμα" (Altman 1995)
Το Nature έγραψε: "[Ο Παστέρ] είναι, εν ολίγοις, ο τέλειος αντιήρωας για την αντιηρωική εποχή μας" (Bynum 1995).
"Ποιος διάσημος επιστήμονας ήταν μυστικοπαθής και παραπλανητικός, ανήθικος στη συμπεριφορά του με τους ασθενείς, επιλεκτικός στην επιλογή των πειραματικών αποτελεσμάτων, δύσκολος στη συνεργασία, εγωιστής και ακόμη και σκληρός απέναντι στους αντιπάλους του και κτητικός σε σημείο παραλογισμού με τα εργαστηριακά του αρχεία;" (The New Scientist)
Από το New England Journal of Medicine "Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμπεριφορά του Pasteur μπορεί να χαρακτηριστεί επιδειξιομανία, αλλά σε άλλες ισοδυναμούσε σαφώς με εξαπάτηση" (Fee 1995)".
doi: 10.1086/393744 .
Πρόκειται σαφώς για περιγραφές ενός ανθρώπου που χειραγωγούσε τα δεδομένα από τα πειράματά του προκειμένου να επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα, ώστε να αποκτήσει το συνοδευτικό κύρος. Με βάση αυτή την εικόνα, ο χαρακτήρας του Παστέρ δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρος ούτε θα ήταν εύκολο να εμπιστευτεί κανείς τα αποτελέσματα των πειραμάτων του ανθρώπου που περιγράφεται παραπάνω. Ωστόσο, το άρθρο αυτό δεν έχει σκοπό να αποτελέσει επίθεση στην προσωπικότητα του Παστέρ. Έχει σκοπό να δείξει ότι οι δυσμενείς ιδιότητες που διέθετε βρήκαν το δρόμο τους στην έρευνά του και τελικά επηρέασαν τα αποτελέσματα των αποτελεσμάτων του.
Πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο του Geison το 1995, ένα άρθρο του 1993 από την Washington Post ανέδειξε την έρευνά του και παρείχε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με όσα είχε αποκαλύψει ο Geison. Αποσπάσματα από αυτό το άρθρο βοηθούν να αναδειχθούν ορισμένες από τις ανήθικες και αντιεπιστημονικές συμπεριφορές του Παστέρ κατά τη διάρκεια μιας επίδειξης του αντιλυσσικού εμβολίου του, καθώς και στον εμβολιασμό ενός 9χρονου αγοριού που υποτίθεται ότι είχε λύσσα:
"Τα επιτεύγματα του Louis Pasteur τον κατατάσσουν ως έναν από τους μεγαλύτερους επιστήμονες όλων των εποχών. Όμως, σε τουλάχιστον δύο σημαντικές περιπτώσεις, ο Γάλλος ερευνητής του 19ου αιώνα προφανώς είπε ψέματα για τις επιστημονικές του μεθόδους, οικειοποιήθηκε μια ιδέα από έναν ανταγωνιστή του και διεξήγαγε πειράματα σε ανθρώπους που θα θεωρούνταν ανήθικα τόσο τότε όσο και σήμερα.
Ο καθηγητής ιστορίας του Πρίνστον, Gerald L. Geison, κορυφαίος μελετητής του Παστέρ, έφερε στο φως "δύο παραδείγματα αυτού που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επιστημονικό παράπτωμα" στη δημόσια δοκιμή ενός εμβολίου κατά της θανατηφόρας ασθένειας του άνθρακα στα πρόβατα και στον εμβολιασμό ενός νεαρού αγοριού κατά της θανατηφόρας ασθένειας της λύσσας.
Ο Geison κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, παρά τη μνημειώδη συμβολή του στην ιατρική, ο Παστέρ "δεν θα είχε περάσει την κρίση του Κογκρέσου" αν οι επιστημονικές του μέθοδοι εξετάζονταν σήμερα"."
"Ο Geison σημείωσε ότι τα σημειωματάρια του Παστέρ αποκάλυπταν ότι είχε τακτικά "μασάζ" ή χειραγώγηση των ακατέργαστων δεδομένων προκειμένου να ταιριάζει στις δικές του προκατασκευασμένες ιδέες. Αυτό συμφωνεί, είπε, με άλλες ιστορικές μελέτες που έχουν δείξει ότι ακόμη και μεταξύ επιφανών επιστημόνων "υπάρχουν πάντα αποκλίσεις μεταξύ των ιδιωτικών αρχείων και των δημοσιευμένων αποτελεσμάτων".
"Πίσω από την προσεκτικά καλλιεργημένη δημόσια εικόνα του Παστέρ, ωστόσο, υπήρχαν χαραμάδες στην πανοπλία του που βρίσκονταν κρυμμένες σε περίτεχνα επιστημονικά σημειωματάρια και άλλα ιδιωτικά έγγραφα για το έργο της ζωής του. Ο ίδιος έδωσε προσεκτικά εντολή στην οικογένειά του να μην τα δείξει ποτέ σε κανέναν, αίτημα που τηρήθηκε μέχρι που τα ιδιωτικά χειρόγραφα δόθηκαν τελικά στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι από τον τελευταίο αρσενικό απόγονό του και έγιναν διαθέσιμα στους μελετητές στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Ο Geison δήλωσε ότι η τεράστια συλλογή περιελάμβανε 30 δεμένους τόμους με αδημοσίευτη αλληλογραφία, σημειώσεις διαλέξεων και σχολικά αρχεία και περισσότερα από 100 εργαστηριακά σημειωματάρια που ανέρχονται ίσως σε 10.000 σελίδες και καλύπτουν την 40ετή επιστημονική καριέρα του Pasteur. Χρειάστηκε ένας χρόνος μόνο για να μάθει να διαβάζει τον τσιμπημένο γραφικό χαρακτήρα του Παστέρ, αλλά ο καθηγητής του Πρίνστον βρήκε τελικά "ηθικά αμφίβολη συμπεριφορά" στα περίφημα εμβόλια του Παστέρ για τον άνθρακα και τη λύσσα.
Το επεισόδιο με τον άνθρακα ξεκίνησε με ένα άρθρο στο οποίο ο Παστέρ ανακοίνωσε ότι ένα νέο εμβόλιο θα μπορούσε να παραχθεί με την έκθεση του θανατηφόρου οργανισμού του άνθρακα σε οξυγόνο για να μειωθεί η ισχύς του. Στη συνέχεια, είπε, ο οργανισμός ήταν κατάλληλος για εμβολιασμό για την προστασία των ζώων από τη μολυσματική ασθένεια. Αποδέχτηκε παρορμητικά μια δημόσια πρόκληση για να αποδείξει την αποτελεσματικότητά του, παρά την ιδιωτική ανησυχία των ίδιων των συναδέλφων του και τις δικές του εσωτερικές αμφιβολίες ότι το εμβόλιό του ήταν πραγματικά έτοιμο για χρήση.
Τον Μάιο του 1881, στο γαλλικό χωριό Pouilly-le-Fort, ο Παστέρ ξεκίνησε μια "τολμηρή δημόσια επίδειξη" του εμβολίου σε ένα πείραμα με 50 πρόβατα. Όταν το πείραμα ήταν επιτυχές, επέστρεψε τον Ιούνιο "για να απολαύσει το χειροκρότημα" από ένα αναγνωριστικό πλήθος δημοσιογράφων και αξιωματούχων. "Ήταν μια στιγμή μεγάλου δράματος", δήλωσε ο Geison.
Σύμφωνα με μια υποσημείωση σε ένα από τα εργαστηριακά του σημειωματάρια, ωστόσο, ο Παστέρ είχε χρησιμοποιήσει μια άλλη προσέγγιση εμβολίου στην οποία ο άνθρακας είχε υποστεί επεξεργασία με χημικά για να αποδυναμωθεί αντί να εκτεθεί στο οξυγόνο. Χρησιμοποιώντας αυτή την προσέγγιση, πρότεινε ο Geison, ο Παστέρ "παραμέρισε έναν αντίπαλο", τον Jean-Joseph Henri Toussaint, έναν άγνωστο κτηνίατρο που είχε αναπτύξει πρώτος το εμβόλιο με χημική επεξεργασία και είχε επισκεφθεί το εργαστήριο του Παστέρ για να το συζητήσει.
"Ο Παστέρ εξαπάτησε σκόπιμα το κοινό και την επιστημονική κοινότητα σχετικά με την ακριβή φύση του εμβολίου που χρησιμοποίησε", δήλωσε ο Geison, κάνοντας λόγο για "ξεκάθαρη περίπτωση επιστημονικού παραπτώματος . . . Ήξερε πολύ καλά ότι έλεγε ψέματα".
"Ένα άλλο παράδειγμα αμφισβητήσιμης συμπεριφοράς αφορούσε την πρώτη ανθρώπινη χρήση του εμβολίου κατά της λύσσας. Στις 5 Ιουλίου 1885, ένας 9χρονος Αλσατός χωρικός, ο Joseph Meister, εμφανίστηκε απροειδοποίητα στην πόρτα του Pasteur. Τον είχε δαγκώσει 14 φορές ένας σκύλος με κλασικά σημάδια λύσσας. Ενώ ο νεαρός Meister δεν θα γνώριζε για αρκετές εβδομάδες αν είχε μολυνθεί, ο Pasteur αποφάσισε να χορηγήσει το νέο του εμβόλιο κατά της λύσσας με την ελπίδα να σώσει τη ζωή του νεαρού.
Ο Meister επέζησε, και τρεις μήνες αργότερα ο Pasteur δημοσίευσε μια εργασία στην οποία ανέφερε ότι το εμβόλιό του κατά της λύσσας είχε προηγουμένως δοκιμαστεί σε 50 σκύλους χωρίς καμία αποτυχία πριν το χρησιμοποιήσει για τη θεραπεία του αγοριού. Όμως ο Geison ανακάλυψε μέσα από τα σημειωματάρια ότι αυτή ήταν, "για να το θέσω φιλεύσπλαχνα, μια πολύ παραπλανητική αναφορά".
Στην πραγματικότητα, ο Παστέρ είχε δοκιμάσει εκτενώς ένα εμβόλιο σε σκύλους που χρησιμοποιούσε μια προσέγγιση που ήταν ακριβώς η αντίστροφη από εκείνη που χρησιμοποιήθηκε στον Meister. Η μέθοδος που χρησιμοποίησε στο αγόρι περιλάμβανε ενέσεις διαδοχικά ισχυρότερων δόσεων του ιού της λύσσας. Η προσέγγιση αυτή δοκιμαζόταν σε εργαστηριακούς σκύλους την εποχή που επιχειρήθηκε το πείραμα στον άνθρωπο, αλλά ο Παστέρ δεν είχε πειστικά αποτελέσματα σε ζώα που να δείχνουν ότι η τεχνική λειτουργούσε.
"Δεν υπήρχαν πειραματικές αποδείξεις για τους δημοσιευμένους ισχυρισμούς του σχετικά με την έκταση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας του εμβολίου σε ζώα πριν από τη δοκιμή της λύσσας στον άνθρωπο", δήλωσε ο Geison".
"Το μήνυμα του Παστέρ για τη σύγχρονη επιστήμη, υποστήριξε ο Geison, ήταν να τρυπήσει την "απελπιστικά παραπλανητική" εικόνα της επιστήμης ως "απλά αντικειμενικής και αμερόληπτης", έναν μύθο που οι επιστήμονες διαιωνίζουν προκειμένου να προωθήσουν το έργο τους και να αποκτήσουν ένα "προνομιακό καθεστώς".
Η έρευνα του Geison αποκαλύπτει ότι ο Παστέρ ήταν ένας άνθρωπος με παραπλανητικές και χειριστικές πρακτικές. Χρησιμοποιούσε μεθόδους που δεν υποστηρίζονταν από επιστημονικά στοιχεία. Έκλεβε ιδέες από συναδέλφους του και τροποποιούσε τα δεδομένα ώστε να ταιριάζουν στις δικές του προκαταλήψεις. Ακριβώς όπως κάνουν σήμερα οι ιολόγοι στα εργαστήριά τους, ο Παστέρ δημιούργησε μέσω πειραμάτων αυτό ακριβώς που ήθελε να βρει, ενώ αγνοούσε τα αντιφατικά ευρήματα προκειμένου να αποκτήσει φήμη και χρηματοδότηση. Λάβετε υπόψη ότι ο Geison, αν και επικριτικός απέναντι στον Παστέρ, εξακολουθεί να είναι ένας αδιαπραγμάτευτος θαυμαστής του ανθρώπου και του έργου του. Ευτυχώς, ο Geison ήταν αρκετά ειλικρινής ώστε να επισημάνει τα ελαττώματα στην έρευνα του Pasteur που θα έπρεπε να θέσουν υπό αμφισβήτηση τα ευρήματα και τις θεωρίες του.
Αν και αυτές οι αναφορές είναι καταδικαστικές, ο Geison είχε ήδη γράψει μια εργασία το 1978, στην οποία εξέταζε τις ανήθικες πρακτικές του Pasteur. Σε αυτήν, μπορούμε να βρούμε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις παραπλανητικές μεθόδους για τον άνθρακα και τη λύσσα που χρησιμοποίησε ο Παστέρ. Ο Geison παρείχε επίσης ορισμένες μάλλον αποκαλυπτικές πληροφορίες σχετικά με τη λύσσα, όπως το γεγονός ότι θεωρούνταν πάντα σπάνια ασθένεια στον άνθρωπο και ότι οι περισσότεροι που διαγνώστηκαν με λύσσα επέζησαν χωρίς καμία απολύτως θεραπεία. Στην πραγματικότητα, οι εκτιμήσεις για τη θνησιμότητα από τη λύσσα κυμαίνονταν από 0,5% έως 80%, με τον ίδιο τον Παστέρ να την υπολογίζει στο 16%. Ο Geison επεσήμανε πώς η λύσσα έχει μια ασυνήθιστα μακρά περίοδο επώασης, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από 8 εβδομάδες έως και χρόνια χωρίς συμπτώματα. Υπήρχε ακόμη μια αβεβαιότητα όσον αφορά τη συσχέτιση μεταξύ των δαγκωμάτων ζώων και των πραγματικών συμπτωμάτων, ακόμη και σε ζώα που λέγεται σαφώς ότι ήταν λυσσασμένα.
Λόγω αυτών και άλλων παραγόντων, ο Geison αμφισβήτησε τη δεοντολογία γύρω από τη χρήση του εμβολίου της λύσσας ως προληπτικού εμβολίου σε άτομα χωρίς συμπτώματα, καθώς το εμβόλιο εμπεριείχε τα δικά του ρίσκα και κινδύνους. Ο Geison υποστήριξε ότι κάθε εμβολιασμός για τη λύσσα είναι ένα πείραμα σε ανθρώπους, καθώς δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι κάποιος που δαγκώθηκε από λυσσασμένο ζώο θα εκδηλώσει ποτέ συμπτώματα της νόσου. Στην πραγματικότητα, καθώς ο Παστέρ χρησιμοποίησε έναν νευροτροπικό παράγοντα στο εμβόλιο του, δεν μπορούσε να υπάρξει καμία εγγύηση ότι οι παραλυτικές και νευρολογικές επιδράσεις δεν ήταν απλώς αιτία του ίδιου του εμβολίου. Υπήρχαν περισσότερες περιπτώσεις παραλυτικής λύσσας λόγω του εμβολιασμού του Παστέρ παρά στη "φυσική" λύσσα για την οποία ήταν σπάνια.
Ο Geison συμπεριέλαβε πληροφορίες από τους συγχρόνους του Παστέρ σχετικά με τον χαρακτήρα και την εργασιακή του ηθική. Ο πιο εξέχων ήταν ο Michel Peter, ο οποίος υποστήριξε ότι το έργο του Παστέρ ήταν αντιεπιστημονικό, καθώς κρατούσε μυστικές τις μεθόδους του, γεγονός που δεν επέτρεπε την ανεξάρτητη αξιολόγηση. Ο Peter κατηγόρησε τον Pasteur ότι δεν είχε καμία θεωρητική βάση για τη θεραπεία της λύσσας, καθώς παραδέχθηκε ανοιχτά ότι δεν ήταν σε θέση να απομονώσει κανέναν μικροοργανισμό που προκαλούσε την ασθένεια. Ο Παστέρ βασίστηκε σε γαλακτώματα νωτιαίου μυελού από περιπτώσεις λύσσας για να ισχυριστεί ότι το αιτιολογικό μικρόβιο ήταν παρόν μέσα στα εμβόλια. Ωστόσο, αυτό ήταν καθαρά εμπειρικό και ο Παστέρ δεν είχε κανένα στοιχείο για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του.
Έχω παραθέσει τα πιο σημαντικά σημεία από αυτό το έγγραφο, αλλά συνιστώ να το διαβάσετε ολόκληρο κάποια στιγμή, καθώς υπάρχουν αποσπάσματα από τα ίδια τα έγγραφα του Παστέρ και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που περιέχονται μέσα σε αυτό:
Ηθικά Ζητήματα Ειδικά για τη Λύσσα
"Η λύσσα ήταν πάντα σπάνια στον άνθρωπο. Πιθανώς δεν απαίτησε ποτέ περισσότερα από εκατό θύματα σε οποιοδήποτε έτος στη Γαλλία, και οι εκτιμήσεις του Fiench για τα έτη που προηγήθηκαν αμέσως πριν από το διάσημο έργο του Pasteur δείχνουν ετήσια θνησιμότητα σημαντικά μικρότερη από πενήντα. Επιπλέον, η λύσσα δεν είναι μολυσματική ασθένεια με τη συνήθη έννοια- δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών, ο γενικός ή υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν φάνηκε ποτέ κατάλληλος όσον αφορά τη λύσσα. Το δυνητικό κοινωνικό όφελος δεν φάνηκε ποτέ επαρκές για να δικαιολογήσει το είδος της επέμβασης στα ατομικά δικαιώματα που αντιπροσωπεύει ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ευλογιάς, για παράδειγμα".
"Ένα ακόμη πιο ιδιόμορφο χαρακτηριστικό της λύσσας είναι η μακρά περίοδος επώασης της απουσία ανιχνεύσιμων συμπτωμάτων. Καμία άλλη θανατηφόρα ασθένεια ταχείας κλινικής πορείας δεν πλησιάζει καν τη λύσσα ως προς τη διάρκεια επώασης -συνήθως έξι έως οκτώ εβδομάδες, αλλά μερικές φορές ένα έτος ή και περισσότερο. Αυτό το χαρακτηριστικό της λύσσας άνοιξε τη δυνατότητα μιας θεραπείας που θα μπορούσε να εφαρμοστεί μετά την (πιθανή) προσβολή από τη νόσο αλλά πριν εκδηλωθούν τα συμπτώματα. Αυτό είναι, φυσικά, το χαρακτηριστικό γνώρισμα του "εμβολίου" κατά της λύσσας του Παστέρ και όλων των επόμενων θεραπειών για τη νόσο.
Δυστυχώς για τον Παστέρ και τους διαδόχους του, υπάρχει ένας πολύ υψηλός βαθμός αβεβαιότητας στη συσχέτιση μεταξύ των δαγκωμάτων ζώων και της επακόλουθης εμφάνισης λύσσας - ακόμη και όταν το ζώο που δαγκώνει είναι αποδεδειγμένα λυσσασμένο. Ενώ η θνησιμότητα της κλινικής λύσσας είναι σχεδόν 100 τοις εκατό, η απειλή θανάτου από το δάγκωμα ενός λυσσασμένου ζώου είναι πολύ μικρότερη. Ο κίνδυνος εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του είδους του ζώου που επιτίθεται (τα δαγκώματα λύκου και γάτας, για παράδειγμα, ενέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από τα δαγκώματα σκύλου), τη θέση και το βάθος των δαγκωμάτων, καθώς και την εφαρμογή ή το χρόνο καυτηρίασης. Ανάλογα με αυτές και άλλες περιστάσεις, οι εκτιμήσεις για τον κίνδυνο προσβολής από λύσσα από τα δαγκώματα ζώων που είναι γνωστό ότι είναι λυσσασμένα κυμαίνονται από 80 τοις εκατό έως 0,5 τοις εκατό. Είναι ίσως μάταιο να προσπαθήσει κανείς να καταλήξει σε ένα ουσιαστικό "μέσο" ποσοστό μέσα σε αυτό το εύρος, αλλά ο ίδιος ο Παστέρ εκτίμησε ότι το 16% των ατόμων που δαγκώθηκαν από λυσσασμένους σκύλους θα πέθαιναν τελικά από λύσσα, εκτός αν υποβάλλονταν στη νέα του θεραπεία.
Σε κάθε περίπτωση, τα περισσότερα θύματα δαγκωμάτων λυσσασμένων ζώων θα μπορούσαν να παραιτηθούν από τη θεραπεία χωρίς να βιώσουν δυσάρεστες συνέπειες στο μέλλον. Δεδομένου ότι όλες οι μορφές θεραπείας που έχουν ακόμη επινοηθεί ή μελετηθεί για τη λύσσα εφαρμόζονται πριν εκδηλωθούν τα συμπτώματα, και δεδομένου ότι όλες ενέχουν κάποιο δικό τους κίνδυνο, δημιουργείται ένα ιδιαίτερο ηθικό πρόβλημα στη θεραπεία της λύσσας. Σίγουρα, όλα τα θεραπευτικά ή προληπτικά μέτρα ενέχουν κάποιο βαθμό αβεβαιότητας και όλα ενέχουν κάποιο κίνδυνο βλάβης".
"Αν λοιπόν ο εμβολιασμός κατά της λύσσας δεν μοιάζει με τον συνηθισμένο εμβολιασμό, τότε δεν μοιάζει και με τα συνηθισμένα θεραπευτικά μέτρα. Αυτά αναλαμβάνονται για το άμεσο καλό ενός ατόμου στο οποίο η ασθένεια έχει ήδη εκδηλωθεί. Ως τέτοια, έχουν δημιουργήσει σχετικά λίγα ηθικά προβλήματα - ακόμη και όταν ισοδυναμούν με μια μορφή πειραματισμού σε ανθρώπους. Στον εμβολιασμό του θύματος ενός δαγκώματος ζώου κατά της λύσσας, αντίθετα, δεν μπορεί ποτέ να είναι κανείς βέβαιος ότι το υποκείμενο της θεραπείας έχει πράγματι προσβληθεί από την ασθένεια. Και επομένως δεν μπορεί ποτέ να είναι κανείς σίγουρος αν η θεραπεία είναι έστω και δυνητικά ωφέλιμη για τον ίδιο ή για οποιονδήποτε άλλον.
Αν αυτές οι διακρίσεις φαίνονται τώρα υπερβολικά πολύτιμες ή εξεζητημένες, αυτό συμβαίνει μόνο επειδή η συσσωρευμένη εμπειρία ενός αιώνα υποδηλώνει ότι ο κίνδυνος θανάτου ή τραυματισμού από τον εμβολιασμό κατά της λύσσας είναι αισθητά μικρότερος από τον κίνδυνο θανάτου από το δάγκωμα ενός λυσσασμένου ζώου. Λόγω της συντριπτικής (αν και όχι τέλειας) επιτυχίας της θεραπείας, λησμούμε το γεγονός ότι κάθε περίπτωση εμβολιασμού κατά της λύσσας είναι αναγκαστικά μια μορφή μη θεραπευτικού ανθρώπινου πειράματος χωρίς δυνητικό όφελος για το κοινωνικό σύνολο".
Μια πολύ πιο ενοχλητική αντίρρηση για τον Παστέρ είχε την αφετηρία της σε ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εργασίας του, το οποίο ο ίδιος έκανε πολλά για να τονίσει. Τα εμβόλιά του, σε αντίθεση με το εμβόλιο του Jenner κατά της ευλογιάς, ήταν προϊόντα του εργαστηρίου. Για τον Παστέρ, αυτό το χαρακτηριστικό των εμβολίων του αντιπροσώπευε μια σημαντική πρόοδο- ως εργαστηριακά προϊόντα, ήταν επίσης πιο ευαίσθητα στην ανθρώπινη χειραγώγηση και τον έλεγχο από ό,τι το εμβόλιο κατά της ευλογιάς που ο Τζένερ πήρε από τη φύση"'. Αλλά για μερικούς από τους επικριτές του, κυρίως τους κορυφαίους ιατρικούς αντιπάλους του, αυτό το χαρακτηριστικό του εμβολίου του Παστέρ κατά της λύσσας έθετε την τρομακτική πιθανότητα ότι τώρα θα μπορούσε κανείς να αναγκαστεί να αντιμετωπίσει μια νέα ασθένεια, μια ασθένεια που ο ίδιος ο Παστέρ είχε δημιουργήσει: την τεχνητή ή εργαστηριακή λύσσα. Οι επικριτές αυτοί, όχι εντελώς διαφορετικοί από τους σημερινούς αντιπάλους της έρευνας του ανασυνδυασμένου DNA, τόνισαν ότι το εμβόλιο του Παστέρ ήταν ένας τροποποιημένος ιός με κάπως αβέβαιες ιδιότητες. Ως απόδειξη ότι ο φόβος τους είχε κάποια βάση στην πραγματικότητα, επισήμαναν νωρίς τη συχνότητα με την οποία φαινόταν να εμφανίζεται η "παραλυτική" μορφή της λύσσας μετά τις θεραπείες του Παστέρ, σε αντίθεση με την υποτιθέμενη σπανιότητά της υπό φυσικές συνθήκες. Αυτοί οι ιατρικοί επικριτές παραπονέθηκαν επίσης ότι η χρήση από τον Παστέρ ενός "ζωντανού" νευροτροπικού εμβολίου περιέπλεκε τη δυσκολία της διάγνωσης σε κάθε εμβολιασμένο άτομο που εμφάνιζε αργότερα νευρικά συμπτώματα. Εκ των υστέρων, φαίνεται σαφές ότι ενώ οι επικριτές του Παστέρ υπερέβαλαν κατά πολύ τους κινδύνους της θεραπείας του, η κριτική τους δεν ήταν εντελώς αδικαιολόγητη".
"Κατ' αρχάς, επέμεινε ο Peter, το έργο του Παστέρ δεν ήταν σωστά επιστημονικό, επειδή κρατούσε μυστικές τις λεπτομέρειες της θεραπείας του. Όπως όλοι οι προμηθευτές εμπειρικών θεραπειών, είπε τόσο πολλά όσο και πολύ λίγα για τη θεραπεία του για τη λύσσα - αρκετά για να προσελκύσει αναγνώριση και φορολογικές αποδόσεις, αλλά πολύ λίγα για να επιτρέψει την ανεξάρτητη αξιολόγηση των ισχυρισμών του. Ούτε ήταν η πρώτη φορά που ο Παστέρ κατηγορήθηκε για ιδιοτελή μυστικότητα, με συμπεριφορά που ταιριάζει περισσότερο σε έναν κερδοσκόπο τεχνολόγο παρά σε έναν ανιδιοτελή αναζητητή της επιστημονικής αλήθειας. Κάποιοι τον είχαν επικρίνει επειδή έβγαλε διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τις μεθόδους παρασκευής ή συντήρησης της μπύρας, του κρασιού και του ξυδιού πριν δημοσιεύσει τα απομνημονεύματα με τα οποία οι μέθοδοι αυτές έγιναν γνωστές στο κοινό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1880, οι δραματικοί ισχυρισμοί του για επιτυχή εμβόλια κατά της χολέρας των κοτόπουλων και του άνθρακα στα πρόβατα προκάλεσαν κατηγορίες για αθέμιτη μυστικότητα. Οι πρώιμες αναφορές του Παστέρ για τη θεραπεία της λύσσας, μέσω της επιφυλακτικότητάς τους σχετικά με τις λεπτομέρειες της μεθόδου, προσκάλεσαν παρόμοιες επιθέσεις.
Σε όλες αυτές τις κατηγορίες, ο Παστέρ απάντησε επιμένοντας στην ανάγκη προσεκτικού ποιοτικού ελέγχου και αρνούμενος σταθερά ότι τα κίνητρά του ήταν καθ' οιονδήποτε τρόπο μισθολογικά. Επεσήμανε τον κίνδυνο μοιραίας καταστροφής αν οι λεπτομέρειες της μεθόδου του γίνονταν γνωστές σε όσους ήταν λιγότερο έμπειροι από τον ίδιο και τους συνεργάτες του, και υπενθύμισε στους επικριτές του ότι χορηγούσε τη θεραπεία του χωρίς χρέωση. Τελικά, αν και μόνο τελικά, αποκάλυψε τις λεπτομέρειες της μεθόδου του και σε καμιά δεκαριά επιστήμονες και γιατρούς, μεταξύ των οποίων και αρκετοί ξένοι, που ήρθαν στο εργαστήριό του για να τη μάθουν από πρώτο χέρι.
Παρ' όλα αυτά, η αρχική μυστικότητα και η επιφυλακτικότητα του Παστέρ συνέβαλαν στο να φουντώσει μια γενικότερη συζήτηση σχετικά με το αν το έργο του για τη λύσσα πληρούσε ή όχι τα πρότυπα της πραγματικά επιστημονικής έρευνας".
"Ο Peter φυσικά αρνήθηκε ότι το έργο του Παστέρ για τη λύσσα ήταν επιστημονικό. Για ένα πράγμα, επεσήμανε, ο Παστέρ δεν είχε παράσχει καμία θεωρητική βάση για τη θεραπεία του. Ο Παστέρ ήταν διάσημος για τη μικροβιακή θεωρία των ασθενειών, ωστόσο παραδέχτηκε ότι δεν είχε καταφέρει να απομονώσει το μικρόβιο που θεωρήθηκε υπεύθυνο για τη λύσσα. Κατά την ανάπτυξη των άλλων εμβολίων του -όλα για ζωικές ασθένειες- ο Παστέρ είχε καλλιεργήσει ένα εξασθενημένο στέλεχος του συγκεκριμένου μικροβίου στο οποίο απέδιδε κάθε ασθένεια- το εμβόλιο της λύσσας, αντίθετα, είχε ληφθεί με "εμπειρικό" χειρισμό λυσσασμένων νωτιαίων μυών. Ο Peter θα μπορούσε επίσης να είχε ρωτήσει, αν και δεν το έκανε, πώς ακριβώς θα μπορούσε ο Pasteur να εξηγήσει την εξασθένηση, είτε στην περίπτωση των αποξηραμένων νωτιαίων μυελού είτε στα άλλα εμβόλιά του.
Στις αρχές των συζητήσεων του 1887, ο Παστέρ ισχυρίστηκε ευθαρσώς ότι η "επιστημονική βάση" της θεραπείας του έγκειται "στη δυνατότητα να προσδίδεται στα ζώα ανοσία κατά του ιού της λύσσας του δρόμου με την υποδόρια ένεση όλο και πιο ιογόνων νωτιαίων μυελού κουνελιών. Με τον τρόπο αυτό μετατράπηκε ένα απλό εμπειρικό αποτέλεσμα σε "επιστημονική" βάση για τη θεραπεία του. Λιγότερο διακριτικός ήταν ένας από τους υποστηρικτές του, ο M. Brouardel, ο οποίος προσέφερε αυτή την εξόφθαλμα ωφελιμιστική υπεράσπιση της θεραπείας του Pasteur:
Όσον αφορά την κατηγορία που απευθύνεται στη μέθοδο ως αντιεπιστημονική, ομολογώ ότι δεν την καταλαβαίνω. Σύμφωνα με αυτόν τον υπολογισμό, ο εμβολιασμός Jennerian είναι ακόμη πιο αντιεπιστημονικός, διότι μας προφυλάσσει από μια ασθένεια [δηλαδή την ευλογιά] δίνοντάς μας μια άλλη [δηλαδή την αγελαδοπανώλη] ....
Κατά τη γνώμη μου, αυτό από μόνο του είναι αντιεπιστημονικό, το οποίο δεν είναι αληθινό. Αν κάποιος μου αποδείκνυε ότι η λύσσα μπορεί να θεραπευτεί με τη χρήση μιας φανταστικής ομελέτας ή κελυφών στρειδιών, θα εξακολουθούσα να θεωρώ το πράγμα επιστημονικό. Τελικά, όσοι επιδιώκουν αυτή τη διαμάχη με τον Παστέρ, απλώς τον ρωτούν το πώς και το γιατί αυτής της μεθόδου. Ο Μ. Παστέρ θα μας πει ότι βρήκαμε την απάντηση στο ερώτημα που έθεσε ο μεγάλος μας κωμικός [Μολιέρος]: γιατί το όπιο παράγει ύπνο;".
"Στο βαθμό που η κριτική του Peter συνίστατο σε μια απαίτηση για τελειότητα στην επιστήμη, απέκρυψε μια πιο σημαντική ένσταση στο έργο του Παστέρ - μια ένσταση στην οποία οι ηθικές ανησυχίες αναδύονται με έντονο ανάγλυφο. Σχεδόν, αλλά όχι εντελώς, χάθηκε στο πλαίσιο της υπερβολικής επίθεσης του Peter η κατηγορία ότι ο Pasteur εφάρμοσε τη θεραπεία του στους ανθρώπους χωρίς να έχει πρώτα αποδείξει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της στα ζώα. Πιο συγκεκριμένα, κατηγόρησε τον Peter, ο Pasteur είχε αποτύχει να αποδείξει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του στα ζώα, αφού αυτά είχαν δαγκωθεί από λυσσασμένο σκύλο. Τα "ανθεκτικά" (δηλαδή ανοσοποιημένα) ζώα του είχαν καταστεί έτσι μόνο πριν δαγκωθούν.
Η κατηγορία αυτή το 1887, όπως πρέπει να είχε αντιληφθεί ο Peter, ισοδυναμούσε ουσιαστικά με το να αποκαλέσει τον Παστέρ ψεύτη. Από την πρώτη στιγμή, από το περίφημο υπόμνημά του της 26ης Οκτωβρίου 1885, με το οποίο ανακοίνωνε την εφαρμογή της θεραπείας του για τη λύσσα στον άνθρωπο, ο Παστέρ ισχυριζόταν ότι "είχε ήδη καταστήσει έναν μεγάλο αριθμό σκύλων ανθεκτικούς στη λύσσα αφού είχαν δαγκωθεί. Ο Peter παραπονέθηκε ότι ο Pasteur δεν διευκρίνισε τι εννοούσε με τον "μεγάλο αριθμό" σκύλων και ότι δεν προσέφερε ούτε λεπτομέρειες ούτε αποδείξεις για τον ισχυρισμό του. Ακόμη και αν ήταν αλήθεια, συνέχισε ο Peter, αυτά τα αρχικά πειράματα μετά το δάγκωμα δύσκολα θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη μετάβαση από την αρχική μέθοδο εμβολιασμού κατά της λύσσας του Pasteur στην "εντατική" του μέθοδο, την οποία ο Peter θεωρούσε θετικά επικίνδυνη και στην οποία απέδιδε πιθανή ευθύνη για τουλάχιστον έναν θάνατο μεταξύ των ανθρώπινων υποκειμένων του Pasteur. Αυτή η εντατική θεραπεία, ισχυρίστηκε ο Peter, ήταν "καθαρά εμπειρική, ή μάλλον πρόκειται εδώ για a priori πειράματα που ασκούνται στον άνθρωπο". Ο φαρμακολόγος E.F.A. Vulpian, ο οποίος είχε ήδη δανείσει το κύρος του για να υποστηρίξει το έργο και τη θεραπεία του Pasteur, εξέφρασε την αίσθηση της σοβαρότητας (αν όχι της ακρίβειας) των κατηγοριών του Peter λέγοντας ότι ισοδυναμούσαν με κατηγορία "ακούσιας ανθρωποκτονίας" κατά του Pasteur και των συνεργατών του.
Μέχρι να αποκρυπτογραφηθούν τα εργαστηριακά σημειωματάρια του Παστέρ για τη λύσσα και να υποβληθούν σε κριτική εξέταση, δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε την κυριολεκτική ακρίβεια των σοβαρότερων κατηγοριών του Peter κατά του Παστέρ. Εν τω μεταξύ, ωστόσο, μπορούμε εύλογα να τρέφουμε αμφιβολίες για την ηθική των πρώτων δοκιμών του Παστέρ σε ανθρώπους με βάση μόνο τα δημοσιευμένα αρχεία. Στην πραγματικότητα, αυτές οι αμφιβολίες μπορούν να παραμεριστούν μόνο αν ο αναγνώστης είναι πρόθυμος να δεχτεί την ονομαστική αξία των αόριστων και υπερβολικών ισχυρισμών του ίδιου του Παστέρ σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της μεθόδου θεραπείας του. Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να αγνοηθούν, μεταξύ άλλων, αξιόπιστες δημοσιευμένες αναφορές ότι αρκετοί από τους ίδιους τους μαθητές του Παστέρ αμφισβητούσαν την ορθότητα (ή τουλάχιστον τη σοφία) των πρώτων δοκιμών του σε ανθρώπους. Ανάμεσα σε αυτούς τους αποστάτες ξεχώριζε ο πιο διεισδυτικός από τους συνεργάτες του στη λύσσα, ο Emile Roux, ο οποίος φέρεται να αρνήθηκε να υπογράψει την πρώτη έκθεση θεραπείας.
Ακόμα πιο σημαντικό, ο προσεκτικός αναγνώστης των μεταγενέστερων και λιγότερο διάσημων εργασιών του Παστέρ για τη λύσσα θα ανακαλύψει (σε ένα απομνημονεύμα του Νοεμβρίου του 1886) την παραδοχή του ίδιου ότι δεν είχε ακόμα, την εποχή που θεράπευε τον Joseph Meister, αποδείξει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του στην περίπτωση ζώων που είχαν προηγουμένως εμβολιαστεί με λύσσα με τον πιο αποφασιστικό τρόπο - δηλαδή με τον ενδοκρανιακό εμβολιασμό της συνήθους λύσσας του σκύλου απευθείας στη σκληρή μήνιγγα μετά από τρεπανισμό. "Τα πρώτα μου πειράματα σε αυτό το σημείο", έγραψε ο Παστέρ, "χρονολογούνται από τον Αύγουστο του 1885" -ένα μήνα αφότου είχε αρχίσει να θεραπεύει τον Meister- και ακόμη και τότε "η επιτυχία δεν ήταν παρά μερική".
Δεδομένης της σπανιότητας της λύσσας στον άνθρωπο και της συνακόλουθης ανάγκης θεραπείας της μόνο στην περίπτωση ατόμων που είχαν ήδη δαγκωθεί από λυσσασμένο ζώο, η παραδοχή του Pasteur στρέφει πολύ έντονα την προσοχή μας σε δύο αποσπάσματα των αναμνηστικών της 26ης Οκτωβρίου 1885, με τα οποία ανακοίνωσε την εφαρμογή της θεραπείας του στους ανθρώπους. Στο πρώτο από αυτά τα δύο αποσπάσματα, ο Παστέρ ισχυρίζεται ότι είχε ήδη κάνει πενήντα σκύλους να αποκτήσουν ανοσία στη λύσσα, "χωρίς να έχει αντιμετωπίσει ούτε μία αποτυχία", όταν ο Meister εμφανίστηκε στο εργαστήριό του τον Ιούλιο του 1885. Αλλά ο Παστέρ δεν προσέφερε κανένα στοιχείο για τον ισχυρισμό αυτό. Ο αναγνώστης αφέθηκε να μαντέψει τις λεπτομέρειες αυτών των απολύτως κρίσιμων πειραμάτων σε ζώα. Αργότερα στα ίδια απομνημονεύματα, σε ένα απόσπασμα στο οποίο ο Michel Peter έδωσε προφανώς μεγάλη προσοχή, ο Pasteur έγραψε τα εξής:
Οι πενήντα σκύλοι μου, είναι αλήθεια, δεν είχαν δαγκωθεί πριν τους καταστήσω ανθεκτικούς στη λύσσα, αλλά ήξερα ότι αυτή η περίσταση μπορούσε να εξαλειφθεί από τις ασχολίες μου, διότι είχα ήδη καταστήσει ανθεκτικό στη λύσσα μεγάλο αριθμό σκύλων αφού είχαν δαγκωθεί".
Πέρα από το παράπονο του Peter ότι ο Pasteur απέτυχε να διευκρινίσει τι εννοούσε με τον όρο "μεγάλος αριθμός" σκύλων, ένα πιο σοβαρό ερώτημα έμεινε επίσης αναπάντητο σε αυτό το απομνημονεύμα. Δεδομένου ότι ο Παστέρ απέτυχε να παράσχει περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τη φύση, τους στόχους ή τις λεπτομέρειες των πειραμάτων στα οποία παρήγαγε ανοσοποιημένους σκύλους, δεν είναι καν σαφές αν είχαν θεραπευτεί με την ίδια μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία του Meister -δηλαδή με τον καθημερινό εμβολιασμό προοδευτικά ιογόνων σπονδυλικών νημάτων.
Παραδόξως, και ίσως σημαντικά, ο Παστέρ δεν χρησιμοποίησε ποτέ τα αποτελέσματα που περιέχονται στα εργαστηριακά του σημειωματάρια για να υπερασπιστεί τη μέθοδο θεραπείας του. Ούτε καν οι σφοδρές επιθέσεις του Peter και άλλων δεν μπόρεσαν να τον ωθήσουν να αποκαλύψει τις λεπτομέρειες των πειραμάτων σε ζώα που είχε πραγματοποιήσει πριν από τη θεραπεία του Μάιστερ, και πέθανε μια δεκαετία αργότερα χωρίς να δημοσιεύσει καμία περαιτέρω αναφορά σε αυτά".
https://doi.org/10.2307/3560403
Η περιγραφή του χαρακτήρα του Παστέρ από τον Geison είναι μια καταδικαστική απεικόνιση ενός ανθρώπου που ενδιαφέρεται περισσότερο για τη φήμη και το κύρος της "ανακάλυψης" παρά για την τήρηση των αποδεκτών επιστημονικών μεθόδων. Ήταν ένας άνθρωπος που ήταν μυστικοπαθής, χειριστικός και ανήθικος- ένας άνθρωπος που άλλα έλεγε και άλλα έκανε. "Μαλάκωσε" τα δεδομένα του για να ταιριάζει στους δικούς του επιθυμητούς στόχους. Ακόμη και οι συνάδελφοί του ήταν επιφυλακτικοί απέναντι στο έργο του και στις πρακτικές που εφάρμοζε. Ωστόσο, ο Παστέρ είχε ισχυρούς φίλους που τον υποστήριζαν, γεγονός που έπνιξε τις αντιδράσεις και τελικά οδήγησε στην αποδοχή των αντιεπιστημονικών θεωριών του ως τη θεωρία των μικροβίων που έχουμε σήμερα.
Ενώ το έργο του Geison είναι μια ανεκτίμητη ματιά στον χαρακτήρα και την εργασιακή ηθική ενός τρελού, παρείχε επίσης πολλά στοιχεία κατά της έρευνας του Παστέρ για τη λύσσα. Καθώς ο Παστέρ παραδέχθηκε ότι δεν απομόνωσε ποτέ κανένα μικρόβιο ικανό να προκαλέσει λύσσα, όλα όσα έκανε για την καταπολέμηση της νόσου δεν βασίζονταν παρά σε καθαρές εικασίες. Ο Παστέρ υπέθεσε ότι ο αιτιολογικός παράγοντας βρισκόταν μέσα στα γαλακτώματα του νωτιαίου μυελού που έδινε με ένεση στους εγκεφάλους άλλων ζώων, παρόλο που δεν μπορούσε να βρει κάποιον εκεί. Όπως και στην περίπτωση κάθε "ιού", ο Παστέρ δεν είχε καμία ανεξάρτητη μεταβλητή (δηλαδή καθαρισμένα και απομονωμένα σωματίδια) για την οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει προκειμένου να διαπιστώσει την αιτία και το αποτέλεσμα. Δεν μπορούσε να αποδείξει ότι υπήρχε κάποιος παθογόνος παράγοντας στους εμβολιασμούς του. Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο Geison, υπήρχε ένας νευροτροπικός παράγοντας μέσα στο ενέσιμο παρασκεύασμά του και καθώς τα εμβόλιά του ήταν προϊόντα του εργαστηρίου, αυτό δημιουργούσε την πολύ ρεαλιστική πιθανότητα η ασθένεια που παρατηρήθηκε μετά τον εμβολιασμό να ήταν μια ασθένεια που είχε δημιουργήσει ο ίδιος ο Παστέρ: τεχνητή ή εργαστηριακή λύσσα. Βλέποντας ότι η λύσσα ήταν σπάνια στον άνθρωπο και ότι οι περισσότερες περιπτώσεις ήταν χωρίς συμπτώματα και/ή ανάρρωναν χωρίς θεραπεία, μήπως η λύσσα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια ασθένεια που δημιουργήθηκε με εμβόλιο;
Μία μελέτη του 1951 παρέχει αποδείξεις ότι αυτό ακριβώς συνέβη. Αφού η χρήση του εμβολίου κατά της λύσσας του Pasteur έγινε πιο διαδεδομένη, άρχισε να συσσωρεύεται η βιβλιογραφία σχετικά με σοβαρές αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένων και θανάτων, μετά τη θεραπεία. Οι αντιδράσεις χωρίστηκαν σε δύο τύπους: σε εκείνες που ήταν εξωαυλικές (δεν αφορούσαν το νευρικό σύστημα) και σε εκείνες που ήταν νευρικές (αφορούσαν το νευρικό σύστημα). Ακόμα και ο Joseph Meister, το αγόρι που ο Pasteur "θεράπευσε" από τη λύσσα, λέγεται ότι είχε εξωσωματικά συμπτώματα καθ' όλη τη διάρκεια της θεραπείας του. Η θνησιμότητα όσων παρουσίασαν νευρικές επιδράσεις υπολογίστηκε στο 40%. Υπήρχαν δύο διαφορετικές θεωρίες σχετικά με το γιατί εμφανίστηκαν αυτές οι αντιδράσεις. Η πρώτη θεωρία ήταν ότι επρόκειτο για τοξική αντίδραση στον νευρικό ιστό που χρησιμοποιούνταν στα παρασκευάσματα. Η δεύτερη θεωρία υπέθετε ότι επρόκειτο για έναν "ιό". Είναι ενδιαφέρον ότι στην περίπτωση του υποτιθέμενου "ιού", υπήρχαν ομοιότητες στη μικροσκοπική και ακαθάριστη παθολογία της εγκεφαλομυελίτιδας από το εμβόλιο της λύσσας, της "πραγματικής" λύσσας και της μη εμβολιαστικής εγκεφαλομυελίτιδας που επιδεινώνεται από την ευλογιά. Ορισμένοι ερευνητές διαπίστωσαν ακόμη ότι ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς, της ευλογιάς και της λύσσας είχε κλινικές και παθολογικές ομοιότητες στις νευρολογικές επιπλοκές των ασθενειών:
"ΟΤΑΝ ο Louis Pasteur1 απέτρεψε με επιτυχία την εμφάνιση λύσσας στον Joseph Meister (1885) μετά από δάγκωμα λυσσασμένου σκύλου, προσφέρθηκε νέα ελπίδα σε άτομα που προηγουμένως θα είχαν καταδικαστεί σε βέβαιο θάνατο. Ωστόσο, στα χρόνια που ακολούθησαν έγινε φανερό ότι η χρήση των εμβολίων κατά της λύσσας δεν ήταν χωρίς κινδύνους. Στη βιβλιογραφία άρχισαν να συσσωρεύονται αναφορές για διάφορες αντιδράσεις, ορισμένες θανατηφόρες, και οι αιτιολογικοί παράγοντες αυτών των επιπλοκών έγιναν αντικείμενο διαμάχης, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, περίπου 64 χρόνια μετά την ανάπτυξη της θεραπείας του Pasteur".
Οι αντιδράσεις στην αντιλυσσική θεραπεία έχουν περιγραφεί και ταξινομηθεί πλήρως από τον Horack. Οι επτά ομάδες του μπορούν να συνδυαστούν κάτω από δύο κύριες επικεφαλίδες: τον εξωαυλικό και τον νευρικό τύπο. Οι εξωδερμικές επιπλοκές, οι οποίες δεν αφορούν πρωτίστως το νευρικό σύστημα, είναι δύο τύπων:
1.- Η εμφάνιση σε ευαισθητοποιημένα άτομα αμέσως μετά την έναρξη της θεραπείας ενός γενικευμένου κνιδωτικού εξανθήματος, το οποίο ανταποκρίνεται στην επινεφρίνη.
2.- Τοπικές αντιδράσεις, με ή χωρίς συστηματική συμμετοχή, που ποικίλλουν από απλή ερυθρότητα, οίδημα και σκλήρυνση στο σημείο της ένεσης έως σοβαρή τοπική αντίδραση, συνοδευόμενη από κεφαλαλγία, κακουχία, πυρετό και λεμφαδενοπάθεια. Είναι απολύτως πιθανό ο Joseph Meister να είχε αυτού του είδους την αντίδραση υπό τη θεραπεία του Louis Pasteur, δεδομένου ότι η Vallery-Radott παραθέτει τις παρατηρήσεις του Pasteur για το παιδί:
Οι τρεις τελευταίοι εμβολιασμοί έχουν αφήσει κάποια ροζ σημάδια κάτω από το δέρμα, που διευρύνονται σταδιακά και δεν είναι καθόλου ευαίσθητα. Υπάρχει κάποια δράση, η οποία γίνεται όλο και πιο έντονη όσο πλησιάζουμε στον τελευταίο εμβολιασμό, ο οποίος θα γίνει την Πέμπτη 16 Ιουλίου.
Ο νευρικός τύπος αντίδρασης, που επηρεάζει το νευρικό σύστημα, εμπίπτει συνήθως σε μία από τις τρεις μορφές:
1.- Η περιφερική μορφή, που συνήθως περιλαμβάνει το νεύρο του προσώπου. Η πλήρης ανάρρωση είναι συνήθης.
2.- Η σπονδυλική µορφή, που εµφανίζεται µετά από µια προκαταρκτική σοβαρή τοπική αντίδραση και εκδηλώνεται είτε ως ραχιαία µυελίτιδα, µε παραισθησίες, διαταραχή του σφιγκτήρα και παράλυση των κάτω άκρων, είτε ως ανιούσα παράλυση τύπου Landry.
3.- Η εγκεφαλική μορφή, χωρίς παράλυση, χαρακτηρίζεται από ένα πρόδρομο αδενοπάθειας, κακουχίας, κεφαλαλγίας και φλεγμονής στο σημείο της ένεσης και την επακόλουθη ανάπτυξη υπνηλίας, αυχενικής δυσκαμψίας και σημείων αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης, δηλαδή βραδυκαρδίας και θηλώδους οιδήματος.
Η συχνότητα των νευροπαραλυτικών ατυχημάτων που επιπλέκουν τη χρήση του εμβολίου κατά της λύσσας έχει αναφερθεί ποικιλοτρόπως από Αμερικανούς συγγραφείς και κυμαίνεται από 1:280 θεραπευόμενους ασθενείς, σε μια μικρή σειρά, έως 1:8.287 ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο (πίνακας 1).
Από την άλλη πλευρά, οι παγκόσμιες στατιστικές, που αναφέρονται από τον Greenwood, τοποθετούν τη συχνότητα σε 1: 5.814 σε μια σειρά 1.290.758 ασθενών που έλαβαν θεραπεία, με θνησιμότητα 25 %.
Σε 22 περιπτώσεις νευρολογικών αντιδράσεων στο εμβόλιο κατά της λύσσας που συλλέχθηκαν από τη βιβλιογραφία, η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών ήταν μεταξύ 20 και 40 ετών και οι άνδρες υπερείχαν των γυναικών περισσότερο από 2:1. Η θνησιμότητα σε αυτή την ομάδα ήταν 40 τοις εκατό.
Στο Μίσιγκαν, περίπου 6.000 ασθενείς έλαβαν 84.122 δόσεις εμβολίου κατά της λύσσας από την 1η Ιουλίου 1945 έως τις 31 Μαρτίου 1949. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, 12 περιπτώσεις αντιδράσεων όλων των τύπων στο εμβόλιο της λύσσας, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων περιπτώσεων νευροπαραλυτικού ατυχήματος με έναν θάνατο, αναφέρθηκαν στο Υπουργείο Υγείας του Μίσιγκαν. Αυτό αντιπροσωπεύει 1 περίπτωση μεταεμβολιαστικής προσβολής του νευρικού συστήματος για 1.500 ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία (πίνακας 2).
Από τις πολλές θεωρίες σχετικά με την αιτιολογία των αντιδράσεων στην αντιλυσσική αγωγή, αυτές που υποστηρίζονται σήμερα μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες: αυτές που ενοχοποιούν τον νευρικό ιστό του εμβολίου ως αιτιολογικό παράγοντα και αυτές που υποθέτουν έναν ένοχο ιό.
Οι υποστηρικτές της πρώτης θεωρούν ότι οι αντιδράσεις οφείλονται στην τοξική επίδραση ενός συστατικού του νευρικού ιστού του εμβολίου στο νευρικό σύστημα του λήπτη ή ότι πρόκειται για αναφυλακτικές ή αλλεργικές αντιδράσεις στην επαναλαμβανόμενη έγχυση νευρικών πρωτεϊνών του εμβολίου. Η πεποίθηση των Stuart και Krikorian είναι ότι τα ατυχήματα οφείλονται στον ενέσιμο εγκεφαλικό ιστό και υποθέτουν την παρουσία μιας "κυτταροτοξίνης" στον φυσιολογικό εγκεφαλικό ιστό. Για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους, προσφέρουν πειραματικές μελέτες με ζώα στα οποία προκλήθηκαν παραλύσεις με την έγχυση τόσο ομόλογης όσο και ετερόλογης φυσιολογικής εγκεφαλικής ουσίας. Παραδέχονται, ωστόσο, ότι μια ατομική ιδιοσυγκρασία εκ μέρους του ασθενούς μπορεί να είναι σημαντική. Από την άλλη πλευρά, ο Hurst συμπεραίνει από τις έρευνές του ότι τα στοιχεία είναι ανεπαρκή για να αποδείξουν ότι ο ενέσιμος εγκεφαλικός ιστός καθαυτός είναι υπεύθυνος για το σύνδρομο.
Οι Schwentker και Rivers- Kabat, Wolf και Bezer, και Morrison δηλώνουν ότι οι εργαστηριακές τους έρευνες τους οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι στην έγχυση γαλακτωμάτων νευρικού ιστού λαμβάνει χώρα μια ορολογική αντίδραση, η παραγωγή αντισωμάτων έναντι ενός αντιγόνου. Οι Kirk και Ecker, μεταφέροντας την εργασία σε ανθρώπινα υποκείμενα, αναφέρουν ότι βρήκαν αυξημένο τίτλο αντισωμάτων κατά του εγκεφάλου στον ορό ενός ασθενούς στον οποίο αναπτύχθηκε εγκεφαλίτιδα μετά από θεραπεία κατά της λύσσας. Τα ευρήματα αυτά προσδίδουν αξιοπιστία στη θεωρία ότι οι αντιδράσεις στα εμβόλια κατά της λύσσας είναι αναφυλακτικές ή αλλεργικές. Ο Horack αναφέρει ότι η συχνότητα εμφάνισης προσωπικού ή οικογενειακού ιστορικού αλλεργίας ήταν σημαντικά μεγαλύτερη σε μια ομάδα ασθενών που παρουσίασαν αντιδράσεις στο εμβόλιο της λύσσας από ό,τι σε μια ομάδα ελέγχου που ανέχτηκε τις ενέσεις χωρίς επιπλοκές. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι εμφανίζονται αναφυλακτικές αντιδράσεις στην προφυλακτική χρήση του εμβολίου της λύσσας. Ο Dorfman περιγράφει μια περίπτωση στην οποία εμφανίστηκε συγκοπτικό επεισόδιο με ψευδοποδόσφαιρο και γενικευμένη κνίδωση μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την έγχυση του εμβολίου Semple. Χορηγήθηκε επινεφρίνη και τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν. Αποδείχθηκε ότι ο ασθενής ήταν υπερευαίσθητος στο τρίχωμα του κουνελιού".
"Μια άλλη ομάδα ερευνητών υποστηρίζει την υπόθεση ότι οι αντιδράσεις στο εμβόλιο προκαλούνται από έναν ιό. Οι Bassoe και Grinker καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπεύθυνος είναι ο σταθερός ιός που υπάρχει στο εμβόλιο. Βασίζουν τα συμπεράσματά τους σε ομοιότητες στη μικροσκοπική και ακαθάριστη παθολογία της εγκεφαλομυελίτιδας από το εμβόλιο της λύσσας, της πραγματικής λύσσας και της μη εμβολιαστικής εγκεφαλομυελίτιδας που επιπλέκει την ευλογιά. Κατά το φιλτράρισμα των φαινολιωμένων εμβολίων μέσω συρμάτινου κόσκινου, ο Kelser 20 ανέκτησε μερικά σχετικά χονδροειδή σωματίδια, τα οποία αιωρήθηκαν σε φυσιολογικό ορό και χορηγήθηκαν ενδοεγκεφαλικά σε κουνέλια. Στα ζώα αυτά δημιουργήθηκε λύσσα από σταθερό ιό. Υποστηρίζει ότι η φαινολίωση του εμβολίου "έκαψε" τα σωματίδια και προστάτευσε τον ιό στα βαθύτερα τμήματα. Επομένως, αιτιολογεί, ο βιώσιμος σταθερός ιός μπορεί και συχνά γίνεται παθογόνος.
Οι Babonneix και Sigwald υποστηρίζουν ότι ο σταθερός ιός στο εμβόλιο ενεργοποιεί έναν λανθάνοντα μικροοργανισμό που υπάρχει στο νευρικό σύστημα του λήπτη του εμβολίου. Παραλληλίζουν τη δράση αυτή με εκείνη του ιού στο εμβόλιο της ευλογιάς, ο οποίος, σύμφωνα με τους Levaditi και Nicolai, ευαισθητοποιεί το νευρικό σύστημα του εμβολιαζόμενου ατόμου στον ιό της ερπητικής εγκεφαλίτιδας.
Οι Marsden και Hurst πιστεύουν ότι ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς, της ευλογιάς και της αντιλυσσικής νόσου αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για ένα ανεξάρτητο εξάνθημα, το οποίο ονομάζουν "οξεία περιαγγειακή μυελινοκλάση". Ως απόδειξη, επικαλούνται τις παρατηρούμενες κλινικές και παθολογικές ομοιότητες στις λεγόμενες νευρολογικές επιπλοκές αυτών των ασθενειών".
doi:10.1001/archneurpsyc.1951.02320010022002
Αυτή δεν είναι η μόνη μελέτη που παρέχει αποδείξεις ότι το εμβόλιο κατά της λύσσας προκάλεσε τα νευρολογικά συμπτώματα που σχετίζονται με τη νόσο. Ακολουθούν ορισμένα σύντομα αποσπάσματα από άλλες μελέτες κατά τη διάρκεια των ετών που αναδεικνύουν παρόμοια ευρήματα:
Από το 1960:
"Νευροπαραλυτικές επιπλοκές εμφανίζονται σε 1 από κάθε 287 έως 1 από κάθε 8.287 άτομα που λαμβάνουν το αντιλυσσικό εμβόλιο Pasteur. Ο Greenwood διαπίστωσε ένα συνολικό περιστατικό μιας αντίδρασης σε 5.814 θεραπείες σε παγκόσμια βάση σε μια συνολική σειρά 1.297.758 ασθενών που έλαβαν θεραπεία. Στην ίδια σειρά, υπήρξαν 56 θάνατοι, που ισοδυναμούν με 25% θνησιμότητα σε όσους υπέστησαν νευροπαραλυτική επιπλοκή. Οι Latimer και συνεργάτες ανέφεραν θνησιμότητα 40% σε 22 περιπτώσεις νευρολογικής επιπλοκής που αναφέρθηκαν στη βιβλιογραφία. Ένα εμβόλιο κατά της λύσσας που παρασκευάζεται από ιό που αναπτύσσεται σε έμβρυο πάπιας είναι πλέον διαθέσιμο από εμπορικές πηγές. Αυτό το παρασκεύασμα θα μειώσει σημαντικά τη χρήση εμβολίου που παρασκευάζεται από το κεντρικό νευρικό σύστημα κουνελιών. Ωστόσο, ορισμένα άτομα μπορεί να μην είναι σε θέση να ανεχθούν το εμβόλιο από έμβρυο πτηνών, οπότε φαίνεται απίθανο το παρασκεύασμα από το κεντρικό νευρικό σύστημα κουνελιού (εμβόλιο Pasteur) να περιέλθει σε πλήρη αχρηστία".
https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/328831
Από το 1988:
"Ένα θανατηφόρο περιστατικό εγκεφαλίτιδας που οφείλεται στο αντιλυσσικό εμβόλιο Semple (φαινολιωμένο εγκεφαλικό εμβόλιο προβάτου) οδήγησε σε αναζήτηση νευρολογικών επιπλοκών μεταξύ 722 ληπτών 2 παρτίδων εμβολίων που χορηγήθηκαν στην Μπανγκόκ της Ταϊλάνδης τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1984. Από την ανασκόπηση όλων των ασθενών που εισήχθησαν με νευρολογικά συμπτώματα από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο του 1984 στα 5 μεγαλύτερα εκπαιδευτικά νοσοκομεία της Μπανγκόκ βρέθηκαν 6 περιπτώσεις (0-83%), συμπεριλαμβανομένης της περίπτωσης δείκτη, που είχαν λάβει το εμβόλιο. Η λοίμωξη από λύσσα αποκλείστηκε και στις 6 περιπτώσεις. Οι 4 ασθενείς είχαν μηνιγγίτιδα και οι 2 μηνιγγοεγκεφαλίτιδα".
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0035920388901678
Από το 1996:
"Συμπέρασμα: Το εμβόλιο από νευρικό ιστό ζώων τύπου Semple για ενήλικες παράγει ένα απαράδεκτο ποσοστό σοβαρών νευρολογικών επιπλοκών μετά τον εμβολιασμό σε ενήλικες. Το εμβόλιο της λύσσας από ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα θα πρέπει να χρησιμοποιείται για εμβολιασμό κατά της λύσσας μετά την έκθεση".
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8685108/
Από το 2003:
"Τα εμβόλια της λύσσας που περιέχουν νευρικά στοιχεία χρησιμοποιούνται σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας. Αναφέρουμε τρία περιστατικά που παρουσίασαν διάφορες νευρολογικές επιπλοκές μετά τη χρήση αυτών των εμβολίων. Οι εκδηλώσεις που παρουσιάστηκαν περιλάμβαναν εκείνες της εγκεφαλίτιδας, της ριζίτιδας και της οξείας φλεγμονώδους απομυελινωτικής πολυραδικού-νευροπάθειας. Αυτές οι νευρολογικές επιπλοκές επισημαίνονται έτσι ώστε τα επιστημονικά στοιχεία να αναγκάσουν την κοινότητα να διακόψει τη χρήση των εμβολίων κατά της λύσσας από νευρικό ιστό. Τα εμβόλια λύσσας κυτταρικής καλλιέργειας νεότερης γενιάς θα πρέπει να προτιμώνται έναντι των εμβολίων λύσσας νευρικού ιστού για προφύλαξη μετά την έκθεση".
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12626831/
Περίληψη:
· Σε τουλάχιστον δύο σημαντικές περιπτώσεις, ο Λουί Παστέρ είπε ψέματα για τις επιστημονικές του μεθόδους
· οικειοποιήθηκε μια ιδέα από έναν ανταγωνιστή του και διεξήγαγε πειράματα σε ανθρώπους που θα θεωρούνταν ανήθικα τόσο τότε όσο και σήμερα
· Ο Gerald L. Geison, ένας κορυφαίος μελετητής του Παστέρ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Παστέρ "δεν θα είχε περάσει την κρίση του Κογκρέσου" αν οι επιστημονικές του μέθοδοι εξετάζονταν σήμερα
· Έδωσε προσεκτικά εντολή στην οικογένειά του να μην δείξει ποτέ τα ημερολόγιά του σε κανέναν
· Ο Geison διαπίστωσε τελικά "ηθικά αμφίβολη συμπεριφορά" στα περίφημα εμβόλια του Παστέρ για τον άνθρακα και τη λύσσα
· Ο Παστέρ αποδέχθηκε παρορμητικά μια δημόσια πρόκληση να αποδείξει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου του κατά του άνθρακα, παρά την ιδιωτική ανησυχία των ίδιων των συναδέλφων του και τις δικές του εσωτερικές αμφιβολίες ότι το εμβόλιό του ήταν πραγματικά έτοιμο για χρήση
· Σύμφωνα με μια υποσημείωση σε ένα από τα εργαστηριακά του σημειωματάρια, στη δοκιμασία ο Παστέρ είχε χρησιμοποιήσει μια διαφορετική προσέγγιση εμβολίου από αυτή που προωθούσε, κατά την οποία ο άνθρακας είχε υποστεί επεξεργασία με χημικές ουσίες για να αποδυναμωθεί αντί να εκτεθεί σε οξυγόνο
· Ο Παστέρ "παραμέρισε έναν αντίπαλο", τον Ζαν-Ζοζέφ Ανρί Τουσέν, έναν άγνωστο κτηνίατρο που είχε αναπτύξει πρώτος το εμβόλιο με χημική επεξεργασία και είχε επισκεφθεί το εργαστήριο του Παστέρ για να το συζητήσει
· Σύμφωνα με τον Geison, "ο Παστέρ εξαπάτησε σκόπιμα το κοινό και την επιστημονική κοινότητα σχετικά με την ακριβή φύση του εμβολίου που χρησιμοποίησε", δήλωσε ο Geison, κάνοντας λόγο για "ξεκάθαρη περίπτωση επιστημονικού παραπτώματος . . . Ήξερε πολύ καλά ότι έλεγε ψέματα".
· Ο Παστέρ χρησιμοποίησε το εμβόλιο κατά της λύσσας στον 9χρονο Τζόζεφ Μάιστερ και τρεις μήνες αργότερα δημοσίευσε ένα έγγραφο που ανέφερε ότι το εμβόλιο κατά της λύσσας είχε προηγουμένως δοκιμαστεί σε 50 σκύλους χωρίς καμία αποτυχία πριν το χρησιμοποιήσει για τη θεραπεία του αγοριού
· Όμως ο Geison ανακάλυψε μέσα από τα σημειωματάρια ότι αυτή ήταν, "για να το θέσω φιλεύσπλαχνα, μια πολύ παραπλανητική αναφορά"
· Ο Παστέρ είχε δοκιμάσει εκτενώς ένα εμβόλιο σε σκύλους που χρησιμοποιούσε μια προσέγγιση που ήταν ακριβώς η αντίστροφη από εκείνη που χρησιμοποιήθηκε στον Meister
· Ο Παστέρ δεν είχε πειστικά αποτελέσματα σε ζώα που να δείχνουν ότι η τεχνική λειτουργούσε
· Δεν υπήρχαν πειραματικά στοιχεία για τους δημοσιευμένους ισχυρισμούς του σχετικά με την έκταση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας του εμβολίου σε ζώα πριν από τη δοκιμή της λύσσας σε ανθρώπους
· Το μήνυμα του Παστέρ για τη σύγχρονη επιστήμη, υποστήριξε ο Geison, ήταν να τρυπήσει την "απελπιστικά παραπλανητική" εικόνα της επιστήμης ως "απλώς αντικειμενικής και αμερόληπτης", έναν μύθο που οι επιστήμονες διαιωνίζουν προκειμένου να προωθήσουν το έργο τους και να αποκτήσουν ένα "προνομιακό καθεστώς
· Η λύσσα ήταν πάντα σπάνια στον άνθρωπο
· Η λύσσα δεν είναι μολυσματική ασθένεια με τη συνήθη έννοια: δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο
· Λόγω αυτών των δύο χαρακτηριστικών, ο γενικός ή υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν φάνηκε ποτέ κατάλληλος όσον αφορά τη λύσσα
· Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λύσσας είναι η µακρά περίοδος επώασης χωρίς ανιχνεύσιµα συµπτώµατα.
· Καμία άλλη θανατηφόρα ασθένεια με ταχεία κλινική πορεία δεν πλησιάζει καν τη λύσσα ως προς τη διάρκεια της επώασης - συνήθως έξι έως οκτώ εβδομάδες, αλλά μερικές φορές ένα έτος ή και περισσότερο
· Δυστυχώς για τον Παστέρ και τους διαδόχους του, υπάρχει πολύ μεγάλος βαθμός αβεβαιότητας στη συσχέτιση μεταξύ των δαγκωμάτων ζώων και της επακόλουθης εμφάνισης λύσσας - ακόμη και όταν το ζώο που δαγκώνει είναι αποδεδειγμένα λυσσασμένο.
· Ενώ η θνησιμότητα της κλινικής λύσσας είναι σχεδόν 100 τοις εκατό, η απειλή θανάτου από το δάγκωμα ενός λυσσασμένου ζώου είναι πολύ μικρότερη
· Ο κίνδυνος εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως
1. Το είδος του ζώου που επιτίθεται (τα δαγκώματα λύκου και γάτας, για παράδειγμα, ενέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από τα δαγκώματα σκύλου)
2. Τη θέση και το βάθος των δαγκωμάτων
3. Την εφαρμογή ή το χρονοδιάγραμμα της καυτηρίασης
· Οι εκτιμήσεις για τον κίνδυνο προσβολής από λύσσα από τα δαγκώματα ζώων που είναι γνωστό ότι είναι λυσσασμένα κυμαίνονται από 80 % έως 0,5 %.
· Είναι ίσως μάταιο να προσπαθήσει κανείς να καταλήξει σε ένα ουσιαστικό "μέσο" νούμερο μέσα σε αυτό το εύρος, αλλά ο ίδιος ο Παστέρ υπολόγισε ότι το 16% των ατόμων που δαγκώθηκαν από λυσσασμένους σκύλους θα πέθαιναν τελικά από λύσσα, εκτός αν υποβάλλονταν στη νέα του θεραπεία.
· Τα περισσότερα θύματα δαγκωμάτων λυσσασμένων ζώων θα μπορούσαν να παραλείψουν τη θεραπεία χωρίς να βιώσουν δυσάρεστες συνέπειες στο μέλλον
· Σίγουρα, όλα τα θεραπευτικά ή προληπτικά μέτρα εμπεριέχουν κάποιο βαθμό αβεβαιότητας και όλα ενέχουν κάποιο κίνδυνο βλάβης
· Κατά τον εμβολιασμό του θύματος ενός δαγκώματος ζώου κατά της λύσσας, δεν μπορεί ποτέ να είναι κανείς σίγουρος ότι το αντικείμενο της θεραπείας έχει πράγματι προσβληθεί από τη νόσο
· Επομένως, δεν μπορεί ποτέ να είναι κανείς σίγουρος αν η θεραπεία είναι έστω και δυνητικά ωφέλιμη για τον ίδιο ή για οποιονδήποτε άλλον
· Κάθε περίπτωση εμβολιασμού κατά της λύσσας είναι αναγκαστικά μια μορφή μη θεραπευτικού ανθρώπινου πειράματος χωρίς δυνητικό όφελος για το κοινωνικό σύνολο
· Τα εμβόλια του Pasteur, σε αντίθεση με το εμβόλιο του Jenner κατά της ευλογιάς, ήταν προϊόντα του εργαστηρίου
· Αυτό το χαρακτηριστικό του εμβολίου κατά της λύσσας του Παστέρ δημιούργησε την τρομακτική πιθανότητα ότι τώρα θα αναγκαζόταν κανείς να αντιμετωπίσει μια νέα ασθένεια, την οποία είχε δημιουργήσει ο ίδιος ο Παστέρ: την τεχνητή ή εργαστηριακή λύσσα.
· Ως απόδειξη ότι ο φόβος τους είχε κάποια βάση στην πραγματικότητα, οι επικριτές επισήμαναν από νωρίς τη συχνότητα με την οποία η "παραλυτική" μορφή της λύσσας φαινόταν να εμφανίζεται μετά τις θεραπείες του Παστέρ, σε αντίθεση με την υποτιθέμενη σπανιότητά της υπό φυσικές συνθήκες.
· Αυτοί οι επικριτές της ιατρικής παραπονέθηκαν επίσης ότι η χρήση από τον Παστέρ ενός "ζωντανού" νευροτροπικού εμβολίου περιέπλεκε τη δυσκολία της διάγνωσης σε κάθε εμβολιασμένο άτομο που εμφάνιζε αργότερα νευρικά συμπτώματα.
· Το έργο του Παστέρ δεν ήταν ορθά επιστημονικό, επειδή κρατούσε μυστικές τις λεπτομέρειες της θεραπείας του
· Είπε πάρα πολλά και πολύ λίγα για τη θεραπεία του για τη λύσσα - αρκετά για να προσελκύσει αναγνώριση και φορολογικές αποδόσεις, αλλά πολύ λίγα για να επιτρέψει την ανεξάρτητη αξιολόγηση των ισχυρισμών του
· Στις αρχές της δεκαετίας του 1880, οι δραματικοί ισχυρισμοί του για επιτυχή εμβόλια κατά της χολέρας των κοτόπουλων και του άνθρακα στα πρόβατα προκάλεσαν κατηγορίες για ακατάλληλη μυστικότητα
· Ο Παστέρ υπερασπίστηκε τον εαυτό του επισημαίνοντας τον κίνδυνο μιας μοιραίας καταστροφής εάν οι λεπτομέρειες της μεθόδου του γίνονταν γνωστές σε όσους ήταν λιγότερο έμπειροι από τον ίδιο και τους συνεργάτες του
· Η αρχική μυστικότητα και η επιφυλακτικότητα του Παστέρ συνέβαλαν στην αναζωπύρωση μιας γενικότερης συζήτησης σχετικά με το κατά πόσον το έργο του για τη λύσσα ανταποκρινόταν ή όχι στα πρότυπα της πραγματικά επιστημονικής έρευνας
· Ο Παστέρ δεν είχε παράσχει καμία θεωρητική βάση για τη θεραπεία του
· Ο Παστέρ ήταν διάσημος για τη μικροβιακή θεωρία των ασθενειών, ωστόσο παραδέχθηκε ότι δεν είχε καταφέρει να απομονώσει το μικρόβιο που θεωρήθηκε υπεύθυνο για τη λύσσα
· Το εμβόλιο της λύσσας είχε ληφθεί με "εμπειρικό" χειρισμό λυσσασμένων νωτιαίων μυών
· Ο Παστέρ ισχυρίστηκε ευθαρσώς ότι η "επιστημονική βάση" της θεραπείας του έγκειται "στη δυνατότητα παροχής ανοσίας στα ζώα έναντι του "ιού" της λύσσας του δρόμου με την υποδόρια ένεση όλο και πιο ιοβόρων νωτιαίων μυών κουνελιών".
· Ο M. Brouardel, υποστηρικτής του Pasteur, δήλωσε: "Όσον αφορά την κατηγορία που απευθύνεται στη μέθοδο ως αντιεπιστημονική, ομολογώ ότι δεν την καταλαβαίνω. Σύμφωνα με αυτόν τον υπολογισμό, ο εμβολιασμός Jennerian είναι ακόμη πιο αντιεπιστημονικός, διότι μας προφυλάσσει από μια ασθένεια [δηλ. την ευλογιά] δίνοντάς μας μια άλλη [δηλ. την αγελαδοπανώλη] ...."
· Για έναν άλλο επικριτή του Παστέρ, το έργο του για τη λύσσα δεν αντιπροσώπευε τίποτε άλλο παρά "εμπειρισμό στολισμένο με αντιφάσεις".
· Ο Παστέρ εφάρμοσε τη θεραπεία του στον άνθρωπο χωρίς να έχει προηγουμένως αποδείξει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της στα ζώα
· Ο Παστέρ απέτυχε να τεκμηριώσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του στα ζώα αφού αυτά είχαν δαγκωθεί από λυσσασμένο σκύλο
· Τα "ανθεκτικά" (δηλαδή ανοσοποιημένα) ζώα του είχαν καταστεί έτσι μόνο πριν δαγκωθούν.
· Ο Παστέρ ισχυρίστηκε ότι είχε ήδη καταστήσει μεγάλο αριθμό σκύλων ανθεκτικούς στη λύσσα αφού τους είχε δαγκώσει, ωστόσο ο Peter παραπονέθηκε ότι ο Παστέρ δεν διευκρίνισε τι εννοούσε με τον όρο "μεγάλος αριθμός" σκύλων και ότι δεν προσέφερε ούτε λεπτομέρειες ούτε αποδείξεις για τον ισχυρισμό του.
· ο Peter δήλωσε ότι ακόμη και αν οι ισχυρισμοί του Pasteur ήταν αληθινοί (δεν ήταν) αυτά τα αρχικά πειράματα μετά το δάγκωμα δύσκολα θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη μετάβαση από την αρχική μέθοδο εμβολιασμού κατά της λύσσας του Pasteur στην "εντατική" του μέθοδο, την οποία ο Peter θεωρούσε θετικά επικίνδυνη και στην οποία απέδιδε πιθανή ευθύνη για τουλάχιστον έναν θάνατο μεταξύ των ανθρώπινων υποκειμένων του Pasteur
· Οι κατηγορίες του Peter ισοδυναμούσαν με κατηγορία "ακούσιας ανθρωποκτονίας" κατά του Pasteur και των συνεργατών του
· Ο Geison δήλωσε ότι έως ότου αποκρυπτογραφηθούν τα εργαστηριακά σημειωματάρια του Παστέρ για τη λύσσα και υποβληθούν σε κριτική εξέταση, δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε την κυριολεκτική ακρίβεια των σοβαρότερων κατηγοριών του Peter κατά του Pasteur (ευτυχώς, τώρα γνωρίζουμε ότι οι κατηγορίες αυτές κρίθηκαν αληθείς αφού ο Geison εξέτασε τα σημειωματάρια)
· Υπάρχουν αξιόπιστες δημοσιευμένες αναφορές ότι αρκετοί από τους ίδιους τους μαθητές του Παστέρ αμφισβητούσαν την ορθότητα (ή τουλάχιστον τη σοφία) των πρώιμων δοκιμών του σε ανθρώπους
· Ανάμεσα σε αυτούς τους αποστάτες ξεχώριζε ο πιο διεισδυτικός από τους συνεργάτες του στη λύσσα, ο Emile Roux, ο οποίος φέρεται να αρνήθηκε να υπογράψει την πρώτη έκθεση θεραπείας
· Οι μεταγενέστερες και λιγότερο διάσημες εργασίες του Παστέρ για τη λύσσα (σε ένα υπόμνημα του Νοεμβρίου 1886) περιέχουν την παραδοχή του ίδιου ότι δεν είχε ακόμη, κατά τη στιγμή που θεράπευσε τον Joseph Meister, αποδείξει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του στην περίπτωση ζώων που είχαν προηγουμένως εμβολιαστεί με λύσσα με τον πιο αποφασιστικό τρόπο - δηλαδή με τον ενδοκρανιακό εμβολιασμό της συνήθους λύσσας του σκύλου απευθείας στη σκληρή μήνιγγα μετά από trepanation
· Ο Παστέρ ισχυρίστηκε ότι είχε ήδη καταστήσει πενήντα σκύλους άνοσους στη λύσσα, "χωρίς να έχει αντιμετωπίσει ούτε μία αποτυχία", όταν ο Meister εμφανίστηκε στο εργαστήριό του τον Ιούλιο του 1885, ωστόσο ο Παστέρ δεν προσέφερε κανένα στοιχείο για τον ισχυρισμό αυτό.
· Ο Παστέρ έγραψε επίσης στα ίδια απομνημονεύματα: "Τα πενήντα σκυλιά μου, είναι αλήθεια, δεν είχαν δαγκωθεί πριν τα καταστήσω ανθεκτικά στη λύσσα".
· Ο Παστέρ απέτυχε να παράσχει περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τη φύση, τους στόχους ή τις λεπτομέρειες των πειραμάτων με τα οποία παρήγαγε ανοσοποιημένους σκύλους
· Δεν είναι καν σαφές αν είχαν θεραπευτεί με την ίδια μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία του Μάιστερ -δηλαδή με τον καθημερινό εμβολιασμό προοδευτικά ιογόνων νωτιαίων μυών
· Ο Παστέρ δεν χρησιμοποίησε ποτέ τα αποτελέσματα που περιέχονται στα εργαστηριακά του σημειωματάρια για να υπερασπιστεί τη μέθοδο θεραπείας του.
· Στα χρόνια που ακολούθησαν τον εμβολιασμό του Joseph Meister από τον Pasteur, έγινε φανερό ότι η χρήση των εμβολίων κατά της λύσσας δεν ήταν ακίνδυνη
· Στη βιβλιογραφία άρχισαν να συσσωρεύονται αναφορές για διάφορες αντιδράσεις, ορισμένες θανατηφόρες, και οι αιτιολογικοί παράγοντες αυτών των επιπλοκών αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης
· Υπάρχουν δύο τύποι τραυματισμών από τον εμβολιασμό κατά της λύσσας: αυτοί που είναι εξωδερματικοί και αυτοί που είναι νευρικού τύπου:
1. Εξωδερματικός
· Γενικευμένο κνιδωτικό εξάνθημα
· Τοπικές αντιδράσεις, με ή χωρίς συστηματική συμμετοχή, που ποικίλλουν από απλή ερυθρότητα, οίδημα και σκλήρυνση στο σημείο της ένεσης έως σοβαρή τοπική αντίδραση, συνοδευόμενη από πονοκέφαλο, κακουχία, πυρετό και λεμφαδενοπάθεια.
· Πιστεύεται ότι ο Joseph Meister μπορεί να έχει υποστεί εξωσωματικά συμπτώματα
2. Νευρικό
* Η περιφερική μορφή, που συνήθως αφορά το νεύρο του προσώπου. Συνήθως παρατηρείται πλήρης ανάρρωση.
* Η σπονδυλική µορφή, που εµφανίζεται µετά από µια προκαταρκτική σοβαρή τοπική αντίδραση και εκδηλώνεται είτε ως ραχιαία µυελίτιδα, µε παραισθησίες, διαταραχή του σφιγκτήρα και παράλυση των κάτω άκρων, είτε ως ανιούσα παράλυση τύπου Landry.
* Η εγκεφαλική μορφή, χωρίς παράλυση, χαρακτηρίζεται από ένα πρόδρομο αδενοπάθειας, κακουχίας, κεφαλαλγίας και φλεγμονής στο σημείο της ένεσης και την επακόλουθη ανάπτυξη υπνηλίας, αυχενικής δυσκαμψίας και σημείων αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης, δηλαδή βραδυκαρδίας και θηλώδους οιδήματος.
· Η συχνότητα των νευροπαραλυτικών ατυχημάτων που επιπλέκουν τη χρήση του εμβολίου κατά της λύσσας έχει αναφερθεί ποικιλοτρόπως από Αμερικανούς συγγραφείς και κυμαίνεται από 1:280 ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο, σε μια μικρή σειρά, έως 1:8.287 ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο.
· Υπήρχαν δύο στρατόπεδα θεωριών για αυτές τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις:
1. Εκείνες που ενοχοποιούν τον νευρικό ιστό του εμβολίου ως τον αιτιολογικό παράγοντα
2. Εκείνες που υποθέτουν έναν ένοχο "ιό".
· Οι υποστηρικτές της πρώτης θεωρούν ότι οι αντιδράσεις οφείλονται στην τοξική επίδραση ενός συστατικού του νευρικού ιστού του εμβολίου στο νευρικό σύστημα του λήπτη ή ότι πρόκειται για αναφυλακτικές ή αλλεργικές αντιδράσεις στην επαναλαμβανόμενη έγχυση νευρικών πρωτεϊνών του εμβολίου
· Οι Stuart και Krikorian πιστεύουν ότι τα ατυχήματα οφείλονται στον ενέσιμο εγκεφαλικό ιστό και υποθέτουν την παρουσία μιας "κυτταροτοξίνης" στον φυσιολογικό εγκεφαλικό ιστό.
· Οι Schwentker και Rivers- Kabat, Wolf και Bezer, και Morrison δηλώνουν ότι οι εργαστηριακές τους έρευνες τους οδήγησαν στην πεποίθηση ότι στην έγχυση γαλακτωμάτων νευρικού ιστού λαμβάνει χώρα μια ορολογική απόκριση, η παραγωγή αντισωμάτων έναντι ενός αντιγόνου
· Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι συμβαίνουν αναφυλακτικές αντιδράσεις στην προφυλακτική χρήση του εμβολίου της λύσσας
· Ο Dorfman περιγράφει μια περίπτωση στην οποία εμφανίστηκε συγκοπτικό επεισόδιο με ψευδοποδική εξάνθηση και γενικευμένη κνίδωση μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την έγχυση του εμβολίου Semple
· Χορηγήθηκε επινεφρίνη και τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν, ενώ αποδείχθηκε ότι ο ασθενής ήταν υπερευαίσθητος στο τρίχωμα του κουνελιού
· Οι Bassoe και Grinker καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο σταθερός "ιός" που υπάρχει στο εμβόλιο είναι υπεύθυνος και βασίζουν τα συμπεράσματά τους στις ομοιότητες στη μικροσκοπική και αδρή παθολογία της εγκεφαλομυελίτιδας από το εμβόλιο της λύσσας, της πραγματικής λύσσας και της μη εμβολιαστικής εγκεφαλομυελίτιδας που επιπλέκει την ευλογιά
· Κατά το φιλτράρισμα των φαινολιωμένων εμβολίων μέσω συρμάτινου κόσκινου, ο Kelser ανέκτησε μερικά σχετικά χονδροειδή σωματίδια, τα οποία αιωρήθηκαν σε φυσιολογικό ορό και χορηγήθηκαν ενδοεγκεφαλικά σε κουνέλια.
· Σταθερός "ιός" λύσσας δημιουργήθηκε σε αυτά τα ζώα
· Οι Babonneix και Sigwald υποθέτουν ότι ο σταθερός "ιός" του εμβολίου ενεργοποιεί έναν λανθάνοντα μικροοργανισμό που υπάρχει στο νευρικό σύστημα του λήπτη του εμβολίου
· Οι Marsden και Hurst πιστεύουν ότι ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς, της ευλογιάς και της λύσσας είναι προδιαθεσικοί παράγοντες για ένα ανεξάρτητο εξάνθημα, το οποίο ονομάζουν "οξεία περιαγγειακή μυελινοκλάση"
· Ως απόδειξη, επικαλούνται τις παρατηρούμενες κλινικές και παθολογικές ομοιότητες στις λεγόμενες νευρολογικές επιπλοκές αυτών των ασθενειών
· Μια µελέτη του 1960 έδειξε ότι νευροπαραλυτικές επιπλοκές εµφανίζονται σε 1 από κάθε 287 έως 1 από κάθε 8.287 άτοµα που λαµβάνουν το αντιλυσσικό εµβόλιο Pasteur.
· Η θνησιµότητα κυµαινόταν από 25% έως 40% στα άτοµα που υπέστησαν νευροπαραλυτική επιπλοκή.
· Ένα εμβόλιο κατά της λύσσας που παρασκευάστηκε από "ιό" που αναπτύχθηκε σε έμβρυο πάπιας δημιουργήθηκε για να μειωθεί ουσιαστικά η χρήση του εμβολίου που παρασκευάστηκε από το κεντρικό νευρικό σύστημα κουνελιού
· Μια μελέτη το 1988 εξέτασε μια θανατηφόρα περίπτωση εγκεφαλίτιδας που οφειλόταν στο αντιλυσσικό εμβόλιο Semple (φαινολιωμένο εγκεφαλικό εμβόλιο προβάτου), το οποίο προκάλεσε την αναζήτηση νευρολογικών επιπλοκών
· Επανεξέτασαν όλους τους ασθενείς που εισήχθησαν με νευρολογικά συμπτώματα από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο του 1984 στα 5 μεγαλύτερα εκπαιδευτικά νοσοκομεία της Μπανγκόκ και βρήκαν 6 περιπτώσεις (0-83%), συμπεριλαμβανομένου του περιστατικού δείκτη, που είχαν λάβει το εμβόλιο.
· Η λοίμωξη από λύσσα αποκλείστηκε και στις 6 περιπτώσεις.
· 4 ασθενείς είχαν μηνιγγίτιδα και 2 είχαν μηνιγγονεγκεφαλίτιδα.
· Μια μελέτη του 1996 διαπίστωσε ότι το εμβόλιο νευρικού ιστού ενηλίκων ζώων τύπου Semple παράγει ένα απαράδεκτο ποσοστό σοβαρών νευρολογικών επιπλοκών μετά τον εμβολιασμό σε ενήλικες
· Μια μελέτη του 2003 εξέτασε τα εμβόλια κατά της λύσσας που περιέχουν νευρικά στοιχεία και χρησιμοποιούνται σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας
· Ανέφεραν τρία περιστατικά που παρουσίασαν διάφορες νευρολογικές επιπλοκές μετά τη χρήση αυτών των εμβολίων
· Οι εκδηλώσεις που παρουσιάστηκαν περιλάμβαναν εγκεφαλίτιδα, ριζίτιδα και οξεία φλεγμονώδη απομυελινωτική πολυραδικού-νευροπάθεια.
Ο Gerald Geison πρόσφερε στον κόσμο μια ματιά στον χαρακτήρα του Λουί Παστέρ, του ανθρώπου που πιστώνεται ως ο πατέρας της θεωρίας των μικροβίων, και δεν ήταν μια κολακευτική απεικόνιση. Το γεγονός ότι την παρείχε ένας κορυφαίος ερευνητής του Παστέρ που είχε πρόσβαση στα προσωπικά του σημειωματάρια, τα οποία επρόκειτο να παραμείνουν κρυφά, σίγουρα προσδίδει αξιοπιστία στους ισχυρισμούς. Η απεικόνιση αυτού του εξαιρετικά ελαττωματικού ανθρώπου συνάδει με τις κριτικές των συγχρόνων του. Το γεγονός ότι οι αποδείξεις για τις ανήθικες, χειριστικές και αντιεπιστημονικές μεθόδους του Παστέρ προέρχονται από το ίδιο του το χέρι είναι ποιητική δικαιοσύνη.
Αν ένας άνθρωπος θεωρείται ανέντιμος και αναξιόπιστος, το έργο που παρήγαγε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται υπό το ίδιο πρίσμα. Το γεγονός είναι ότι ο Παστέρ διόρθωσε τα δικά του δεδομένα για να ταιριάζει στις επιστημονικές του φιλοδοξίες. Δεν κατάφερε να απομονώσει κανέναν αιτιολογικό παράγοντα μιας ασθένειας που είναι γνωστό ότι είναι σπάνια στον άνθρωπο και στην οποία η θεραπεία αποδείχθηκε περιττή στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Τα συμπτώματα και οι θάνατοι ήταν σπάνια ακόμη και σε περιπτώσεις επιβεβαιωμένης λύσσας. Η χρήση του εμβολίου κατά της λύσσας γίνεται προληπτικά προκειμένου να σταματήσει η πιθανή εμφάνιση συμπτωμάτων. Ωστόσο, το εμβόλιο έχει αποδειχθεί ότι παράγει ακριβώς τα ίδια συμπτώματα. Όπως και με τα εμβόλια της ευλογιάς και της πολιομυελίτιδας, πρόκειται για μια ακόμη προφανή περίπτωση όπου το εμβόλιο δημιούργησε την ίδια την ασθένεια από την οποία προοριζόταν να προστατεύσει, γεγονός που διαιώνισε τον μύθο ότι υπάρχει εξαρχής ένας "ιός" της λύσσας.
------------------
Δικτυογραφία :
Louis Pasteur’s Unethical Rabies Fraud – ViroLIEgy
https://viroliegy.com/2022/02/25/louis-pasteurs-unethical-rabies-fraud/
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΠΕΣ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΣΟΥ ΧΩΡΙΣ ΥΒΡΕΙΣ. Παρατηρούμε ακραίες τοποθετήσεις αναγνωστών. ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ δεν θέλουμε να μπαίνουμε στη δύσκολη θέση να μην βάζουμε ΟΛΑ τα σχόλια. Δόξα στο Θεό η Ελληνική γλώσα είναι πλούσια ωστε να μην χρειάζονται ακραίες εκφράσεις.