Ο ΠΛΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ. Της Μαίρης Καρά

Ο Πλάτων ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη, που επηρέασε όσο ελάχιστοι την σκέψη του δυτικού πολιτισμού. Γεννήθηκε στα 428 π.Χ. σε μια αθηναϊκή οικογένεια με πολιτική παράδοση και πέθανε στα 347 π.Χ.

Το πρώτο του όνομα ήταν Αριστοκλής, στην εφηβεία του όμως ονομάστηκε Πλάτωνας, λόγω του ότι είχε πλατύ στέρνο και μέτωπο. Ως Αθηναίος ευπατρίδης ο Πλάτων έλαβε στην παιδική και στην εφηβική του ηλικία επιμελημένη Γνώση και Παιδεία με τους καλύτερους δασκάλους της εποχής, για τα γράμματα, την μουσική, την γυμναστική. Αρχικά, ασχολήθηκε με την μελέτη της ποίησης, υπήρξε δε αθλητής και ΠΟΙΗΤΗΣ...

   Ο Πλάτων στα νεανικά του χρόνια ήρθε σε επαφή με τα δόγματα του Κρατύλου, ενός μαθητή του Ηράκλειτου κι άλλων προσωκρατικών στοχαστών, όπως ο Πυθαγόρας και ο Παρμενίδης, που του έδωσαν τις βάσεις των μεταφυσικών αναζητήσεων. Στα 20 του χρόνια η γνωριμία του με τον δαιμόνιο Σωκράτη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις αναζητήσεις του και τις προσανατόλισε στο φιλοσοφικό ζήτημα της ΑΡΕΤΗΣ.

Οι πρώιμες φιλοδοξίες του ίσως ήταν πολιτικές, όμως η σχέση του με  την Σωκρατική διδασκαλία και το Σωκρατικό ήθος τον οδήγησε να καταστρέψει  τα νεανικά ποιητικά έργα του και να στραφεί οριστικά στην φιλοσοφία. Έγινε πολύ δημιουργικός οπαδός και πιστός μαθητής του Σωκράτη, του αποκλειστικά υπεύθυνου για τον ηθικοπνευματικό του προσανατολισμό. Σ' όλα τα έργα του μιλούσε για λογαριασμό του Σωκράτη και η ηθική ήταν το πρώτο θέμα στις φιλοσοφικές του ΘΕΩΡΙΕΣ.  

Είχε όμως πολλή φαντασία και έντονη ποιητική διάθεση και  ξέφυγε σ' ένα σημείο απ' την σωκρατική θεωρία, ανεβάζοντας την φιλοσοφία απ’ την γη στον ουρανό. Η φιλοσοφία του πραγματεύεται την φύση του «αισθητού» και του «υπεραισθητού» κόσμου και ιστορικά αποτελεί το πρώτο καθολικό σύστημα, του οποίου η επίδραση στον μεταγενέστερο κόσμο υπήρξε ανυπολόγιστη. Ο φιλοσοφικός στοχασμός του αποτέλεσε, αποτελεί και θα αποτελεί διαχρονική βάση έρευνας και πολύπλευρης ανάλυσης των εκάστοτε ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ.   

​ ​

Η φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι ιδεοκρατική και εισάγει την θεωρία των ΙΔΕΩΝ. Η σκέψη του έχει λογικές και μεταφυσικές πλευρές με ηθικό βασικό κίνητρο. Στηρίζεται σε εικασίες και στον μύθο και το ύφος της συχνά είναι αλληγορικό. Βασικά είναι ορθολογιστής και πιστεύει ακράδαντα ότι η λογική πρέπει να ακολουθείται οπουδήποτε κι αν οδηγεί. Έτσι, το βασικό κέντρο της πλατωνικής φιλοσοφίας είναι μια ορθολογιστική ΗΘΙΚΗ.

 Ο Πλάτων αφιέρωσε ένα μέρος της φιλοσοφίας του στην πολιτική. Οι αντιλήψεις του ήταν αριστοκρατικές, ανάλογες με της καταγωγή και την ανατροφή του. Οι αντιδημοκρατικές του αντιλήψεις αποδίδονται στην εχθρική στάση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας απέναντι στους φιλοσόφους, ιδιαίτερα δε απέναντι στον αγαπημένο του δάσκαλο Σωκράτη. Γρήγορα όμως αισθάνθηκε απέχθεια για τις βιαιότητες στην ΠΟΛΗ ΤΟΥ.

Μετά την πτώση της ολιγαρχίας, ήλπιζε να βελτιωθεί η κατάσταση με την παλινόρθωση της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Τελικά διαπίστωσε πως δεν υπήρχε θέση για έναν ευσυνείδητο άνθρωπο στην αθηναϊκή πολιτική. Η θανάτωση λίγο αργότερα του δικαιότατου Σωκράτους και η επακόλουθή της ψυχολογική ατμόσφαιρα είχαν σαν συνέπεια να καταφύγει μαζί με άλλους σωκρατικούς στα κοντινά Μέγαρα.

  Πολύ σημαντικό παράγοντα για την Ιδανική Πολιτεία θεώρησε  την ΠΑΙΔΕΙΑ, υποστηρίζοντας τα εξής: Οι νέοι που από τα μέρη της ψυχής τους επικρατέστερο είναι το επιθυμητικό, θα περιοριστούν στην εκμάθηση πρακτικών τεχνών. Έτσι, με το εφόδιο της πρακτικής τέχνης θα ενταχθούν στην τάξη των κοινών πολιτών, που κύριο μέλημά τους θα είναι να παράγουν υλικά αγαθά απαραίτητα για την διαβίωση των πολιτών.

  Οι νέοι που στην ψυχή τους πρώτη θέση κατέχει το θυμοειδές τμήμα, θα διδαχθούν τα μαθηματικά και τις άλλες επιστήμες. Αυτή τους η μόρφωση θα τους καταστήσει ικανούς, να ασχοληθούν με την σωστή λειτουργία και την ασφάλεια της Πολιτείας. Οι νέοι των οποίων από τα τρία τμήματα της ψυχής το πιο αναπτυγμένο είναι το λογιστικό, θα εξαντλήσουν όλα τα περιθώρια της Παιδείας. Δηλαδή, πέρα από τη σπουδή των επιστημών, θα διδαχθούν τη φιλοσοφία, την ανώτατη μορφή γνώσης. Έτσι θα ενταχθούν στην κορυφαία τάξη, στην οποία ανήκει το προνόμιο της διακυβέρνησης της Πολιτείας.

 Η ίδρυση της Ακαδημίας αποτέλεσε καθίδρυμα φιλοσοφικής έρευνας και Παιδείας και έμελλε να αποτελέσει μέγιστο γεγονός στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης και έμμεσα της Πολιτικής. Ο Πλάτωνας δίδαξε σ’ αυτή επί 40 περίπου χρόνια και πάντοτε προφορικά. Στην Ακαδημία του μαθήτευσαν και συνεργάστηκαν προικισμένοι και δημιουργικοί άνδρες.

    Για τον Πλάτωνα οι Ιδέες είναι γενικοί και αιώνιοι τύποι των πραγμάτων, που γίνονται αντιληπτοί με την λογική κι όχι με την αίσθηση. Τα αισθητά τα θεωρεί είδωλα των ιδεών και αναγνωρίζει δύο κόσμους, τον αισθητό, που μεταβάλλεται και βρίσκεται σε ασταμάτητη ροή και το νοητό, τον αναλλοίωτο, δηλαδή τις Ιδέες οι οποίες υπάρχουν σε τόπο επουράνιο.

    Υποστήριξε πως το καλύτερο για την Ιδανική Πολιτεία, είναι να την διοικούν οι Σοφοί. Θεωρούσε πως όταν οι φιλόσοφοι βασιλέψουν και οι βασιλιάδες φιλοσοφήσουν, μόνο τότε θα ευτυχήσουν οι λαοί. Το δικαίωμα να διοικήσουν οι Φιλόσοφοι, το αντλεί απ’ το ότι αυτοί μόνο απ’ όλους τους ανθρώπους, χάρη στη φιλοσοφία που διδάχθηκαν, είναι κάτοχοι των Ιδεών.

Θεωρεί πως δεν υπάρχουν καταλληλότεροι από την τάξη των Φιλοσόφων για να κυβερνήσουν την Πολιτεία σωστά, γιατί αφού γνωρίζουν τις Ιδέες, είναι σε θέση να ξέρουν το ηθικά σωστό, ποια ουσιαστικά είναι η Δικαιοσύνη, ποιες είναι οι Αξίες, πάνω στις οποίες πρέπει να εδράζεται η ζωή της Πολιτείας.

Άρα, οι Φιλόσοφοι είναι σε θέση να πράξουν ό,τι υπαγορεύει η Ηθική Γνώση, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους, που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το ηθικά σωστό και δίκαιο και δεν ξέρουν τι πρέπει να πράξουν. Επομένως, το μόνο που τους μένει είναι να ακούν τις υποδείξεις των Φιλοσόφων.

  Ο Πλάτων υπήρξε ο δεύτερος της μεγάλης τριάδας των Αρχαίων Φιλοσόφων, Σωκράτης-Πλάτων-Αριστοτέλης, που έθεσαν σε συνάφεια ο ένας προς τον άλλον τα φιλοσοφικά θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού. Για τον άνθρωπο πίστευε, πως το να υπερνικήσει τον (κατώτερο) εαυτό του, είναι η πρώτη και η πιο ευγενής απ’ όλες τις νίκες. Το να ηττηθεί όμως απ' τον (κατώτερο) εαυτό του, είναι το πιο αποτροπιαστικό κι επονείδιστο κακό που μπορεί να του συμβεί. 

 Άρα, κατά Πλάτωνα ο Άνθρωπος είναι ένα ον σε αναζήτηση νοήματος και η Σοφία του είναι η επιστήμη των ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ.