ΕΚΘΕΣΗ-ΚΟΛΑΦΟΣ BANK OF AMERICA. "Ξεμπροστιάζει" το ΔΝΤ για τα προγράμματα "στήριξης" του Νότου: Παταγώδης αποτυχία!

Τόσο η Πορτογαλία όσο και η Ιρλανδία πλησιάζουν στο τέλος των προγραμμάτων στήριξης, τα οποία εφαρμόζουν κατόπιν συμφωνίας με την Τρόικα, και σύντομα θα ανακύψει το ζήτημα του τερματισμού αυτών των προγραμμάτων. Ωστόσο, η επιτυχής… «αποφοίτηση» μιας χώρας από πρόγραμμα του ΔΝΤ είναι δύσκολη, ενώ τα εμπειρικά στοιχεία σχετικά με την επιτυχία προηγούμενων προγραμμάτων του ΔΝΤ είναι στην καλύτερη περίπτωση ασαφή, τονίζει σε έκθεσή της η Bank of America. Ο μοναδικός τρόπος να αξιολογηθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα η επιτυχία αυτών των προγραμμάτων στήριξης είναι, σύμφωνα με τους οικονομολόγους της BofA, η εξέταση των ακόλουθων κριτηρίων: α) αν το ΔΝΤ κατάφερε να αποτρέψει τη χρεοκοπία μιας χώρας, β) αν οι χώρες κατάφεραν να αποκτήσουν ξανά.... ανεξάρτητη πρόσβαση στις αγορές, μετά την εφαρμογή των προγραμμάτων, γ) αν οι χώρες που εφάρμοσαν κάποιο πρόγραμμα του ΔΝΤ υπήρξαν επιτυχείς στην αποκατάσταση ανισορροπιών, όπως το χρέος και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και δ) αν επετεύχθη οικονομική ανάκαμψη μετά την εφαρμογή των προγραμμάτων, τα οποία έχουν ως στόχο να δώσουν ώθηση στο ΑΕΠ μέσω της εφαρμογής δομικών μεταρρυθμίσεων.

Το εύρημα των αναλυτών της BofA είναι ότι τα προγράμματα αυτά σημειώνουν μικρή μόνο επιτυχία, σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια, τονίζουν ωστόσο ότι χρειάζεται προσοχή όταν αποτελέσματα από το παρελθόν επιχειρείται να συγκριθούν με τα σημερινά προγράμματα που εφαρμόζουν χώρες της Ευρωζώνης.

Κατά πρώτον, οι χώρες της ευρωζώνης έχουν την ιδιαιτερότητα ότι δεν μπορούν να προσαρμόσουν τη νομισματική τους πολιτική με βάση τις ανάγκες τους. Κατά δεύτερον, τα περισσότερα προγράμματα του ΔΝΤ στο παρελθόν σχεδιάστηκαν για αναδυόμενες οικονομίες, σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Επίσης, ο σχεδιασμός αυτών των προγραμμάτων έχει εξελιχθεί στην πάροδο του χρόνου. Τέλος, τα προγράμματα που εφαρμόζονται στην Ευρωζώνη δεν έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά από το ΔΝΤ, αλλά η ευθύνη μοιράζεται μεταξύ του Ταμείου, της Ε.Ε. και της ΕΚΤ.

Σε κάθε περίπτωση, το πιο σημαντικό επιχείρημα για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στην Τρόικα ήταν η εμπειρία που διαθέτει σε επίπεδο σχεδιασμού και επίβλεψης. Και πάλι, όμως, από τη σύγκριση μπορούν να προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα.

Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι η έρευνα σχετικά με τα αποτελέσματα των προγραμμάτων του ΔΝΤ αντιμετωπίζει μία σημαντική δυσκολία: να καταφέρει να διαχωρίσει ποια αποτελέσματα οφείλονται στο πρόγραμμα καθαυτό και ποια οφείλονται σε άλλους παράγοντες. Ο βαθμός αποτελεσματικότητας αυτού του διαχωρισμού αποτελεί σοβαρό παράγοντα απόκλισης, μπορεί να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό την ορθότητα των συμπερασμάτων και αποτελεί τη βασική αιτία για την ασάφεια των αποτελεσμάτων που καταγράφονται στη διεθνή βιβλιογραφία, αναφέρει η έκθεση.

Για παράδειγμα, τα στατιστικά αναφορικά με τις χρεοκοπίες ενδέχεται να αποπροσανατολίζουν, στο βαθμό που δεν αντανακλούν με σαφήνεια το κατά πόσο ένα πρόγραμμα εφαρμόστηκε με συνέπεια. Αν και μόνο το 7% των προγραμμάτων ακολουθήθηκε από κάποια χρεοκοπία, το 42% όλων των περιστατικών χρεοκοπίας αφορούσε χώρες που βρέθηκαν σε πρόγραμμα του ΔΝΤ κάποια στιγμή μεταξύ του 1952 και του 2008 (συνολικά 538 προγράμματα). Επιπλέον, μεγάλο ποσοστό των προγραμμάτων του ΔΝΤ που απέτυχαν και οδήγησαν σε κάποιου είδους χρεοκοπία/ αναδιάρθρωση, χαρακτηρίστηκαν από μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους ακόμα και μετά την έναρξη εφαρμογής των προγραμμάτων αυτών.

Ερώτηση 1: Η παρέμβαση του ΔΝΤ συμβάλλει στην επίλυση μιας κρίσης;

Από ακαδημαϊκή σκοπιά, αν και υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ως προς την επίδραση των παρεμβάσεων του ΔΝΤ στην προσαρμογή του ισοζυγίου πληρωμών, δεν υπάρχει συναίνεση σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους στο να αποτρέψουν μια νέα κρίση. Έτσι, αν και μερικά από τα βασικά συμπεράσματα στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρουν ότι ένα πρόγραμμα μπορεί να βελτιώσει το εξωτερικό ισοζύγιο μιας χώρας και να μειώσει τις πιθανότητες μια νομισματικής κρίσης, άλλες έρευνες εντοπίζουν μικρή μόνο θετική συμβολή στην αποτροπή μιας νομισματικής κρίσης.

Όταν πρόκειται για κρίσεις κρατικού χρέους, η πιο αξιοσημείωτη προσέγγιση αφορά το πώς τα προγράμματα επηρεάζουν τον κίνδυνο χώρας μεσοπρόθεσμα. Και τα συμπέρασμα είναι ότι τα προγράμματα αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο μιας μετέπειτα χρεοκοπίας, στην πενταετία που ακολουθεί την ολοκλήρωσή τους, κατά 1,5%-2% σε σχέση με ένα σενάριο το οποίο δεν θα περιελάμβανε την εφαρμογή τέτοιου προγράμματος. Πάντως, αν και υπάρχουν ακαδημαϊκές έρευνες που δείχνουν ότι ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μιας απότομη διακοπής των κεφαλαιακών ροών, καταγράφονται στη βιβλιογραφία και αποτελέσματα ερευνών που δείχνουν ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να οδηγήσει σε εκροές.

Ερώτηση 2: Τα προγράμματα του ΔΝΤ εξασφαλίζουν επιστροφή στην ανάπτυξη;

Και πάλι, τα συμπεράσματα των ακαδημαϊκών είναι αντιφατικά. Σε γενικές γραμμές όμως, δείχνουν να συμφωνούν ότι η εφαρμογή ενός προγράμματος του ΔΝΤ δεν οδηγεί σε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη. Αν και κάποιος θα περίμενε ότι η ανάπτυξη θα ήταν χαμηλότερη στη διάρκεια ενός προγράμματος (σε μεγάλο βαθμό λόγω δημοσιονομικής λιτότητας) και υψηλότερη μετά τη λήξη του, τα αποτελέσματα απέχουν σημαντικά από αυτή την εικόνα.

Όπως είναι αναμενόμενο, η ανάπτυξη υποχωρεί όσο ένα πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη, ανακάμπτει μεσοπρόθεσμα, αλλά δεν καταφέρνει να φτάσει σε επίπεδα προ προγράμματος, όταν πρόκειται για κλασικές περιπτώσεις κρίσης προϋπολογισμών. Άλλες έρευνες αποκαλύπτουν ότι πράγματι η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος επιβραδύνει την ανάπτυξη, μετά τη λήξη του όμως η ανάπτυξη είναι μεν βελτιωμένη, αλλά παραμένει μικρότερη από αυτή που θα ήταν αν δεν είχε προηγηθεί το πρόγραμμα.

Ερώτηση 3: Καταφέρνουν τα προγράμματα του ΔΝΤ να προσελκύσουν ιδιωτικά ξένα κεφάλαια;

Και σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή στο κατά πόσο μία χώρα καταφέρνει να προσελκύσει ιδιωτικά κεφάλαια από το εξωτερικό αφότου έχει ολοκληρώσει ένα πρόγραμμα προσαρμογής, σαφές συμπέρασμα στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει. Άλλες έρευνες δίνουν αρνητική απάντηση, άλλες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πράγματι υπάρχει βελτίωση, ειδικά όταν η μακροοικονομική προσαρμογή είναι επιτυχής. Το ίδιο ισχύει και για το δημόσιο χρέος: δεν υπάρχει καμία ξεκάθαρη ένδειξη ότι ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ μπορεί να έχει άμεσο και καταλυτικό ρόλο στο να διευκολύνει την επιστροφή μιας χώρας στις αγορές. Όμως, υπάρχουν ενδείξεις ότι στο βαθμό που ένα πρόγραμμα μπορεί να επηρεάσει θετικά αυτές τις πολιτικές, η επιστροφή στις αγορές διευκολύνεται έμμεσα.

Συμπερασματικά, οι θετικές επιδράσεις των προγραμμάτων του ΔΝΤ κάθε άλλο παρά ξεκάθαρες είναι. Αυτό, όπως σχολιάζει η BofA, δεν σημαίνει ότι τα προγράμματα αυτά είναι άχρηστα, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ασφαλές παράδειγμα για το τι θα συνέβαινε χωρίς αυτά, και πιθανότατα η κατάσταση σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν χειρότερη.

Όμως η έλλειψη ξεκάθαρων αποδείξεων είναι αισθητή, ειδικά σε ό,τι αφορά την επίπτωση αυτών των προγραμμάτων στην ανάπτυξη και στη δυνατότητά τους να λειτουργήσουν ως καταλύτες προσέλκυσης κεφαλαίων. Χαρακτηριστικά οι οικονομολόγοι της BofΑ σχολιάζουν πως«αυτό επιβεβαιώνει την άποψή μας ότι η επιτυχία των σημερινών προγραμμάτων στην ευρωζώνη -ειδικά σε περιπτώσεις χωρών με υψηλά επίπεδα χρέους και φτωχές προ κρίσης επιδόσεις στο πεδίο της ανάπτυξης- κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένη είναι. Και ότι κάποιες χώρες ίσως χρειαστούν νέα στήριξη, όταν το πρώτο τους πρόγραμμα θα έχει ολοκληρωθεί».