Η εποποιία ενός μουλωχτού κουρέματος και τι δείχνει για το πολιτικό μας σύστημα

Τέσσερις βδομάδες μετά το αιφνιδιαστικό ‘κούρεμα’ των διαθέσιμων κεφαλαίων νοσοκομείων, πανεπιστημιακών και τεχνολογικών ιδρυμάτων και άλλων Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, τις οργισμένες διαμαρτυρίες των διοικήσεών τους αλλά και τις επίμονες φημολογίες περί ‘εξυπηρέτησης φίλιων δυνάμεων’ που ξεφόρτωσαν ομόλογα και χασούρα στα ιδρύματα για να γλιτώσουν οι ίδιες τα λεφτά τους, ξεκαθάρισαν τα πώς και τα γιατί της υπόθεσης με απαντήσεις που δόθηκαν δια στόματος του πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου στη Βουλή και του διαχειριστή του Κοινού Κεφαλαίου της ΤτΕ Μιχάλη Μιχαλόπουλου στην εφημερίδα ‘Βήμα’. Απαντήσεις που δεν είναι καθόλου ικανοποιητικές σε ό,τι αφορά τη μεταχείριση που επιφύλαξε η κυβέρνηση στα ιδρύματα λόγω της απελπιστικής ανεπάρκειας του πολιτικού μας προσωπικού, πείθουν όμως τουλάχιστον ότι δεν εκδηλώθηκε λαθροχειρία που να ζημίωσε τα ιδρύματα προς όφελος ‘φίλιων δυνάμεων ομολογιούχων’ ...

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Όπως είναι γνωστό σύμφωνα με το νόμο 2469 του 1997 τα ΝΠΔΔ, όπως και τα Ασφαλιστικά Ταμεία, υποχρεώνονται να καταθέτουν τα διαθέσιμα κεφάλαιά τους στην Τράπεζα της Ελλάδας, στο λεγόμενο Κοινό Κεφάλαιο το οποίο επενδύεται σε κινητές αξίες του Δημοσίου, δηλαδή σε έντοκα γραμμάτια και ομόλογα. Πρόκειται για μια θέσμιση χάρη στην οποία έχει υποστηριχθεί επί σειρά ετών ο δανεισμός του ελληνικού δημοσίου και που παράλληλα εξασφάλιζε στα ιδρύματα καλές σταθερές αποδόσεις – της τάξης του 3.5% με 4.5% ετησίως κατά τα τελευταία χρόνια του ευρώ.

Με την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους όμως, το λεγόμενο PSI και την υποχρεωτική επιβολή του μέσω των ρητρών συλλογικής δράσης, όπως κουρεύτηκαν τα διαθέσιμα κεφάλαια των ασφαλιστικών ταμείων, έτσι κουρεύτηκαν και τα διαθέσιμα κεφάλαια των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, των νοσοκομείων και άλλων φορέων του δημοσίου. Το κούρεμα αυτό ήταν περίπου ταυτόσημο στα ασφαλιστικά ταμεία και τα ιδρύματα, της τάξης του 70% κατά μέσο όρο, όσο δηλαδή και η μείωση της συνολικής παρούσας αξίας του ελληνικού χρέους. Υπήρχαν όμως και μερικές διαφορές.

Δύο διαφορετικά κουρέματα

Η πρώτη βασική διαφορά ανάμεσα στο κούρεμα των ασφαλιστικών ταμείων και στο κούρεμα των ΝΠΔΔ ήταν ότι για τα ασφαλιστικά ταμεία το θέμα είχε γίνει γνωστό εκ των προτέρων. Καθώς τα ασφαλιστικά ταμεία είχαν και δικά τους ξεχωριστά αποθεματικά σε ομόλογα – πέραν των αποθεματικών που διαθέτουν στο Κοινό Κεφάλαιο της Τράπεζας της Ελλάδας – οι διοικήσεις τους είχαν κληθεί από τον Υπουργό Οικονομικών Β. Βενιζέλο από το Φεβρουάριο σε αλλεπάλληλες συσκέψεις προκειμένου να συναινέσουν – εθελοντικά ή εκβιαστικά – στο PSI. Κάποιες συναίνεσαν, άλλες όχι, τελικά το κούρεμα επιβλήθηκε παντού, όμως η ουσία είναι ότι το κούρεμα των διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων τέθηκε υπό διαπραγμάτευση και ήταν γνωστό σε όλους εκ των προτέρων – πριν δηλαδή τις 12 Μαρτίου που πραγματοποιήθηκε επισήμως η ανταλλαγή των ελληνικών τίτλων. 

Δεν ίσχυε όμως το ίδιο για το κούρεμα των διαθεσίμων των ΝΠΙΔ. Πιθανόν, επειδή τα ΝΠΙΔ λόγω της σχετικής νομοθεσίας διέθεταν το σύνολο των κεφαλαίων τους στο Κοινό Κεφάλαιο της ΤτΕ κι επειδή η ΤτΕ είχε το δικαίωμα να το επενδύσει σε τίτλους ελληνικού δημοσίου, καμία εκ των ιθυνόντων αρχών, ούτε δηλαδή η ΤτΕ ούτε και το Υπουργείο Οικονομικών, ενημέρωσαν από πριν τις διοικήσεις για το ‘κούρεμα’ που επρόκειτο να τους επιβληθεί. Οι διοικήσεις πληροφορήθηκαν τις ζημιές που είχαν αναλάβει εκ των υστέρων, μετά τις 12 Μαρτίου, όταν ξαφνικά άρχισαν να καταφτάνουν στις οικονομικές υπηρεσίες τους ειδοποιήσεις της ΤτΕ που εμφάνιζαν τα διαθέσιμά τους μειωμένα κατά 70%.

Η δεύτερη σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο κουρέματα ήταν ότι το κούρεμα των ασφαλιστικών ταμείων αφορούσε αποθεματικά, ενώ των ΝΠΙΔ αφορούσε όχι μόνο διαθέσιμα κεφάλαια για όσα έχουν ίδιους πόρους αλλά και το τμήμα της κρατικής αποζημίωσης που είχαν εισπράξει – δηλαδή λεφτά κρίσιμης σημασίας για τη λειτουργία τους.

Σύγχυση και καταγγελίες

Τις μέρες που ακολούθησαν το θέμα βγήκε αρχικά στο ηλεκτρονικό σάιτ ygeianews.gr, σε  δημοσίευμα που επικαλούνταν πληροφορίες των νοσοκομειακών γιατρών, πρόδιδε μια σύγχυση ως προς τους λογαριασμούς των ΝΠΔΔ αλλά και περιλάμβανε μια ανατριχιαστική καταγγελία: “Άφωνοι έμειναν πολλοί διοικητές νοσοκομείων, πρυτάνεις ΑΕΙ και υπεύθυνοι άλλων οργανισμών του Δημοσίου”, έγραφε το ygeianews.gr, “όταν ανακάλυψαν πως έχει εξαφανιστεί το 70% των χρημάτων έντοκων λογαριασμών που διατηρούσαν στην Τράπεζα της Ελλάδος. Οι λογαριασμοί αυτοί δεν είχαν καμία σχέση με ομόλογα – ήταν έντοκοι τραπεζικοί λογαριασμοί στους οποίους ‘έμπαιναν’ επιχορηγήσεις και ‘έβγαιναν’ αναλήψεις για τα έξοδα των οργανισμών. Όπως έγινε γνωστό από τους νοσοκομειακούς γιατρούς την μέρα που ‘έκλεινε’ το PSI και μάλλον λίγο πριν τα μεσάνυχτα, κυβέρνηση και διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος αγόρασαν ομόλογα από κατόχους με αυτά τα χρήματα, χωρίς να ρωτήσουν τους καταθέτες των έντοκων λογαριασμών! Οι ομολογιούχοι αυτοί ‘γλίτωσαν’ έτσι το κούρεμα, ενώ ταυτόχρονα ληστεύθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ από νοσοκομεία, πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς τελείως απαραίτητα για την στοιχειώδη διατήρηση της λειτουργίας τους”.

Η υποψία δηλαδή ήταν ότι η κυβέρνηση και η ΤτΕ είχαν πάρει την απόφαση να απαλλάξουν κάποιες ‘φίλιες δυνάμεις’ ομολογιούχων από τη χασούρα και πήραν από αυτούς ομόλογα στην ονομαστική τους αξία και τα ‘φόρτωσαν’ στα ιδρύματα για να γράψουν αυτά τις ζημιές. Επρόκειτο βέβαια για ένα πολύ τραβηγμένο σενάριο – για κραυγαλέα εξωθεσμική και έκνομη πράξη που αδυνατούσε να πιστέψει κανείς ότι μπορεί να έλαβε χώρα με ευθύνη των ηγετικών στελεχών της ΤτΕ. Όμως ο ισχυρισμός δεν ήταν αστήρικτος καθώς το αιφνιδιαστικό του κουρέματος και η αδιαφάνεια περί τους χειρισμούς της ΤτΕ δεν βοηθούσαν καθόλου. Χαρακτηριστικό ήταν σύμφωνα με πληροφορίες του sofokleous10 τις εβδομάδες που ακολούθησαν οι οικονομικές υπηρεσίες ορισμένων ιδρυμάτων ζητούσαν από την ΤτΕ παραστατικά για τις αγορές ομολόγων που έγιναν με τα κεφάλαιά τους αλλά εκείνη τους έστελνε πληροφορίες μόνο για την καθαρή αξία των διαθεσίμων τους.

Δυσθεώρητες ζημιές

Οι ζημιές των ΝΠΔΔ ήταν μεγάλες. Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής δημοσιευμένες  πληροφορίες, ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων έχασε 74 από τα 106 εκατ. ευρώ των διαθεσίμων του, το Τεχνικό Επιμελητήριο περί τα 2 εκατ. ευρώ από σύνολο 2.8 εκατ ευρώ, το ΕΜΠ 31 εκατ. ευρώ, το Πανεπιστήμιο της Αθήνας 13 εκατ. ευρώ, το Πάντειο 8 εκατ. ευρώ, το ΤΕΙ της Αθήνας 9,1 εκατ. ευρώ από 11 κλπ..  Από τα διαθέσιμα των νοσοκομείων που έφταναν στα 550 εκατ. ευρώ κουρεύτηκαν τα 100 εκατ.

Έχει ενδιαφέρον το ότι κουρεύτηκε, μεταξύ των άλλων, κι ο ερανικός λογαριασμός της ΕΛ.ΑΣ, με τον οποίο οι αστυνομικοί συγκέντρωναν χρήματα από το δικό τους μισθό για να βοηθούν συναδέλφους τους που πάσχουν από σοβαρές ασθένειες. Κατόπιν τούτου, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αστυνομικών Υπαλλήλων ανήγγειλε ότι θα προσφύγει στη δικαιοσύνη, ενώ έθεσε κι αυτή με ανακοίνωσή της το θέμα της  φημολογούμενης εξυπηρέτησης ‘φίλιων δυνάμεων’ σε βάρος των νομικών προσώπων αναφέροντας: “Τη στιγμή που οι φήμες και τα δημοσιεύματα οργιάζουν για αγορά ομολόγων την τελευταία στιγμή προκειμένου να απαλλαγούν κάποιοι ‘ημέτεροι’ ομολογιούχοι από τη διαδικασία του κουρέματος, ανακύπτουν σοβαρά ερωτηματικά για το πότε τα χρήματα αυτά έγιναν ομόλογα, ποια ομόλογα αγοράστηκαν και από πού;”.

Οι εξηγήσεις του πρωθυπουργού…

Οι πρώτες απαντήσεις στις σχετικές καταγγελίες δόθηκαν την Παρασκευή 30 Μαρτίου από τον πρωθυπουργό Λουκά Παπαδήμο, σε συζήτηση επίκαιρης ερώτηση στη Βουλή που είχε καταθέσει ο πρόεδρος της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας. Ο πρωθυπουργός υποστήριξε  ότι σε αντίθεση με ό,τι ανέφεραν τα μέχρι τότε δημοσιεύματα, τα χρήματα των ΝΠΔΔ που είχαν κουρευτεί δεν προέρχονταν από ταμειακούς λογαριασμούς, αλλά από τα διαθέσιμα κεφάλαια των ιδρυμάτων που εντάσσονταν στο Κοινό Κεφάλαιο και επενδύονταν παραδοσιακά σε ΟΕΔ. Απαντώντας εμμέσως στις φήμες που κυκλοφορούσαν τις προηγούμενες μέρες περί ‘φορτώματος’ ομολόγων στα ΝΠΔΔ την τελευταία στιγμή, ο πρωθυπουργός πρόσθεσε ότι δεν υπήρξαν αγορές ΟΕΔ την τελευταία στιγμή: οι τελευταίες αγορές ομολόγων είχαν γίνει τον Μάιο του 2011, είπε, – δηλαδή τρεις μήνες πριν αλλάξει η στρατηγική της Ευρωζώνης και της Ελλάδας και υιοθετηθεί η ιδέα του ‘κουρέματος΄ του ελληνικού χρέους τον Ιούλιο του 2011 – κι έκτοτε καμία αγορά δεν είχε γίνει, αλλά ούτε και να ρευστοποιηθούν πλέον τα ΟΕΔ γινόταν, επειδή η αξία τους είχε κατρακυλήσει στο 50%. 

Οι εξηγήσεις του πρωθυπουργού ήταν σχετικώς επαρκείς, όμως δεν κάλυπταν την πολύ  περίεργη περίπτωση των ζημιών του Νοσοκομείου Αγίων Αναργύρων στην οποία είχε αναφερθεί και το sofokleous10. Το Νοσοκομείο αυτό, σύμφωνα με έγγραφο που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 23ης Μαρτίου 2012 του ‘Ριζοσπάστη’, είχε μεταφέρει 700.000 ευρώ από την Εμπορική Τράπεζα στην ΤτΕ στις 27 Ιανουαρίου 2012, και το Μάρτιο πληροφορήθηκε από την ΤτΕ ότι το ποσό είχε κουρευτεί κατά 70%. Οι απαντήσεις του κ. Παπαδήμου δηλαδή δεν εξηγούσαν πώς ήταν δυνατό να κουρευτούν τα 700.000 ευρώ του Νοσοκομείου Αγίων Αναργύρων κατά 70%, αφού επρόκειτο για χρήματα που είχαν κατατέθηκαν στην ΤτΕ στις 27 Ιανουαρίου 2012, δηλαδή οκτώ ολόκληρους μήνες αφότου η ΤτΕ είχε πάψει – κατά τον κ. Παπαδήμο – να αγοράζει ομόλογα;

… και οι εξηγήσεις της ΤτΕ

Τα υπόλοιπα ανέλαβε να τα εξηγήσει ο Μιχάλης Μιχαλόπουλος, ανώτατο στέλεχος της ΤτΕ στον Γιώργο Παπαϊωάννου του ‘Βήματος’(8.4.2012). Σύμφωνα με τον κ. Μιχαλόπουλο, αυτό έγινε επειδή το Κοινό Κεφάλαιο λειτουργούσε σαν αμοιβαίο κεφάλαιο. Τα ασφαλιστικά ταμεία και τα νομικά πρόσωπα δηλαδή έβαζαν τα χρήματα τους σε αυτό και ήταν σαν να αγόραζαν ‘μερίδια’, επί τη βάση των οποίων μοιράζονταν τα κέρδη όπως συνέβαινε μέχρι πρότινος ή τις ζημιές όπως συνέβη με το PSI. Έτσι, κατά τον κ. Μιχαλόπουλο, ενώ πράγματι η ΤτΕ είχε σταματήσει από τον Μάιο του 2011 να αγοράζει ομόλογα, τόσο τα ασφαλιστικά ταμεία, όσο και τα νοσοκομεία, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ο ΕΟΦ, το ΤΕΕ, η ΕΛ.ΑΣ κλπ συνέχιζαν να είναι υποχρεωμένα στη βάση του νόμου 2467/97 να καταθέτουν τα διαθέσιμά τους στο Κοινό Κεφάλαιο, είτε αυτά προέρχονταν από ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, είτε από ίδιους πόρους, είτε από την κρατική επιχορήγηση. Αποτέλεσμα; Όταν ήρθε η ώρα του λογαριασμού, να αναλάβουν τη σχετική χασούρα. Όσοι δηλαδή κατέθεταν χρήματα μετά το Μάιο του 2011 – μεταξύ αυτών και το Νοσοκομείο Αγίων Αναργύρων – φορτώθηκαν ένα τμήμα των ζημιών των άλλων.

Οπότε το τελικά ερώτημα της ‘εποποιίας του κουρέματος’ των ΝΠΔΔ είναι: αφού έγιναν έτσι τα πράγματα…  κι αφού από τον Ιούλιο του 2011… ήταν πλέον και επισήμως γνωστό ότι πηγαίναμε για κούρεμα – έστω στο 20% επί της ονομαστικής αξίας των ελληνικών τίτλων αρχικά – γιατί κυβέρνηση και ΤτΕ  δεν μερίμνησαν να απαλλάξουν τα  ασφαλιστικά ταμεία και τα νομικά πρόσωπα από την νομική υποχρέωσή τους να καταθέτουν τα χρήματά τους στον Κοινό Λογαριασμό της ΤτΕ; Απλό θα ήταν, μέσα στους χιλιάδες νόμους και  ευνοϊκές ρυθμίσεις για τη μία ή την άλλη κατηγορία οργανωμένων συμφερόντων που ακόμη και εν μέσω μνημονίου περνούν οι κυβερνήσεις μας, θα μπορούσαν κάλλιστα να περάσουν μια ρύθμιση που θα προστάτευε τουλάχιστον τα νομικά πρόσωπα, που σήμερα – έχοντας χάσει και τμήμα της κρατικής επιχορήγησης η οποία κουρεύτηκε – βρίσκονται στο κόκκινο και αντιμετωπίζουν μείζονα λειτουργικά προβλήματα.

Υποψιαζόμαστε ότι απλά δεν το σκέφτηκαν καν. Ασχολούνταν με άλλα… Το ελληνικό πολιτικό σύστημα γαλουχήθηκε για πολλά χρόνια στην πελατειακή πολιτική και την εξυπηρέτηση συμφερόντων και δεν μπορεί καν να σκεφτεί με όρους δημόσιου συμφέροντος. Απλά δεν τόχει…Δεν έχει καμιά εμπειρία ή επάρκεια στον σοβαρό σχεδιασμό και τη διαχείριση κρίσεων. Δεν φτάσαμε προφανώς τυχαία στη χρεοκοπία.

Μαριάννα Τόλια