Αποφράδα ημέρα – δηλαδή ακατανόμαστη – η σημερινή! Γιατί; «Εάλω η Πόλις»

 

Η κραυγή αυτή δονούσε την ατμόσφαιρα όταν αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αγωνιζόμενος ηρωικά έπεφτε πλάι στους στρατιώτες του. Το 1453 η Κωνσταντινούπολη ήταν ο μεγάλος πειρασμός για τους Τούρκους οι οποίοι έβλεπαν την κατάκτησή της ως την ολοκλήρωση του αιώνιου ονείρου των Ισλαμικών στρατών....

Ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής, επικεφαλής 80.000 ανδρών, πολιόρκησε με μνημειώδη τρόπο την πόλη που προστατευόταν μονάχα από 10.000 άνδρες. Παρά την ασύγκριτη διαφορά δυνάμεων, η πόλη άντεξε για τέσσερις μήνες και έπεσε μόνο μετά την ισοπέδωση των τειχών της από τους τουρκικούς κανονιοβολισμούς.

Μπήκαν στην Πόλη οι οχτροί…

Αυτά μάθαμε από την Ιστορία, αυτά ακόμα διηγούνται οι γέροντες στα εγγόνια τους σαν παραμύθι κι αντί για τον επίλογο «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» κλείνουν τις ιστορήσεις τους με το «πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι»…
Κι έτσι με παραμύθια ανακατεμένα με την Ιστορία μεγάλωσαν γενιές και γενιές κι ακόμα δεν μπορούν να ξεδιαλύνουν την ομίχλη του θρύλου και να βγουν στον καθαρό ουρανό της πραγματικότητας.
Όμως, σχεδόν 570 χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, κι όταν οι θρύλοί και οι μύθοι έχουν χτίσει την Ιστορία και δεν γκρεμίζονται, άντε να βρεις άκρη με την αλήθεια.

Ο ιστορικός (κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός – μαρξιστής) Γιάνης Κορδάτος στο βιβλίο του «Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου» τα γράφει κάπως πιο κυνικά, λιγότερο συγκεκαλυμμένα – παραθέτοντας τις πηγές του – και κυρίως κατακρημνίζοντας θρύλους και δοξασίες που θέριεψαν κοντά 600 χρόνια τώρα. Γράφει λοιπόν ο Κορδάτος για το κλίμα που επικρατούσε τις παραμονές της πολιορκίας των Τούρκων στη Βασιλέυουσα:

«Μέσα στην Πόλη δεν υπήρχε στρατός οργανωμένος. Αν και μπορούσε να οργανωθεί υπολογίσιμος στρατός, δεν υπήρχε καλλιεργημένο το πνεύμα της αντίστασης. Εξάλλου η κόντρα ενωτικών και ανθενωτικών είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο που η Πόλη βρισκόταν στις παραμονές εμφυλίου σπαραγμού, που θα ξεσπούσε αν οι Τούρκοι δεν ήταν απέξω από το κάστρο».
Κι αυτή η κατάσταση βαστούσε εδώ και καιρό. Κι όπως γράφει ο Κορδάτος:
«Στο έβγα του 1452, ο Παλαιολόγος κήρυξε την πρωτεύουσα σε κατάσταση κινδύνου και έκλεισε τις πόρτες του κάστρου. Στράτο όμως δεν είχε και η μεγάλη βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε, μα κι αν ήθελαν οι Δυτικοί να του στείλουν επικουρίες δεν μπορούσαν γιατί είχαν μεγάλα χάλια». Το μίσος των φανατικών ανθενωτικών για τη Δυτική Εκκλησία ήταν απύθμενο. Πολλοί θεωρούσαν ότι ήταν καλύτερα να πέσει η Πόλη στα χέρια των Οθωμανών παρά στους Δυτικούς. Οι εμπειρία της άλωσης από τους Φράγκους το 1204 είχε μεταφερθεί από στόμα σε στόμα και ο λαός ακόμα – 250 χρόνια μετά – τους μισούσε. Ήταν και ο φονταμενταλισμός, που θα λέγαμε σήμερα, και η κατάσταση ήταν μη διαχειρίσιμη. Ο Παλαιολόγος όμως έκανε ό,τι μπορούσε για να πάρει τους Δυτικούς με το μέρος του:

Καταφύγιο δαιμόνων και βωμός ελληνικός…

«Ο Παλαιολόγος, για να κολακεύσει τον Παππά, πιστεύοντας ακόμα τις υποσχέσεις του, διέταξε να γίνει στην Αγιά Σοφιά στις 12 του Δεκέμβρη του 1452 ενωτική λειτουργία στην οποία μνημονεύτηκε και ο Πάπας. Έτσι επισημοποιήθηκε από μέρους της πολιτείας και της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας η ένωση των εκκλησιών. Ο καρδινάλιος Ισίδωρος, όχι μόνο χοροστάτησε αλλά και ως αντιπρόσωπος του Παπά κάθισε στον πατριαρχικό θρόνο. Η ενωτική αυτή ιεροτελεστία έριξε λάδι στη φωτιά. Οι ενωτικοί θριάμβευσαν, αλλά οι ανθενωτικοί άρχισαν να βρίζουν και να λένε πως ο μεγάλος και ιστορικός ναός ήταν μιασμένος και «καταφύγιον δαιμόνων και βωμός ελληνικός»! Μάλιστα εκείνη την ημέρα, οι περισσότεροι λαϊκοί και παπάδες δεν πήραν ούτε αντίδωρο γιατί η λειτουργία θεωρήθηκε ως «βδελυκτή θυσία» και από τότε η Αγία Σοφία θεωρείτο «Ιουδαίων Συναγωγή» και δεν πήγαιναν να λειτουργήσουν οι ανθενωτικοί γιατί ήταν «σπήλαιον και βωμός αιρετικών». Και ενώ αυτά γίνονταν μέσα στην πρωτεύουσα και οι πολίτες είχαν χωριστεί σε δύο φατρίες, που ήταν έτοιμες να αλληλοσπαραχτούνε, στις 6 του Απρίλη του 1453 ο Μωάμεθ πολιόρκησε την Πόλη».

Και ο χρόνος κυλάει υπέρ των πολιορκητών. Γράφει ο Κορδάτος: «Άμα πέρασαν τρεις-τέσσερις εβδομάδες άρχισε να σπάζει το ηθικό των βυζαντινών ή πιο σωστά των ενωτικών, γιατί από τη μία μεριά οι ανθενωτικοί συνωμοτούσαν και από την άλλη τα τρόφιμα λιγόστευαν, ενώ από τη Δύση δεν έφτανε βοήθεια. Έτσι ο διχασμός – παρ’ όλη την κρίσιμη κατάσταση – εξακολουθούσε μέσα στην πολιορκημένη πρωτεύουσα. Οι ενωτικοί έλεγαν και φώναζαν: Μακάρι να πέσει η Πόλη στα χέρια των Λατίνων που πιστεύουν στο Χριστό και στη Θεοτόκο και να μην κατακτήθουμε από χέρια ασεβών»… Σε αυτούς όμως, απαντούσαν με πείσμα οι ανθενωτικοί επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Νοταρά: Καλύτερα είναι να δούμε καταμεσής της Πόλης σαρίκι Τούρκων παρά λατινική καλύπτρα…

Τούρκοι διαβήκαν! Χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα…
Οι ανθενωτικοί, μέρα και νύχτα, παρακαλούσαν το Θεό να φέρει τους Τούρκους μιαν ώρα αρχύτερα μέσα στην Πόλη για να μην πραγματοποιηθεί η ένωση. Τόσο ήταν το μίσος τους κατά των Δυτικών και των ενωτικών, ώστε έλεγαν: Ούτε την βοήθεια των Λατίνων, ούτε την ένωση χρειαζόμαστε.
Οι καλόγεροι δε που κυκλοφορούσαν κατά εκατοντάδες μέσα στην Πόλη, ήθελαν να ανοίξουν οι πόρτες του κάστρου για να επαληθευτούν μία ώρα αρχύτερα οι προφητείες. Ανοίξτε τις πόρτες του κάστρου, φώναζαν, αντί να περιμένετε να τους καταστρέψει ο άπιστος, αφήστε τον Μωάμεθ να μπει μέσα και να περάσει στη μέση της πολιτείας, τότε άγγελος εξολοθρευτής θα σας σώσει. Πιστέψατε και θα σωθείτε. Μα αν είστε τόσο άπιστοι ώστε να κρέμεστε από την ανδρεία των ανθρώπων (στρατιωτών), ενώ η Άνωθεν απόφασή, σας υπόσχεται τη βοήθεια της, τότε, μάθετε το πως είναι χαμένη η πατρίδα σας και μαζί της και εσείς».

Οι Τούρκοι κάποτε πάτησαν την Πόλη. Όχι «γιατί ήταν θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει», αλλά γιατί όλα οδηγούσαν στην πτώση. Ο Γιάνης Κορδάτος εξετάζει μιαν άλλη πτυχή της Ιστορίας. Γράφει (και) για παράδοση από τον Παλαιολόγο…
«Ιστορικοί και οι Λατίνοι χρονογράφοι, αν και δεν συμφωνούν μεταξύ τους στην αφήγηση των τραγικών γεγονότων της άλωσης της πρωτεύουσας του Βυζαντίου, ωστόσο όλοι τους σχεδόν γράφουν ότι οι Τούρκοι μπήκαν μέσα στην Πόλη στις 29 Μαΐου ύστερα από μεγάλη επίθεση και μάχη και πως έγιναν σφαγές. Όμως – σύμφωνα με τις τουρκικές και πατριαρχικές πηγές – η Πόλη παραδόθηκε ύστερα από συμφωνία. Υποθέτουμε λοιπόν πως έγιναν διαπραγματεύσεις για συνθηκολόγηση και πως πάρθηκε η σχετική απόφαση από το υπουργικό συμβούλιο, όταν πια είχε φύγει ο Ιουστινιάνης και οι Γενοβέζοι είχαν παρατήσει την άμυνα. Είχε δημιουργηθεί τότε τέτοια κατάσταση μέσα στην Πόλη που ήταν αδύνατο πια να βαστάξει το κάστρο της, μία που οι ενωτικοί στασίαζαν και οι πολεμιστές έχασαν το ηθικό τους.

Ο Δούκας μας πληροφορεί πώς ακριβώς, γιατί η κατάσταση χειροτέρεψε πολύ και δεν υπήρχε σωτηρία, ο Παλαιολόγος έστειλε πρέσβεις στο σουλτάνο και ζήτησε να μάθει τους όρους για την παράδοση της Πόλης. Ότι έγιναν διαπραγματεύσεις, έπειτα από την απόφαση που πάρθηκε για την παράδοση, εξάγεται και από όσα γράφει Ο Κριτόβουλος, ότι δηλαδή στις 28 του Μάη επικράτησε στο τουρκικό στρατόπεδο απόλυτη ησυχία. Οι Τούρκοι νήστεψαν και το βράδυ κοιμήθηκαν. Αν ήταν παραμονή μεγάλης επίθεσης, στο τουρκικό στρατόπεδο θα γίνονταν μεγάλες προετοιμασίες και θα ήταν όλοι στο πόδι».
Και επανέρχεται στο θέμα ο Κορδάτος παραθέτοντας της πηγές του:
«Υπάρχουν όμως και οι τουρκικές πηγές καθώς και οι πατριαρχικές που ιστορούν διαφορετικά την άλωση της Πόλης, αλλά ας αρχίσουμε από τους Βυζαντινούς:

Ο Δούκας γράφει πώς το πρωί στις 29 του Μάη, άμα άρχισε η μάχη και σάλευε ο τόπος από το κανονίδι και κρύβονταν ο ήλιος από τα βέλη, μια πόρτα που την έλεγαν Κέρκόπορτα βρέθηκε ανοιχτή. Από την πόρτα αυτή μπήκαν στην αρχή καμιά πενηνταριά Τούρκοι κι ύστερα και άλλοι και άρχισαν να χτυπούν από μέσα από το κάστρο τους βυζαντινούς.

Ο Φραντζής, που ήταν μέσα στην Πόλη και από τους επίσημους μάλιστα, τα λέει κάπως διαφορετικά: Οι Ρωμαίοι – γράφει – πολεμούσαν με λύσσα στον κάμπο που τον περνάει ο ξεροπόταμος Λύκος, όταν ξαφνικά, είδαν στο κάστρο να κυματίζουν τουρκικές σημαίες και ώσπου να συνέρθουνε ακούστηκε μυριόστομη φωνή «η Πόλη πάρθηκε» και κόπηκαν τότες ολονόνε τα ύπατα».
Και πάμε στους «άλλους» που καταπιάστηκαν με τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
«Και οι λατίνοι χρονογράφοι δεν προσθέτουν νέα και άγνωστα στοιχεία με τη διαφορά πως στις λεπτομέρειες δεν συμφωνούν απόλυτα αναμεταξύ τους. Για το άνοιγμα της Κερκόπορτας ουδείς άλλος εκτός από τον Δούκα δεν γράφει σχετικά και μάλιστα ούτε καν την ονοματίζουν. Αντίθετα ο Φραντζής τονίζει πως «όλες οι πύλες ήταν κλεισμένες ασφαλέστατα που δεν μπορούσε κάποιος να βγει ή να μπει». Άρα δεν ήταν δυνατόν να ξεχάσουν να κλείσουν την «Κερκόπορτα».

Ο Ρώσος ιστορικός Ντμίτρι Καντεμίρ (1673 – 1723), που έζησε για πολλά χρόνια στην Τουρκία και μελέτησε τα αυτοκρατορικά αρχεία, έγραψε την Ιστορία της ακμής και της παρακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Γράφει ότι στις 27 Μαΐου ο Παλαιολόγος βλέποντας ότι παρέλυσε η άμυνα σε πολλά σημεία μετά την αναχώρηση του Ιουστινιανού και των συμπολεμιστών του, αναγκάστηκε να στείλει πρέσβεις στο σουλτάνο για να παραδώσει την Πόλη με όρους και αυτό επιβεβαιώνεται έμμεσα και από όσα γράφει ο Δούκας.