«Το πογκρόμ πέτυχε... Η Κωνσταντινούπολη πέθανε»! Όταν ξημέρωνε η 6η Σεπτεμβρίου του 55 κανείς δε μπορούσε να φανταστεί πόσος πόνος τον περίμενε. ΦΩΤΟ & ΒΙΝΤΕΟ

 Απο την Ευτυχία Φράγκου. Αφιερωμένο στον προπάππου μου Φράγκο Δερμιτζάκη που δεν γύρισε ποτέ και στον πολυαγαπημένο μου παππού  Στέργιο Φράγκο που κατάφερε να διαφύγει. 

Σήμερα ξύπνησα με αυτό… Πόλη Κωνσταντινούπολη....

Ήμουνα ανάμεσα σε αυτά τα πιτσιρίκια που ηχογραφήσαμε με τον Δήμητρη Τυπάλδο, την Πόλη Κωνσταντινούπολη σε στίχους του Μποστ και σε μουσική του Νότη Μαυρουδή. Και από τότε όποτε το ακούω κλαίω. Σαν μικρό παιδί. Για αυτήν την Βασίλισσα των Πόλεων. Είχα την τύχη τα Σεπτεμβριανά να αποτελέσουν την πτυχιακή μου εργασία.  Kαι αν κατάλαβα ένα πράγμα αυτό είναι πως:

Τα Σεπτεμβριανά είναι ένα μόνο κομμάτι του μεγάλου παζλ του αναγκαστικού εκτουρκισμού όλων των μειονοτήτων και των αντιδημοκρατικών πολιτικών εξολόθρευσης της ελληνικής και όχι μόνο κοινότητας, που είχαν ξεκινήσει από τους Νεότουρκους στις αρχές του 20ου αιώνα… Και δύστυχως, όπως είναι πλέον ολοφάνερο αυτή η χώρα δεν μπόρεσε ποτέ να συμβαδίσει με τη Δημοκρατία. Το βαθύ Ισλάμ και η Δημοκρατία παραμένει μια εξίσωση άλυτη ανά τους αιώνες.

Και το Πογκρόμ πέτυχε. Από τους περίπου 200.000 Έλληνες που κατοικούσαν στην Πόλη (σε πληθυσμό 1.500.000) αυτοί τη στιγμή διαμένουν λιγότεροι από 2.000.

Η αφορμή

Λίγες μέρες πριν, στις 28 Αυγούστου ο Μεντερές άρχισε να διαδίδει ότι οι Ελληνοκύπριοι σκόπευαν να προβούν σε σφαγές κατά των Τουρκοκυπρίων ενώ εντείνονταν και στον τουρκικό τύπο (Hürriyet), τα δημοσιεύματα που πυροδοτούσαν τις ανησυχίες  για επιθέσεις Ελληνοκυπρίων εναντίον Τουρκοκυπρίων. Την ίδια μέρα στις εκκλησίες Παναγίας Νεοχωρίου και Αγίων Ταξιαρχών Στένης, παρουσία αστυνομικών, πλήθος ανδρών ανενόχλητοι σκόρπισαν τον πανικό, ορμώντας και λεηλατώντας… Ήταν φανερό, πως κάτι αργά ή γρήγορα θα γινόταν.

Μόνο που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί αυτό που θα επακολουθούσε.

Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6ης Σεπτεμβρίου εξερράγη μία βόμβα στον προαύλιο χώρο του τουρκικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη, από την οποία προκλήθηκαν μόνο υλικές ζημιές. (Σύμφωνα με έρευνες και όπως εξακριβώθηκε αργότερα στη δίκη των γεγονότων του ’61 η βόμβα είχε μεταφερθεί μέσω Τούρκου πράκτορα, ενώ τοποθετήθηκε στο χώρο από τον ίδιο τον κλητήρα του τουρκικού προξενείου. Και από εκεί και μετά ξεκίνησε ο εφιάλτης.)

Τα γεγονότα

Το προηγούμενο βράδυ, κατοικίες και μαγαζιά είχαν μαρκαριστεί με κόκκινο σταυρό ή με τα αρχικά GRM (gayrimüslim Rum- μη μουσουλμάνος Έλληνας), ή με σβάστικες για τα καταστήματα και τις οικίες των Εβραίων.

Ήταν όλα έτοιμα.

100.000 άτομα συμμετείχαν, όπου μεταφέρθηκαν μέσω ενός δικτύου οχημάτων. Καταστρέφοντας μαγαζιά, λεηλατώντας σπίτια, αμαυρώνοντας εκκλησίες και κοιμητήρια, σκορπώντας τη φρίκη και τον πανικό για περισσότερες από 24 ώρες…

Ωσάν ταύροι εν υαλοπωλείω, μαινόμενοι για μια υποτιθέμενη επίθεση που ήταν προβοκάτσια.

Πάνω από 30 νεκροί, δεκάδες τραυματίες. Με λοστούς, πέτρες, πριόνια, φτυάρια. Άντρες υπέστησαν περιτομή και γυναίκες βιάστηκαν.

Ο πολυπαθής ελληνικός πληθυσμός της Πόλης. Ακόμα ένα χτύπημα. Ακόμα μία σφαγή.

Που σήμανε και το Τέλος.

Εικόνες πρωτοφανούς φρίκης (φωτογραφία: Δημήτρης Καλούμενος)

Ο απολογισμός

Καταστροφές ολοκληρωτικές, ανυπολόγιστου κόστους. Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υπολόγισε ότι οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια δολ. της εποχής.  Σύμφωνα με την ελληνική κυβέρνηση με συντηρητικούς υπολογισμούς οι ζημιές ανήρχοντο σε 500 εκατ. δολ.

Το σύνολο των καταστροφών υπερβαίνει το δισεκατομμύρια δολάρια.

Λεηλατούνται 2.100 σπίτια.

Ο κατάλογος θλιβερός και ατελείωτος: 4500 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες.

Η επιτροπή του Παγκόσμιου Συμβούλιου Εκκλησιών, στο ναό της Θείας Μεταμορφώσεως στο Σισλί. (φωτογραφία: Δημήτρης Καλούμενος)

Επίσης συλλήθηκαν τάφοι σε  κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή. Μόνος στόχος να καταστραφεί ότι ήταν ελληνικό ή μειονοτικό. Η αστυνομία άφαντη και άπραγη, ουσιαστικά “κάλυψε” και “ενίσχυσε” με τη σιωπή της το οργανωμένο έγκλημα. Οι θηριωδίες συνεχίστηκαν μέχρι το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου, οπότε και επενέβη ο Στρατός, δεδομένου ότι η κατάσταση είχε αρχίσει να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.

Οι περιοχές που επλήγησαν: το Πέραν και η εμπορική οδός της Ιστικλάλ και τα τριγύρω στενά, το Κουρτουλούς, το Σισλί, η Χαλκηδόνα, το Νισάντασι, το Εμίνονου, η Μόντα και άλλες ελληνικές και μειονοτικές συνοικίες.

Η κυβέρνηση Μεντερές κατηγόρησε του κομμουνιστές. Τοποθέτηση αβάσιμη και άστοχη που διαψεύστηκε από όλες τις Πρεσβείες και τις ξένες αποστολές, δεδομένου ότι οι κομμουνιστές παρακολουθούνταν τόσο στενά από την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες που κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. (Το σουρεαλιστικό είναι πως η λίστα με τους κουμμουνιστές που θεωρήθηκαν ύποπτοι περιελάμβανε ακόμα και ονόματα ανθρώπων που δεν ήταν εν ζωή ή ατόμων που εκτελούσαν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις). Από την άλλη αποδείχτηκε περίτρανα ότι το σχέδιο αφανισμού ετοιμάζονταν από καιρό.

Πώς να αφανίσεις μια κοινότητα, όπως η ελληνική, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μακραίωνη ιστορία της Πόλης  και η οποία έχει επιβιώσει υπό όλες τις συνθήκες;

Μια κοινότητα η οποία είναι η καρδιά της Πόλης, η πνοή και το μεγαλείο της.

Μόνο με πλάνο αφανισμού συντονισμένο και οργανωμένο. Μόνο διαπράττοντας κτηνωδίες. Όπως γίνεται πάντα σε όλα τα Πογκρόμ ανά τους αιώνες.

Εικόνες ασύλληπτης θηριωδίας. (Φωτογραφία: Δημήτρης Καλούμενος)

Παραλειπόμενα:

Στην Πόλη είχε κηρυχτεί νόμος στρατιωτικός που απαγόρευε τη φωτογράφιση των καταστροφών.

Δύο άνθρωποι κλειδιά: Ο φωτογράφος του Πατριάρχη Δημήτρης Καλούμενος και ο δημοσιογράφος Σάκης Καράγιωργας καταγράφουν τις θηριωδίες.

Τα φιλμ τα έκρυβαν σε μνήματα. Την επόμενη μέρα ο Καράγιωργας πριν πετάξει για Ελλάδα με την ιστορική πτήση της Air France πήρε τα φιλμ από τα κοιμητήρια. Φιλμ ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας και σημασίας. Χάρη σε αυτούς έχουμε σήμερα τα αδιάσειστα στοιχεία της πρωτοφανούς θηριωδίας. Εμείς, τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονα, των προσφύγων, των διασωθέντων από τις κτηνωδίες σε Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Πόντο και Μικρά Ασία, δεν ξεχνάμε.

Και δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.

Και έχουμε μόνο αγάπη μέσα μας.

Η μνήμη δεν σημαίνει μίσος.

Η ιστορική μνήμη είναι το μόνο εργαλείο.

Η ιστορική και συλλογική μνήμη είναι  μονόδρομος για να μην επαναλαμβάνεις για να μην επαναλαμβάνουμε τις κτηνωδίες του παρελθόντος.

«Όποιος ξεχνάει την ιστορία του είναι υποχρεωμένος να την ξαναζήσει» (Σανταγίανα)

Και σήμερα ανάβουμε ένα κερί στη μνήμη τους και ένα για τους πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο.

Σημ. Τον Αύγουστο του 1995 η αμερικανική Γερουσία με απόφασή της κάλεσε τον Πρόεδρο Κλίντον να ανακηρύξει την 6η Σεπτεμβρίου Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Πογκρόμ.

Αναγνώσματα:

Σπύρος Βρυώνης: «The Mechanism of catastrophe: The Turkish Pogrom οf September 6-7, 1955 and the destruction of Greek Community of Istanbul (Greekworks.com, New York, 2005)

Χριστόφορος Χρηστίδης: » Σεπτεμβριανά», Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, 2000

Πηνελόπη Τσουκάτου: »Σεπτεμβριανά 1955: Η Νύχτα των Κρυστάλλων Του Ελληνισμού Της Πόλης», εκδ. Τσουκάτου, Αθήνα, 1998

Φραγκούλης Σ. Φράγκος: «Ποια Τουρκία, Ποιοι Τούρκοι;» Εκδόσεις Λιβάνη