Μία διαφορετική άποψη γιά τον Εμμανουήλ Κριαρά. Του Μελέτη Μελετόπουλου

Τώρα που τελείωσαν οι επικήδειοι και οι έπαινοι, και ο θανών αναπαύεται  μετά από έναν ασυνήθιστα μακρύ και δημιουργικό βίο, ας μας επιτραπεί να εκφράσουμε  μία άλλη άποψη γιά τον Εμμανουήλ Κριαρά (1906-2014).

   Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επρόκειτο γιά ανιδιοτελή,  ακέραιο δάσκαλο. Επίσης δεν υπάρχει καμμία αμφισβήτηση γιά την αξία του φιλολογικού του έργου. Η ένσταση που θα εκφράσουμε εδώ αφορά την στάση του και τα έργα του στο γλωσσικό ζήτημα...

   Στο σημείο αυτό, ο μακαρίτης Κριαράς έχανε την επιστημονική ψυχραιμία του και υιοθετούσε μία αδιάλλακτη, ιδεολογική στάση, εμφανή στις διάφορες συνεντεύξεις και ομιλίες του.Υποστήριζε σταθερά τον εξοβελισμό της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από την Μέση Εκπαίδευση, και ήταν υπέρμαχος της μεταρρύθμισης Ράλλη του 1976 (την οποία σημειωτέον ο ίδιος ο Ράλλης είχε αποκηρύξει στας δυσμάς του βίου του, αφού όμως η ζημιά είχε γίνει). Μάλιστα ο Κριαράς συμμετείχε και σε σχετική επιτροπή του υπουργείου Παιδείας, αν και πολιτικά αντίθετος με το τότε καθεστώς.

  Στην συνέχεια, επί Α.Παπανδρέου, υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής που εισηγήθηκε το μονοτονικό σύστημα .   Ο Κριαράς, αν και βαθύς μελετητής της ελληνικής γλώσσας στην διαχρονική της πορεία, δεν αντελήφθη ότι οι γλώσσες εξελίσσονται οργανικά και αυθόρμητα στο πέρασμα του χρόνου, και δεν «μεταρρυθμίζονται» με διατάγματα, επιτροπές, υπουργικές αποφάσεις ή διάτρητα νομοθετήματα (υπενθυμίζουμε ότι το μονοτονικό ψηφίστηκε στις 11 Ιανουαρίου 1982  στις δύο μετά τα μεσάνυχτα με αιφνιδιαστική τροπολογία από τριάντα  βουλευτές).

    Στο μονοτονικό διατυπώθηκαν σφοδρές επικρίσεις απο κορυφαίους διανοουμένους, και μάλιστα πολιτικά πολύ προοδευτικώτερους του Κριαρά. Εκτός από την γνωστή ένσταση του Ελύτη, λαύρος υπήρξε και ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο οποίος δήλωσε ότι : «Παραγνωρίστηκαν, όμως, οι λόγοι που επέβαλαν, στους Αλεξανδρινούς χρόνους, την καθιέρωση των τόνων, οι οποίοι ισχύουν και σήμερα. Πολλές φορές, τα γραπτά μου δεν διαβάζονται σωστά όταν τυπώνονται στο μονοτονικό. Ας ελπίσουμε ότι θα επανεξεταστεί μελλοντικά το θέμα και ότι θα επικρατήσουν σωφρονέστερες απόψεις". Επίσης ο Κορνήλιος Καστοριάδης,  σε ομιλία του στον Βόλο (16-2-1989), είπε ότι «... Αν δεν θέλετε, κύριοι του υπουργείου, να κάνετε φωνητική ορθογραφία, τότε πρέπει ν' αφήσετε τους τόνους και τα πνεύματα, γιατί αυτοί που τους βάλανε ξέρανε τι κάνανε. Δεν υπήρχαν στα αρχαία ελληνικά, γιατί απλούστατα υπήρχαν μέσα στις ίδιες τις λέξεις. Αυτοί, οι Κριαράς και οι άλλοι....[σ.σ. παρεμβάλλεται υβριστικός χαρακτηρισμός γιά τον Κριαρά που παραλείπω] που έκαναν αυτές τις μεταρρυθμίσεις - αυτό παρακαλώ να γραφεί στις εφημερίδες- δεν ξέρουν τι είναι γλώσσα..... είναι μια οργανική ενότητα από την οποία δεν μπορείς να βγάλεις και να κολλήσεις πράγματα, δυνάμει μιας ψευτοκυβερνήσεως, καθισμένος σ' ένα γραφείο στο υπουργείο Παιδείας. Η κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων είναι η κατάργηση της ορθογραφίας, που είναι τελικά η κατάργηση της συνέχειας. Ήδη, τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, γιατί αυτοί είναι γεμάτοι από τον πλούτο των αρχαίων Eλληνικών. Δηλαδή, πάμε να καταστρέψουμε ό,τι κτίσαμε. Αυτή είναι η δραματική μοίρα τού σύγχρονου Eλληνισμού.»

   Λόγω τς θύελλας αντιδράσεων, ο Κριαράς καθιέρωσε τηλεοπτικές εκπομπές («Τα πεντάλεπτα» στην  ΕΡΤ το 1985-7), στις οποίες προσπάθησε να υπερασπιστεί τις μεταρρυθμίσεις αυτές.

    Τα αποτελέσματα της κατάργησης των Αρχαίων Ελληνικών και της βεβιασμένης επιβολής του μονοτικού δικαιώνουν όχι τον Κριαρά αλλά τους επικριτές του. Ο ασφαλώς καλοπροαίρετος αλλά ιδεόληπτος Κριαράς ασφαλώς δεν θα είχε προβλέψει την γενικευμένη πλέον γλωσσική έκπτωση, σύγχυση και στην ουσία τον λειτουργικό αναλφαβητισμό που προκάλεσε το μονοτονικό, όπως καταδεικνύει με επιστημονικό τρόπο το λαμπρό πόνημα του ψυχίατρου Ι.Τσέγκου και των συνεργατών του με τίτλο Η Εκδίκηση των τόνων (Αθήνα, Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα 2005)  και όπως διαπιστώνουν καθημερινά οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί στις σχολικές αίθουσες. Ο Κριαράς μάλλον δεν συνειδητοποίησε όλη αυτήν την εξέλιξη ή δεν δέχθηκε ψυχικά να την συνειδητοποιήσει, αφού στα 103 του δέχθηκε την τελευταία τιμητική θέση στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου.

    Κάπως έτσι φτάσαμε στα greeklish. Ασφαλώς και με την βοήθεια και άλλων παραγόντων, όπως τα κινητά και το διαδίκτυο, αλλά η απουσία των Αρχαίων και η κατάργηση των τόνων εξαφάνισαν τις αντιστάσεις και άνοιξαν την πόρτα στην πλήρη αποδόμηση της ελληνικής γλώσσας.