Ελλάδα και κυβερνήσεις συνεργασίας: Ιστορική αναδρομή από το 1926 μέχρι σήμερα

Η λεγόμενη Οικουμενική του 1926, η λυκοφιλία Πλαστήρα και Σοφοκλή, τα χρόνια της Αποστασίας, ο Τζανετάκης, ο Ζολώτας

Κουλτούρα κυβερνήσεων συνεργασίας, όπως η σημερινή, αλλά κατά κάποιον τρόπο όμορων πολιτικών χώρων, είχε η Ελλάδα τόσο κατά την προπολεμική περίοδο όσο και τα κατοπινά χρόνια....

Η αρχή έγινε με την κυβέρνηση«ιστορικού συμβιβασμού» που προέκυψε μετά την εκλογική αναμέτρηση της 7ης Νοεμβρίου 1926, η οποία είχε πολλά και ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Το πρώτο ήταν ότι συμμετείχαν σε αυτή και οι δυνάμεις των βασιλοφρόνων, που είχαν απόσχει από τις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923, οι οποίες ακολούθησαν την Επανάσταση του 1922 και την «εκτέλεση των εξ». Το δεύτερο ότι ήταν η πρώτη αναμέτρηση που έγινε με κάλπες και ψηφοδέλτια (εγκαταλείφθηκε οριστικά το σφαιρίδιο) καθώς και με αναλογικό σύστημα. Το τρίτο ότι πήρε για πρώτη φορά μέρος το ΚΚΕ ως αυτόνομη πολιτική οντότητα στο σχήμα Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών, έλαβε 4,38% και 10 έδρες. Δηλαδή, μπορούμε να υποστηρίξουμε πλέον ότι εκτός από το ΠΑΣΟΚ που στις δύο τελευταίες αναμετρήσεις κινήθηκε κοντά (πιο κάτω) από το… ιδρυτικό ποσοστό του και το ΚΚΕ επιστρέφει σε αυτό που έλαβε πριν από 86 χρόνια!
 

Οι κάλπες του 1926 έδωσαν σχεδόν ισοψηφία σε βουλευτές ανάμεσα στο βενιζελογενές και στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο. Υπερτερούσε κατά δέκα το βενιζελογενές, έχοντας 143 επί συνόλου 286 αλλά δεν γινόταν καν λόγος για αξιοποίηση των κομμουνιστικών ψήφων. Αυτός ήταν ο κυρίαρχος διαχωρισμός που γινόταν τότε παρότι οι πρωταγωνιστές του «εθνικού διχασμού» ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο βασιλιάς κατοικούσαν στην αλλοδαπή. Βασικοί πυλώνες του πρώτου χώρου ήταν η Ένωση Φιλελευθέρων (είχε προκύψει από τους Προοδευτικούς Φιλελεύθερους του Γεωργίου Καφαντάρη και τους Συντηρητικούς του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου) που πρώτευσε με 31,63% και 108 έδρες και τη Δημοκρατική Ένωση του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου που κατέλαβε την τέταρτη θέση με 6,48% και 17 έδρες.
Η άλλη πλευρά εκπροσωπήθηκε κυρίως από το Λαϊκόν Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη με 20,27% και 63 έδρες και το Κόμμα Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά (15,74% και 54 βουλευτές).
 

Έφευγαν ο ένας μετά τον άλλο
 

Κι εκεί που φαινόταν πολιτικό αδιέξοδο τα τέσσερα πρώτα κόμματα της νέας Βουλής κατέληξαν σε κυβερνητική συνεργασία με πρωθυπουργό τον μάλλον αποστασιοποιημένο από την ενεργό πολιτική, φιλοβασιλικό αλλά μετριοπαθή, Αλέξανδρο Ζαΐμη, που ορκίστηκε στις 4 Δεκεμβρίου. Στις 17 Αυγούστου 1927 ανασχηματίστηκε η κυβέρνηση μετά την αποχώρηση του Λαϊκού Κόμματος που επιθυμούσε ακόμα μεγαλύτερη επαναφορά αποστράτων αξιωματικών στις Ένοπλες Δυνάμεις ενώ από τις 8 Φεβρουαρίου 1928 στη σύνθεσή της δεν βρίσκονταν ούτε στελέχη της Δημοκρατικής Ενώσεως μετά την αποχώρηση του Παπαναστασίου λόγω αντίθεσής του με τις συμβάσεις που υπέγραφε ο υπουργός Συγκοινωνιών Μεταξάς.
 

Όλες αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε νέες εκλογές στις 19 Αυγούστου 1928, τις οποίες κέρδισε με χαρακτηριστική άνεση (ποσοστό46,94%) ο επανακάμψας Βενιζέλος.
 

Ο Κρης πολιτικός ουσιαστικά εξάντλησε την τετραετία και διενήργησε τις εκλογές της 26ης Σεπτεμβρίου 1932, οι οποίες έφεραν σχεδόν απόλυτη ισοψηφία όχι μόνο Λαϊκών και Φιλελευθέρων αλλά και σε έδρες ανάμεσα στους συμμάχους του καθενός. Τη λύση έδωσαν νέες κάλπες στις 5 Μαρτίου 1935, όταν επικράτησαν οι δεξιές- φιλοβασιλικές δυνάμεις. Ακολούθησαν ένα αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα, νέες εκλογές χωρίς τους βενιζελικούς, η επαναφορά του βασιλιά, κι άλλες κάλπες, η δικτατορία του Μεταξά, ο πόλεμος, η απελευθέρωση, η αναμέτρηση της 31ης Μαρτίου 1946 (χωρίς τη συμμετοχή της ισχυρής τότε Αριστεράς) και ο εμφύλιος…
 

Η παραχώρηση της πρωθυπουργίας
 

Κι ακριβώς, κατά τη διάρκεια του τελευταίου, για να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» ο πρωθυπουργός και αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Ντίνος Τσαλδάρης προσέφερε την προεδρία της κυβέρνησης αρχικά στον εξωκοινοβουλευτικό Δημήτριο Μάξιμο (24 Ιανουαρίου έως 29 Αυγούστου 1947) και στη συνέχεια, αφού επανέκαμψε ο ίδιος για 9 μόλις μέρες, στον γηραιό Θεμιστοκλή Σοφούλη των Φιλελευθέρων. Ο Σαμιώτης πολιτικός παρέμεινε στην αρχή μέχρι το θάνατό του στις 24 Ιουνίου 1949. Τον διαδέχθηκε ο εξωκοινοβουλευτικός Αλέξανδρος Διομήδης κι εκείνον ο Πρόεδρος της Βουλής Τζον Θεοτόκης, ο οποίος εγκατέλειπε την πολιτική και ανέλαβε να διενεργήσει τις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950.
 

Μαζί δεν έκαναν…
 

Εκείνες οι κάλπες έδωσαν την πλειοψηφία στα τρία κόμματα του Κέντρου, των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα και Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού του Γεωργίου Παπανδρέου. Όμως η συνεννόηση ανάμεσα στον κεντροδεξιό Βενιζέλο, στον κεντροαριστερό Πλαστήρα και στον Παπανδρέου του «μεσαίου χώρου» δεν ήταν (ειδικά ανάμεσα στους δύο πρώτους) διόλου εύκολη.
Κυβέρνηση σχημάτισε αρχικά ο Βενιζέλος (23 Μαρτίου-15 Απριλίου), ακολούθως ο Πλαστήρας μέχρι τις 21 Αυγούστου, όταν ανέλαβε και πάλι ο Βενιζέλος, ο οποίος οδήγησε τον τόπο στην αναμέτρηση της 9ης Σεπτεμβρίου 1951.
Τότε ο Πλαστήρας πήρε διακριτά την πρωτοκαθεδρία του Κεντρώου χώρου, αφήνοντας πίσω του τον Βενιζέλο και τον Παπανδρέου εκτός Βουλής. Σχημάτισε κυβέρνηση στις 27 Νοεμβρίου αλλά οι εσωτερικές πιέσεις, το Παλάτι και ο ξένος παράγων τον ώθησαν σε προκήρυξη νέων εκλογών για τις 16 Νοεμβρίου 1952. Εκεί, με πλειοψηφικό σύστημα και σε συνασπισμό της ΕΠΕΚ με το Κόμμα Φιλελευθέρων ηττήθηκε καθαρά από τον Ελληνικό Συναγερμό του νέου ηγέτη της Δεξιάς Αλεξάνδρου Παπάγου, με τον τελευταίο να έχει και τον… Παπανδρέου στους συνδυασμούς του!
 

Στα Ιουλιανά
 

Οι επόμενες κυβερνήσεις συνεργασίας στη χώρα μας, διαδοχικές και τρεις τον αριθμό, σχηματίστηκαν μετά την αποστασία βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος, της Ενώσεως Κέντρου, από τις 15 Ιουλίου 1965 με πρωθυπουργούς κατά σειρά τους Γεώργιο Αθανασιάδη- Νόβα, Ηλία Τσιριμώκο και Στέφανο Στεφανόπουλο έχοντας όλοι τους τη στήριξη της ΕΡΕ του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και του μικρού Κόμματος Προοδευτικών Σπύρου Μαρκεζίνη ο πρώτος και ο τρίτος.
 

Από το 1974 κι έπειτα
 

Η μεταδικτατορική Ελλάδα βρίσκει τους πραξικοπηματίες να αναθέτουν την πρωθυπουργία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος σχημάτισε μεν κυβέρνηση που είχε κορμό τους παλαιούς του συνεργάτες στην ΕΡΕ αλλά συμπεριέλαβε και στελέχη τόσο της Ενώσεως Κέντρου, των αποστατών αλλά και των αντιστασιακών «Νέων Πολιτικών Δυνάμεων».
Οι τέσσερις κάλπες που ακολούθησαν (1974, 1977, 1981 και 1985) έδωσαν μονοκομματικές κυβερνήσεις. Σχήματα συνεργασίας προέκυψαν μόνο μετά τις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 (ανάμεσα στη Ν.Δ. του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του ενιαίου τότε Συνασπισμού, του ΚΚΕ και της ΕΑΡ του Λεωνίδα Κύρκου, με πρωθυπουργό τον Νεοδημοκράτη βουλευτή Τζαννή Τζανετάκη) κι εκείνων της 5ης Νοεμβρίου του ιδίου έτους, με τον καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα και τη στήριξη Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμού.
Πολλά χρόνια μετά (11 Νοεμβρίου 2011) ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ. και ΛΑΟΣ «τα βρήκαν» στο πρόσωπο του Λουκά Παπαδήμου ενώ από το 2012 ο Αντώνης Σαμαράς πέραν από το κόμμα του, στηρίχθηκε από το ΠΑΣΟΚ και τη ΔΗΜΑΡ. Και πλέον μόνο από το ΠΑΣΟΚ…
 Ιστορικά πάντως προκύπτει ότι καμία κυβέρνηση συνεργασίας δεν συμπλήρωσε ούτε καν δύο χρόνια ζωής!

πηγή: istorikesfotografies