ΗΜΕΡΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ : Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ 29 ΜΑ'Ι'ΟΥ 1453

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1453, όπου έμελε να γίνουν οι τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η λαμπρή αυτή αυτοκρατορία έχει συρρικνωθεί στην Κωνσταντινούπολη, στις περιοχές της Θράκης που βρίσκονται κοντά στην Βασιλεύουσα και σε ένα μεγάλο κομμάτι της Πελοποννήσου. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι αυτοκράτορας. Ο τελευταίος, όπως έδειξε η ιστορία, αυτοκράτορας του Βυζαντίου.

Εδώ και δυο χρόνια, κεφαλή των Τούρκων είναι ο Μωάμεθ ο δεύτερος, όπου σε ηλικία μόλις 21 ετών, έχει κάνει σκοπό της ζωής του την εξάπλωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τροχοπέδη στα σχέδια του είναι η Κωνσταντινούπολη και έτσι όλες του οι προσπάθειες συγκεντρώνονται στην κατάληψη της.

Ήδη, μετά από εντολές του, έχει χτιστεί ένα φρούριο στα βόρεια της Πόλης, στο πιο στενό σημείο του Βοσπόρου. Το φρούριο αυτό ονομάστηκε Ρούμελι- Χισάρ. Η θέση του φρουρίου αυτού, το καθιστά χρήσιμο στον Μωάμεθ για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι μέσω αυτού ελέγχει την διέλευση των πλοίων από τον Βόσπορο και έτσι έχει την δυνατότητα, όποτε θελήσει, να απαγορεύσει την προσέγγιση πλοίων στην Πόλη από την Μαύρη Θάλασσα. Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο του είναι χρήσιμο το Ρούμελι- Χισάρ, είναι ότι από αυτό εφορμούν Τούρκοι στις περιοχές γύρω από την Κωνσταντινούπολη, τις λεηλατούν και τρομοκρατούν τους κατοίκους αυτών.

Αυτές οι ενέργειες των Τούρκων ανάγκασαν τον Παλαιολόγο να μαζέψει τους κατοίκους των περιοχών αυτών, μέσα από τα τείχη της Βασιλεύουσας και να ξεκινήσει τις ετοιμασίες για την πολιορκία που θα υφίσταντο η Πόλη, όπως διαφαινόταν στον ορίζοντα. Ανάμεσα στις ετοιμασίες αυτές ήταν η συγκέντρωση όσο περισσοτέρων τροφίμων μπορούσαν να μαζευτούν, η επισκευή των τειχών, το κλείσιμο του Κεράτιου με την αλυσίδα και η αποστολή επιστολών στην Δύση με τις οποίες ζητούσε βοήθεια. Μια βοήθεια που, δυστυχώς, δεν στάλθηκε ποτέ στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι ετοίμασε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος την Πόλη. Αξιοσημείωτο είναι ότι πολλά από τα εκκλησιαστικά κειμήλια χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή νομισμάτων. Με τα νομίσματα αυτά έγινε η πληρωμή των στρατιωτών και η κάλυψη των εξόδων προετοιμασίας της Βασιλεύουσας.

Ο Μωάμεθ, που στην ιστορία έμεινε με το όνομα Μωάμεθ ο Πορθητής, έκανε τις δικές του ετοιμασίες. Εκτός από την κατασκευή του Ρούμελι- Χισάρ, το φθινόπωρο του 1452, λίγους μήνες δηλαδή πριν την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, έστειλε μέρος του στρατού του στην Πελοπόννησο. Σκοπός αυτού του στρατού, ήταν να απασχολήσει τους εκεί Έλληνες ώστε να μην μπορούν να στείλουν βοήθεια στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και στους υπερασπιστές της Πόλης. Ο Μωάμεθ, όμως, δεν σταμάτησε εδώ. Την ίδια εποχή που έστειλε στρατό στον Μοριά, προσέλαβε ένα Ούγγρο τεχνίτη και του ανάθεσε την κατασκευή ενός τεράστιου, για την εποχή, κανονιού. Διάφορες πηγές αναφέρουν ότι αυτό το κανόνι μπορούσε να εκτοξεύσει βλήματα βάρους 544 κιλών. Ενδεικτικό του μεγέθους του, είναι το ότι για να συρθεί χρησιμοποιούνταν 30 βοϊδάμαξες και 500 άντρες.

Στις αρχές του 1453 αρχίζουν να συγκεντρώνονται τα τουρκικά στρατεύματα γύρω από την Πόλη. Τον αποκλεισμό της από την θάλασσα, αναλαμβάνουν 400 τουρκικά πλοία. Το δε μεγάλο κανόνι στήνεται απέναντι από την Πύλη του Ρωμανού. Επίσημα η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου του 1453.

Μέσα στην Πόλη βρίσκονται 50.000 ψυχές. Οι στρατιώτες είναι 7.000, και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται 2.000 ξένοι. Έξω από την Κωνσταντινούπολη έχει συγκεντρωθεί πολλαπλάσιος αριθμός Τούρκων στρατιωτών. Ακριβής αριθμός δεν υπάρχει, αλλά πιθανολογείτε ότι ήταν μεταξύ 250.000 και 400.000. Μαζί τους έχουν πολιορκητικές μηχανές, πύργους, σκάλες και φυσικά κανόνια. Κανόνια που ξεκινούν να σφυροκοπούν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης.

Οι υπερασπιστές της Βασιλεύουσας με την βοήθεια του άμαχου πληθυσμού της, επισκευάζουν κάθε βράδυ, τις ζημιές στα τείχη που έχουν κάνει τα κανόνια του Μωάμεθ, κατά την διάρκεια της ημέρας. Αυτό όμως είναι κάτι που γίνεται όλο και πιο δύσκολα και ταυτόχρονα όλο και πιο αναποτελεσματικά.

Έτσι κυλούν οι μέρες ως τις 21 Μαΐου, όπου ο Μωάμεθ ο Πορθητής, προτείνει στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να παραδώσει την Πόλη. Ο Κωνσταντίνος δεν αποδέχεται την πρόταση και από το σημείο αυτό, για οκτώ συνεχής ημέρες, τα Τούρκικα κανόνια βάλουν ακατάπαυτα τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Το μεγάλο κανόνι έχει καταστρέψει τα τείχη στην Πύλη του Ρωμανού σχεδόν ολοκληρωτικά. Αυτό το σημείο των τειχών υπερασπίζεται μεταξύ άλλων και ο ίδιος ο Παλαιολόγος.

Την 28η Μαΐου τελείται Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία. Ο Αυτοκράτορας, όπως και άλλοι υπερασπιστές της Πόλης, λαμβάνουν την Θεία Κοινωνία. Το ίδιο βράδυ, και πιο συγκεκριμένα τις πρώτες ώρες της Τρίτης 29 Μαΐου του 1453, αρχίζει η μεγάλη επίθεση του Μωάμεθ. Ο Παλαιολόγος θα αφήσει την τελευταία του πνοή πάνω στα τείχη, υπερασπιζόμενος την Βασιλεύουσα. Η Κωνσταντινούπολη, την ημέρα αυτή έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Για τρία μερόνυχτα, όπως τους είχε υποσχεθεί ο Μωάμεθ, οι Τούρκοι λεηλάτησαν την Πόλη. Έκαψαν, κατάστρεψαν, βίασαν και δολοφόνησαν μέχρι που ελάχιστα πράγματα έμειναν στην Πόλη που να θυμίζουν την προηγούμενη αίγλη και ομορφιά της. 

Ενδεικτικό των τουρκικών βιαιοπραγιών είναι ο σφαγιασμός των Ελλήνων που είχαν καταφύγει στην Αγιά Σοφιά τις ώρες εκείνες. Οι Τούρκοι στρατιώτες, έσπασαν τις πόρτες του ναού και μέσα στον ιερό αυτό χώρο αφαίρεσαν τις ζωές δεκάδων αμάχων.

Μια παράδοση αναφέρει ότι την ώρα που εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Αγιά Σοφιά τελούνταν Θεία Λειτουργία. Ο τοίχος, τότε, πίσω από την Αγία Τράπεζα άνοιξε και μέσα του εξαφανίστηκε ο Ιερέας. Όταν η Πόλη επιστρέψει σε χέρια Χριστιανών, ο Ιερέας θα ξαναβγεί από εκεί και θα συνεχίσει την Θεία Λειτουργία που άφησε στην μέση.

Ο Μωάμεθ, ξαναέκτισε την Κωνσταντινούπολη και μετέφερε εκεί την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που μέχρι τότε ήταν η Ανδριανούπολη. Στην Πόλη, που οι Τούρκοι από τότε ονομάζουν Ινσταμπούλ, μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν άνθρωποι διαφόρων εθνικοτήτων. Όσο λαμπερά κι αν ήταν όμως τα οικοδομήματα του Μωάμεθ, η Κωνσταντινούπολη δεν απέκτησε ποτέ πια την αίγλη των Βυζαντινών χρόνων. Και αυτό γιατί στολίδια της δεν ήταν ποτέ τα κτίρια. 

Στολίδι της ήταν το Φως του Χριστιανισμού και 

το Φως του Ελληνικού πνεύματος που την περιέβαλαν.

Θρύλοι και παραδόσεις από την Άλωση

Η Αγία Σοφία  αποτέλεσε έμπνευση του Κωνσταντίνου, όραμα του Ιουστινιανού και το σχέδιο δύο σημαντικότερων αρχιτεκτόνων της αυτοκρατορίας, του Ανθέμιου από τις Τράλλεις και του Ισίδωρου από τη Μίλητο.

Ο Ιουστινιανός ήθελε να δημιουργήσει ένα κτίσμα διαφορετικό και εντυπωσιακό που θα ξεπερνούσε τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής. Και τα κατάφερε. Το 360 π.Χ. ανεγέρθηκε ένας ναός αφιερωμένος στη σοφία του Θεού.

Το κέντρο της χριστιανικής πίστης και λατρείας μεταφέρεται στη «Νέα Ιερουσαλήμ» όπως την αποκαλούσαν οι Βυζάντιοι. Η  Μεγάλη Εκκλησία, ήταν από το 360 μέχρι το 1453 ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός χωρούσε 23.000 ανθρώπους, 525 ψάλτες, διακόνους και ιερείς.

Η Αγία Σοφία μπορεί να έμεινε όρθια για 15 ολόκληρους αιώνες αψηφώντας τους σεισμούς, όμως μπροστά στη στενή πολιορκία του τούρκου κατακτητή δεν άντεξε. Η τραγική ιστορία γράφεται το 1453. Η Πόλη πέφτει, παραδίδεται στο σουλτάνο Μωάμεθ το Β’ και στις 29 Μαίου του 1453 η Πόλη αλώθηκε.

Θρύλοι και παραδόσεις γύρω από την άλωση της Πόλης.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί μέχρι το 1934. Σήμερα είναι μουσείο και έχει ανακηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Πόλη πέφτει και οι θρύλοι... αρχίζουν..

.

1) Τα μάρμαρα της Αγίας Σοφίας.

Τα μάρμαρα της Αγίας Σοφίας έχουν τη δική τους ιστορία. Ο Ιουστινιανός θέλοντας να δημιουργήσει ένα κτίσμα που όμοιό του δεν θα υπήρχε στην οικουμένη, έστειλε εγκύκλιο σε όλους τους κυβερνήτες των επαρχιών να στείλουν τα ωραιότερα μάρμαρα από τα πιο φημισμένα λατομεία της αυτοκρατορίας. Όμως τα μάρμαρα αυτά δεν ξεχώριζαν μόνο για την εξωτερική τους εμφάνιση. Ο θρύλος λέει ότι τα μάρμαρα της Αγίας Σοφίας προμηνύουν το μέλλον και κυρίως τις μεγάλες καταστροφές. Πολλοί επισκέπτες μαρτυρούν ότι βλέπουν ακόμα και σήμερα το μανιτάρι της ατομικής βόμβας πάνω στα μάρμαρα της Αγίας Σοφίας ως ένδειξη των δεινών που έχει περάσει.

2) Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς.

Ο λαοφιλέστερος θρύλος έχει να κάνει με το τελευταίο αυτοκράτορα που μαρμάρωσε μέσα στο ναό της Αγίας Σοφίας. Η παράδοση πέρασε από στόμα σε στόμα αμέσως μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.

Όταν η Πόλη πέρασε στα χέρια των Τούρκων, ο λαός δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ένα τέτοιο κτίσμα έχει περιέλθει σε μουσουλμανικά χέρια. Διέδωσαν λοιπόν ότι ο βασιλιάς κρύφτηκε πίσω από μία κολόνα του ναού της Αγίας Σοφίας, χάθηκε μέσα στους διαδρόμους και παρέμεινε κρυμμένος εκεί.

Οι ώρες αναμονής τον "μαρμάρωσαν". Είναι γεγονός ότι κανείς δεν βρήκε το πτώμα του τελευταίου υπερασπιστή, του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου. Χάθηκε και πίστεψαν ότι Άγγελος Κυρίου το έκρυψε και το μαρμάρωσε. Κάποτε θα έρθει η ώρα που πνοή Θεού θα του δώσει δύναμη και ζωή ξανά και όλα θα ξαναγίνουν από την αρχή. Η Πόλη θα είναι και πάλι ελεύθερη.

3) Ο πονοκέφαλος του Ιουστινιανού.

Λέγεται ότι ο Ιουστινιανός υπέφερε από χρόνιες ημικρανίες. Τις νύχτες λοιπόν όταν τον έπιαναν αυτοί οι αφόρητοι πόνοι ερχόταν στην Αγία Σοφία. Οι γιατροί του παλατιού δεν μπορούσαν να βρουν θεραπεία και ο πονοκέφαλος δεν περνούσε με κανένα φάρμακο από αυτά που του έδιναν. Ερχόταν λοιπόν στην Αγία Σοφία και παρακαλούσε το Θεό να τον απαλλάξει από αυτό το μαρτύριο.

Ένα βράδυ ακούμπησε το κεφάλι του σε μία κολόνα την οποία πίστευαν ότι τη φυλάει ο Άγιος Γρηγόριος ο θαυματουργός. Μπροστά σε αυτή την κολόνα παρακάλεσε ο Ιουστινιανός να απαλλαχθεί από τον τρομερό πονοκέφαλο που είχε. Και το θαύμα έγινε.

Ο πονοκέφαλος πέρασε και για την ακρίβεια δεν τον ταλαιπώρησε ξανά. Όταν διαδόθηκε αυτό μέσα στο λαό, άρχισαν να έρχονται όλοι για να πιάσουν την κολόνα και συγχρόνως να κάνουν μία ευχή. Προσεύχονταν να εισακουστεί η προσευχή τους όπως ακριβώς εισακούστηκε του Ιουστινιανού.

4) Η «μέλισσα» ...αρχιτέκτονας.

Πρόκειται για τον πιο ποιητικό θρύλο και αφορά στο αρχιτεκτονικό σχέδιο της Μεγάλης Εκκλησίας. Σύμφωνα με το θρύλο το σχέδιο της Αγίας Σοφίας το έκανε ο Θεός με «όργανο» μία μέλισσα. Όταν ο Ιουστινιανός προέβαινε στο σχεδιασμό της εκκλησίας και μελετούσε τα σχέδια με τους αρχιτέκτονες, ο πρωτομάστορας του είχε υποβάλει διάφορα σχέδια κατασκευής τα οποία δεν τον ενθουσίαζαν. Για την ακρίβεια τον άφηναν παγερά αδιάφορο.

Κάποια στιγμή όμως συνέβη κάτι παράδοξο. Κοινωνούσαν μία μέρα σε μία καθιερωμένη λειτουργία και ο αυτοκράτορας πήγε να πάρει αντίδωρο από τα χέρια του Πατριάρχη. Όπως έπαιρνε όμως το αντίδωρο του έπεσε κάτω. Έσκυψε να το πάρει αλλά το αντίδωρο είχε εξαφανιστεί. Δεν το έβρισκε πουθενά. Και καθώς σηκωνόταν βλέπει μία μέλισσα να έχει πάρει το αντίδωρο στο κεντρί της, να πετάει μέσα στο ναό και να βγαίνει από το παράθυρο.

Ο Ιουστιανός παραξενεύτηκε πολύ από το γεγονός και έβαλε «θεούς και δαίμονες» να ψάξουν που έχει βάλει η μέλισσα το αντίδωρο. Μάλιστα ο βασιλιάς έδωσε εντολή να ανοίξουν όλοι οι μελισσοκόμοι τις κυψέλες τους και να βρουν το αντίδωρο με τη μέλισσα. Μετά από πολύ μεγάλη έρευνα ανακάλυψε ότι σε μια κυψέλη του πρωτομάστορα έχει μεταφερθεί το αντίδωρο και μάλιστα οι μέλισσες είχαν κατασκευάσει, σύμφωνα πάντα με το θρύλο, μία πλήρη μακέτα της εκλησίας που οραματιζόταν ο Ιουστιανός με όλες τις λεπτομέρειες ακόμα και την Αγία Τράπεζα. Πάνω στην Αγία Τράπεζα είχε ακουμπήσει το αντίδωρο.

5) Ο παπάς της Αγίας Σοφίας.

Ένας άλλος θρύλος ιδιαίτερα αγαπητός είναι ο θρύλος του παπά της Αγίας Σοφίας. Η παράδοση λέει ότι την ώρα που οι Τούρκοι έμπαιναν στην εκκλησία, ο παπάς διέκοψε τη λειτουργία και κρύφτηκε πίσω από το ιερό. Σε εκείνο το σημείο που κρύφτηκε ενώ υπήρχε μία πόρτα, "ως δια μαγείας" η πόρτα έγινε τοίχος τον οποίο κανείς και ποτέ δεν κατάφερε να σπάσει από τότε. Ούτε οι Τούρκοι, ούτε οι Έλληνες μάστοροι τους οποίους έφερναν για αυτό το σκοπό δεν μπόρεσαν να γκρεμίσουν τον τοίχο. Ο θρύλος καταλήγει ότι όταν η Αγία Σοφία ξαναγίνει ελληνική εκκλησία, τότε ο παπάς θα βγει από το ιερό και θα ολοκληρώσει την ημιτελή λειτουργία του.

6) Η Αγία Τράπεζα.

Η Αγία Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από χρυσό. Από πάνω της κρέμονταν 30 στέμματα των αυτοκρατόρων, ανάμεσα τους και αυτό του Μ. Κωνσταντίνου. Και λέγεται ότι αυτό γινόταν για να θυμίζουν στους χριστιανούς την προδοσία του Ιούδα. Τα τριάκοντα αργύρια. Η Αγία Τράπεζα την τελευταία ώρα που κατεκτήθη η Πόλη, λέγεται ότι την πήραν τη βάλανε σε ένα πλοίο για να την πάνε στη Φραγκιά. Έτσι θα την προφύλασσαν από τα τουρκικά χέρια. Και αυτό το πλοίο μεταβαίνοντας στην Προποντίδα βυθίστηκε. Στο σημείο που έχει βυθιστεί, όσοι καπετάνιοι είναι πιστοί μπορούν να τη δουν.

7) Τα ψάρια του καλογέρου ή τα ψάρια του Μπαλουκλή.

Ένας Κωνσταντινοπολίτης καλόγερος είχε ψαρέψει ψάρια σε ένα ποτάμι και τα τηγάνιζε κοντά στην όχθη του ποταμού. Τη στιγμή εκείνη ακούστηκε από ένα πουλί το μήνυμα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους. Ο καλόγερος σάστισε και αμέσως τα μισοτηγανισμένα ψάρια πήδησαν από το τηγάνι και ξαναβρέθηκαν στο ποτάμι. Εκεί ζουν αιώνια μέχρι τη στιγμή της απελευθέρωσης της Πόλης από τους Τούρκους, οπότε και θα ξαναβγούν για να συνεχιστεί το τηγάνισμά τους.

Λένε πως οι θρύλοι είναι τροφός για την ψυχή των υποδούλων. Είναι τα λυτρωτικά όνειρα που μας κρατάνε ζωντανούς και μας βοηθούν  να αντέχουμε όλα τα δεινά.

Το 1919 η μικρασιατική καταστροφή έσβησε όλα τα λυτρωτικά όνειρα. Δεν υπήρχε χώρος πια ούτε για αυτά. Ο λαός ποτέ δεν θέλησε να πιστέψει ότι η απώλεια της Αγίας Σοφίας είναι τελεσίδικη. Και δεν ξέρουμε αν θα το πιστέψει, ή αν θα το αποδεχτεί και ποτέ.

Ο χώρος είναι μουσείο και τον επισκέπτονται άνθρωποι κάθε θρησκείας και κάθε χρώματος. Και αυτό είναι αναμφισβήτητα ένα πολιτιστικό επίτευγμα. Ίσως έτσι να επιβεβαιώνεται η φιλοδοξία του Ιουστινιανού που ήθελε ένα έργο με τεράστια απήχηση.

Η Αγία Σοφία αποδεικνύει περίτρανα ότι η πίστη, η έμπνευση και η φιλοδοξία μπορούν να δημιουργήσουν αξεπέραστα οικοδομήματα.

πηγές : matia.gr , βικιπαιδεία, pyles.tv