ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ: Μισός αιώνας ψυχολογικού πολέμου της Τουρκίας – Αιγαίο… ΝΟΕΜΒΡΗΣ 1967. Γράφει ο Στέργιος Θεοφανίδης. ΦΩΤΟ

Βρισκόμαστε στο 1967, μία πραγματικά πολύ δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα. Μία χρονιά που εκτός από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, έφερε και το ενδεχόμενο ενός πολέμου με την Τουρκία πολύ κοντά. Οι Τουρκοκύπριοι εξακολουθούν να επιδιώκουν αυτονόμηση και η Τουρκία που για άλλη μία φορά....

κορυφώνει την ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, υποδαυλίζοντας τον ξεσηκωμό των Τουρκοκυπρίων, δηλώνει δια στόματος του πρωθυπουργού της Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ ότι «οποιεσδήποτε ενέργειες αποσκοπούν στην παραβίαση της ειρήνης και της ασφάλειας της κοινότητάς μας στην Κύπρο, θα βρουν αντιμέτωπη την Τουρκία». Η δήλωση αυτή έγινε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1967. Την πρώτη ημέρα των ελληνοτουρκικών συνομιλιών στον Έβρο, μεταξύ του τότε Έλληνα πρωθυπουργού Κ. Κόλλια και του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Η κυβέρνηση της χούντας, στην προσπάθειά της να παρουσιάσει μία εντυπωσιακή διπλωματική επιτυχία, οδηγήθηκε σε ένα καθοριστικής σημασίας φιάσκο στο κυπριακό ζήτημα.

Οι συνομιλίες που επιδίωξε στον Έβρο (τη μία μέρα σε τουρκικό έδαφος, στην Κεσάν, και την άλλη σε ελληνικό, στην Αλεξανδρούπολη) η Αθήνα στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου, όχι μόνο δεν κατέληξαν πουθενά, αλλά οδήγησαν και στην απόσυρση της ελληνικής Μεραρχίας από τη Μεγαλόνησο…

Ο πρώτος πρωθυπουργός της χούντας Κ. Κόλλιας με τον Σ. Ντεμιρέλ στην Αλεξανδρούπολη τον Σεπτέμβριο του 1967

Δύο περίπου μήνες αργότερα, στις 31 Οκτωβρίου 1967, συλλαμβάνεται από τις κυπριακές Αρχές στην Καρπασία ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος είχε φύγει από το νησί μετά τις εχθροπραξίες του Αυγούστου του 1964… Όσο περνούν οι ημέρες η κατάσταση επιδεινώνεται και οι εξελίξεις είναι ραγδαίες.

Εκείνη την εποχή της πυροδοτούμενης από την πλευρά της Τουρκίας κρίσης στην Κύπρο, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση της ελληνικής Μεραρχίας από το νησί τον Δεκέμβριο του 1967 με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα εφτά χρόνια αργότερα, η ελληνική Πολεμική Αεροπορία αντιμετώπισε για πρώτη φορά στην Ιστορία της την τουρκική προκλητικότητα (με μαζικό χαρακτήρα) πάνω από το Αιγαίο.

Ήταν 8 Νοεμβρίου του 1967, ημέρα που άρχισαν οι εορταστικές εκδηλώσεις του Όπλου και έτσι όλες οι μονάδες του ήταν ανοικτές στο κοινό. Γύρω στις 10:30, εντελώς ξαφνικά και απρόκλητα και για πρώτη φορά από την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης του 1923, δεκάδες τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη πετώντας σε μικρούς σχηματισμούς μάχης άρχισαν να διεισδύουν στο FIR Αθηνών και στον ελληνικό εναέριο χώρο από την Σαμοθράκη μέχρι και τη Ρόδο… Ταυτόχρονα!

Τουρκικό F-84F οπλισμένο με ρουκέτες των 5 ιντσών κατά τη διάρκεια Νατοϊκής άσκησης. Οι Τούρκοι απέκτησαν περί τα 300 αεροπλάνα του τύπου αυτού, αρχής γενομένης από το 1958. Είχαμε τα ίδια αεροσκάφη και όπλα για πολλά χρόνια (μέχρι το 1975 που η ΠΑ άρχισε να παραλαμβάνει Mirage F 1CG). Παρά την αριθμητική τους υπεροχή, σε θέματα εκπαίδευσης και αξιόμαχου ήταν όμως ΠΑΝΤΑ ΠΙΣΩ. Οι ελληνικές 335 και 336 ΜΔ/Β είχαν ενταχθεί στις δυνάμεις πυρηνικής κρούσης του ΝΑΤΟ στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘60. Οι Τούρκοι δεν τα κατάφεραν ΠΟΤΕ…

Ο τότε αρχηγός του 28ου ΑΤΑ, υποπτέραρχος Ι. Αναγνωστόπουλος, αντέδρασε ακαριαία… Έδωσε εντολή στο ΚΑΕ (Κέντρο Αεροπορικών Επιχειρήσεων-σημερινό ΕΚΑΕ) να απογειώσει αμέσως αεροσκάφη για την αναχαίτιση των εισβολέων και έθεσε σε κατάσταση επιφυλακής όλες τις μονάδες του 28ου ΑΤΑ, όλες τις μονάδες της Πολεμικής Αεροπορίας δηλαδή.

Αμέσως μετά, ως όφειλε, επιχείρησε να ενημερώσει για τις ενέργειές του τον Αρχηγό ΓΕΑ που τότε ήταν ο Αντιπτέραρχος Αντωνάκος. Όσο και αν προσπάθησε όμως δεν τα κατάφερε… Ο Α/ΓΕΑ δεν απάντησε ποτέ στα τηλεφωνήματά του! Βέβαια δεν σταμάτησε εκεί. Απευθύνθηκε κατόπιν, τηλεφωνικά πάντα, στον υπουργό Εθνικής Άμυνας, τον Γ. Παπαδόπουλο. Και αυτός όμως δεν απάντησε!

Συνέχισε τις προσπάθειές του και μη έχοντας καμία άλλη ελληνική αρμόδια Αρχή να απευθυνθεί, κάλεσε το αρχηγείο του 6ου ΑΤΑF στη Σμύρνη, υπό τον έλεγχο του οποίου υπαγόταν τότε οι δυνάμεις αεράμυνας του 28ου ΑΤΑ. Και ο αρχηγός του 6ου ΑΤΑF όμως, ο Αμερικανός αντιπτέραρχος Τίπτον, δεν απάντησε σε κανένα τηλεφώνημα. Εν τω μεταξύ να σημειώσουμε εδώ ότι οι πτήσεις τουρκικών αεροσκαφών πάνω από το Αιγαίο και σε ελληνικό εναέριο χώρο συνεχίστηκαν και την επόμενη ημέρα, στις 9 Νοεμβρίου…

Τότε ο Υποπτέραρχος Ι. Αναγνωστόπουλος επικοινώνησε με τον αρχηγό του Airsouth στη Νεάπολη και αφού τον ενημέρωσε για την άκρως επικίνδυνη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, του έδωσε προθεσμία 12 ωρών, τόσο τηλεφωνικά όσο και τηλεγραφικά, προκειμένου να διατάξει την διακοπή οποιασδήποτε περαιτέρω τουρκικής πρόκλησης πάνω από το Αιγαίο. Σε αντίθετη περίπτωση προειδοποίησε ότι θα εφάρμοζε τους διεθνείς κανονισμούς και θα κατέρριπτε τα τουρκικά αεροσκάφη που δεν συμμορφώνονταν με αυτούς, ή με τις υποδείξεις των ελληνικών μαχητικών!

Αναμνηστική φωτογραφία μπροστά από το κτίριο του 6th ATAF στη Σμύρνη. Τρίτος από δεξιά προς τα αριστερά, διακρίνεται ο κος Ι. Αναγνωστόπουλος και πέμπτος ανάμεσα και πίσω από το Τούρκο και τον Έλληνα αξιωματικό, διακρίνεται ο τότε διοικητής του αντιπτέραρχος Τίπτον.

Η προθεσμία έληγε στις οκτώ το πρωί της 10ης Νοεμβρίου και από τότε μέχρι και το 1974, η Τουρκική Αεροπορία δεν ξαναβγήκε στο Αιγαίο… Εάν δε σας κάνουν εντύπωση, η αποφασιστικότητα και το θάρρος του Ι. Αναγνωστόπουλου, ενημερωτικά να σας πούμε εδώ ότι ο άνθρωπος αυτός πήρε την κατάσταση στα χέρια του όταν ο Α/ΓΕΑ και ο ΥΠΕΘΑ προσπαθούσαν να κρυφτούν, επειδή δεν ήταν κανένας τυχαίος.

Με τον βαθμό του ανθυποσμηναγού και έχοντας μόλις αποφοιτήσει από την Σχολή Ικάρων, είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις του Ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940-41, πολέμησε στη Βόρειο Αφρική με την 335 Μοίρα Δίωξης και πέτυχε επιβεβαιωμένη κατάρριψη γερμανικού Bf-109.

Τον Νοέμβριο του 1942 βρέθηκε αιχμάλωτος όταν το Hurricane που πετούσε χτυπήθηκε από αντιαεροπορικά πυρά και έναν περίπου χρόνο αργότερα κατόρθωσε να δραπετεύσει και να επιστρέψει, πηγαίνοντας στην Ιταλία όπου άρχισε να πετά ξανά με την 336 Μ.Δ. παίρνοντας μέρος στις επιχειρήσεις πάνω από την Γιουγκοσλαβία.

Έλαβε μέρος και στις επιχειρήσεις του εμφυλίου, ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες ιπταμένους –αν όχι ο πρώτος- που εκπαιδεύτηκαν στις ΗΠΑ στα αεριωθούμενα μαχητικά (Ρ-80) και σε όλη σχεδόν την καριέρα του πετούσε… Αυτά για την ιστορία, αλλά και για να ξεκαθαρίζουμε κάποια πράγματα… Όπως και σήμερα έτσι και τότε πάντα κάποιοι βγαίνουν μπροστά και κάποιοι κρύβονται στα δύσκολα!

8 και 9 Νοεμβρίου 1967. Η πρώτη μαζική έξοδος της ΤΗΚ στο Αιγαίο μέσα από την αφήγηση ενός πρωταγωνιστή

Η Τουρκία χρησιμοποίησε την Αεροπορία της ως μοχλό πίεσης για την επιβολή των θέσεων της σχετικά με το Κυπριακό (και μετά το 1974 και για το Αιγαίο) για πρώτη φορά στις αρχές Νοεμβρίου του 1967 λοιπόν. Το κλίμα εκείνων των ημερών στην Ελλάδα και την Πολεμική Αεροπορία μας περιέγραψε με λεπτομέρειες ο αντιπτέραρχος ε.α. Λ. Πρωτόππαπας που δεν βρίσκεται πια στη ζωή, σε συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει πολλά χρόνια πριν…

Τον Μάρτιο του 2003! Παρά το γεγονός όμως ότι έχουν περάσει 17 ολόκληρα χρόνια από τότε, θα διαβάσετε ότι αυτά που μας είπε σχετικά με τον στόχο των παραβάσεων εντός του FIR Αθηνών και των παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου, παραμένουν πάντα επίκαιρα:

“Το 1967 σαν διοικητής της 114 Πτέρυγας Μάχης δεν είχα χρόνο να σκεφθώ πραγματικά τίποτα, σχετικό με τα τεκταινόμενα στην πολιτική ζωή του τόπου και τις εξελίξεις. Όχι ότι δεν με αφορούσε το τι συνέβαινε. Κάθε άλλο… Απλά οι υποχρεώσεις μου στην μονάδα ήταν τόσο πολλές που πραγματικά δεν είχα περιθώριο να ασχοληθώ περισσότερο από το να έχω μία απλή ενημέρωση.

Γιατί θα πρέπει να γνωρίζετε ότι εκτός όλων των άλλων, στο δεύτερο μισό της χρονιάς εκείνης η τουρκική προκλητικότητα έφτασε στο αποκορύφωμά της για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Και λέω «για τα δεδομένα της εποχής εκείνης» γιατί οι τότε τουρκικές παραβιάσεις πάνω από το Αιγαίο δεν έχουν καμία σχέση με τις σημερινές, ούτε σε αριθμό αεροσκαφών και συχνότητα παραβίασης του ελληνικού εναέριου χώρου, αλλά ούτε και σε προκλητικότητα.

Οι Τούρκοι εδώ και δεκαετίες σταδιακά, βήμα-βήμα κλιμακώνουν τις παραβιάσεις πάνω από το Αιγαίο. Με την λέξη «κλιμακώνουν» τι εννοώ… Καταρχάς, κλιμακώνουν τις παραβιάσεις τους γεωγραφικά. Κάποτε, δηλαδή στα χρόνια της δεκαετίας του ’60 εισέρχονταν σε πολύ μικρό βάθος μέσα στον ελληνικό εναέριο χώρο. Σήμερα εισέρχονται σε πολύ μεγαλύτερο βάθος.

Επίσης, κάποτε εισέρχονταν στον ελληνικό εναέριο χώρο πετώντας σε μικρό ύψος συνήθως. Σήμερα εισέρχονται πετώντας σε οποιοδήποτε ύψος. Από εκεί και πέρα με μία συστηματική μεθοδικότητα αύξησαν και τον αριθμό των παραβιάσεων και τέλος και την διάρκειά τους. Επιδιώκουν με την τακτική τους αυτή να παγιώσουν, να καταστήσουν δεδομένη, μία κατάσταση, ένα status quo δηλαδή, το οποίο τους ευνοεί στον συγκεκριμένο χώρο, ευνοεί δηλαδή τις βλέψεις που έχουν για συγκυριαρχία στο Αιγαίο.

Ένα άλλο γεγονός που θα πρέπει να τονίσω είναι το ότι τις ίδιες ανησυχίες με τις σημερινές είχαμε και τότε, παρά το γεγονός ότι οι τουρκικές παραβιάσεις ήταν σαφώς λιγότερες και πιο ήπιες. Η σημαντικότερη πρόκληση από την πλευρά των Τούρκων σημειώθηκε στις 8 Νοεμβρίου του 1967, εποχή κατά την οποία ήταν σε εξέλιξη η απαίτηση των Τούρκων για απομάκρυνση της ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο.

Μία απαίτηση στην οποία τελικά η Χούντα των συνταγματαρχών ενέδωσε… Το πρωί της ημέρας εκείνης, της ημέρας εορτασμού του όπλου δηλαδή, βρισκόμασταν στην Τανάγρα εν μέσω της καθιερωμένης δοξολογίας. Είχαν έρθει εκπρόσωποι των τοπικών αρχών από την Χαλκίδα, και φυσικά και της κυβέρνησης. Μπροστά λοιπόν ήταν ένας στρατηγός ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης, εγώ και ο νομάρχης και πίσω μας ο κόσμος.

Ο Πρωτόππαπας (στη μέση) με τους δύο πρώτους διοικητές των 335 και 336 Μοιρών όταν αυτές εξοπλίστηκαν με F-104G στην Τανάγρα το 1965.

Σε κάποια στιγμή με πλησιάζει ένας επισμηναγός, και μου λέει χαμηλόφωνα «Κύριε διοικητά τηλεφώνησε ο Αρχηγός Τακτικής Αεροπορίας, ο κ. Αναγνωστόπουλος, και έδωσε εντολή να εκκενωθεί αμέσως το αεροδρόμιο…». Στην αρχή τα έχασα. Αλλά δευτερόλεπτα αργότερα με φώτισε ο Θεός και σκέφτηκα καθαρά. Είπα στον επισμηναγό να δώσει εντολή να απογειωθούν αμέσως τα αεροσκάφη που είχαμε σε ετοιμότητα, τα readiness, και σαφείς οδηγίες να μην γίνουν κινήσεις που θα προκαλούσαν πανικό στον κόσμο.

Του εξήγησα μάλιστα τι ακριβώς έπρεπε να γίνει… Έδωσα λοιπόν εντολή με την λήξη της δοξολογίας να αρχίσουν τα μεγάφωνα να μεταδίδουν τα εμβατήρια που ακούγονται στις γιορτές, και με ήρεμη φωνή ο εκφωνητής να ζητήσει από τον κόσμο να αποχωρήσει από το αεροδρόμιο λόγω του ότι θα κάναμε κάποια έκτακτη άσκηση. Κατόπιν ξανά μουσική. Όσο το δυνατόν πιο ήρεμα και φυσιολογικά.

Ευτυχώς ακριβώς έτσι έγινε… Ο ίδιος ο επισμηναγός βγήκε στα μεγάφωνα επαναλαμβάνοντας εν μέσω των εμβατηρίων που ακούγονταν την εξής φράση «παρακαλούνται οι κύριοι καλεσμένοι όπως επιβιβαστούν στα λεωφορεία διότι θα λάβει εκτάκτως χώρα άσκηση ετοιμότητας».

Ο κόσμος αποχώρησε ήρεμα λοιπόν και υπό συνθήκες απόλυτης τάξης. Μας πήρε κάποιο χρόνο η όλη διαδικασία, αλλά τουλάχιστον δεν είχαμε άλλου είδους επεισόδια, δεν είχαμε πανικό και τραυματισμούς δηλαδή. Γιατί αυτό δεν έγινε στο Τατόϊ. Ο κόσμος στην κυριολεξία ποδοπατήθηκε στην προσπάθειά του να βγει από το αεροδρόμιο και είχαμε τραυματισμούς.

Καλοκαίρι του 1967 στην πίστα που αργότερα κατέλαβε η 342 ΜΠΚ στην Τανάγρα

Με όλα αυτά θέλω να σας πω ότι και τότε, υπήρχε η ανησυχία που υπάρχει και σήμερα σχετικά με την τουρκική προκλητικότητα. Επίσης, όπως και τότε, έτσι και τώρα η αναχαίτιση των τουρκικών αεροσκαφών και η ικανότητά μας να την υλοποιούμε σαν διαδικασία αποτελεσματικά σημαίνει, συνεπάγεται τρία πολύ σημαντικά πράγματα. Σας βλέπουμε, σας αναχαιτίζουμε έγκαιρα, σας σημαδεύουμε και σας καταρρίπτουμε.

Και αυτά τα τρία πράγματα συνιστούν χειροπιαστή απόδειξη του ότι το σύστημα αποτροπής που έχουμε σε λειτουργία είναι αποτελεσματικό. Εάν ποτέ παραιτηθούμε από την ικανότητά μας να διατηρούμε αποτελεσματικό το σύστημα αποτροπής που διαθέτουμε, είναι δεδομένο ότι οι Τούρκοι θα μας επιτεθούν αργά ή γρήγορα.

Με βάση την φιλοσοφία αυτή όταν ανέλαβα Αρχηγός Τακτικής Αεροπορίας μετά την πτώση της Χούντας το 1974, φρόντισα να καταστήσω σαφές στους Τούρκους, ότι διατηρούσαμε την αποτρεπτική μας ικανότητα. Θυμάμαι ότι σε μία περίπτωση είχαν στείλει φωτοαναγνωριστικά αεροπλάνα RF-4E να φωτογραφίσουν το Καστελόριζο.

Σχεδόν αμέσως μετά, μπήκα ο ίδιος στο πίσω κάθισμα ενός δικού μας RF-4E και με τον χειριστή πετάξαμε μέχρι και πίσω από τη Σμύρνη, παίρνοντας καταπληκτικές φωτογραφίες. Όταν πήραμε πορεία επιστροφής τα δικά μας ραντάρ μας ενημέρωσαν ότι οι Τούρκοι είχαν απογειώσει αεροπλάνα για να μας αναχαιτίσουν. Ήταν όμως ήδη πολύ αργά.

Δεν το περίμεναν και όπως και να έχουν τα πράγματα καθυστέρησαν να αντιδράσουν. Και μάλιστα για να μην αποκαλυφθεί ότι στο αεροπλάνο επέβαινε ο Έλληνας ΑΤΑ, προσγειωθήκαμε στην Τανάγρα και όχι στη Λάρισα… Εν κατακλείδι να σημειώσω ότι η τουρκική προκλητικότητα πάνω από το Αιγαίο είναι μία αρκετά παλιά ιστορία που χρονολογείται από το 1963, χρονιά κατά την οποία οι Τούρκοι αντέδρασαν έντονα στα 13 σημεία του Συντάγματος της νεοσύστατης κυπριακής Δημοκρατίας.

Από τότε άρχισε η ιστορία των τουρκικών παραβιάσεων. Ακόμα και μετά το καλοκαίρι του 1974 που οι τουρκικές παραβιάσεις περιορίστηκαν στο ελάχιστον ήμασταν σίγουροι ότι θα άρχιζαν ξανά το ίδιο παιχνίδι. Και αυτό έγινε και εξακολουθεί να γίνεται στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να καθιερώσουν και να επισημοποιήσουν την βασική επιδίωξή τους. Ότι ο εναέριος χώρος μας δεν εκτείνεται δηλαδή στα 10 αλλά στα έξι ναυτικά μίλια και ότι στο Αιγαίο έχουν δικαιώματα…”

Τουρκικό F-104G της 141 Filo φωτογραφημένο στην αεροπορική βάση Murted το 1973. Το κυκλικό εθνόσημο υιοθετήθηκε από το 1972. Ο αριθμός των τουρκικών F-104G και F-5A/B ήταν σχεδόν ίδιος με αυτόν που παραχωρήθηκε στην Ελλάδα μέσω MAP την περίοδο 1964-1965. Αυξήθηκε κατακόρυφα στη δεκαετία του ‘80 όταν παραλήφθηκαν πολλά αεροσκάφη από τη Γερμανία (κυρίως) και την Ολλανδία.

Η ιστορία αυτή, μαζί με τη συνέντευξη που παραθέσαμε, αφιερώνονται σε όλους όσοι ακόμα και σήμερα υποστηρίζουν ότι η πολιτική των αναχαιτίσεων από την ελληνική πλευρά είναι εσφαλμένη… Και ότι όλα αυτά τα χρόνια, μιλάμε για μισό αιώνα πλέον, δεν έχει κανένα όφελος και κανένα αποτέλεσμα για την ελληνική πλευρά. Έχουν περάσει 52 ολόκληρα χρόνια από τότε.

Οι δικτατορικές κυβερνήσεις της επταετίας αλλά και αυτές που τις διαδέχθηκαν από το 1974 και μετά, επένδυσαν σε χρήμα, χρόνο και αίμα για να αποτρέψουν τον Τούρκο από το να βγει στο Αιγαίο και το κατάφεραν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το ρίσκο για το οποίο είχε -μεταξύ άλλων, με άλλα λόγια- μιλήσει και γνωστός, σύγχρονος “πατέρας του έθνους” (βλ. βουλευτής), σε συνδυασμό με την οικονομική (και όχι μόνο…) κρίση, μας έχουν οδηγήσει σήμερα στο να εκλιπαρούμε τους εταίρους μας στην Ευρώπη να λάβουν μέτρα κατά της Τουρκίας…