Αγγελος Συρίγος: Στην πράξη η συμφωνία δεν είναι «erga omnes»

Την εκτίμησή του ότι δεν ισχύει το erga omnes για την ταυτότητα και εθνικότητα των Σκοπιανών εκφράζει ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αγγελος Συρίγος, σχολιάζοντας στο Liberal τη συμφωνία Τσίπρα-Ζάεφ. Και εξηγεί ότι η συμφωνία έχει αρκετές γκρίζες ζώνες, από τη χρήση του όρου «Μακεδονικός»...

που δεν θα είναι ίδια για τον υπόλοιπο κόσμο και για τους Ελληνες, έως το θέμα της εθνικότητας, αλλά και τη χρήση των εμπορικών ονομασιών των προϊόντων που παράγονται στη Μακεδονία.

«Στην ουσία οι κάτοικοι των Σκοπίων, δηλαδή οι Σλαβομακεδόνες, θα ονομάζονται Μακεδόνες, και το γεγονός ότι διευκρινίζεται πως ο λαός αυτής της χώρας δεν σχετίζεται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, δεν σημαίνει τίποτα από την ώρα που θα χρησιμοποιούν τον όρο «Μακεδόνες». Σε λίγα χρόνια κανείς δεν θα θυμάται τη διαφορά ανάμεσα σε αρχαίους και σύγχρονες Μακεδόνες. Όλος ο υπόλοιπος κόσμος θα τους αποκαλεί απλά «Macedonians», επισημαίνει ο καθηγητής του Παντείου.

Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη

- Έχει θετικά σημεία η συμφωνία;

Σύμφωνα με όσα ανακοινώθηκαν, οι Σκοπιανοί είναι εκείνοι οι οποίοι θα προχωρήσουν στην υλοποίηση της συμφωνίας πρώτοι. Μόνο εφόσον εκείνοι έχουν φέρει σε πέρας τις δικές τους υποχρεώσεις, τότε θα προχωρήσουμε κι εμείς στην υλοποίηση του δικού μας τμήματος.

Αυτό είναι θετικό διότι δεν δίνουμε κάτι χωρίς να πάρουμε κάποιο αντάλλαγμα. Θα δεχτούμε να εισέλθουν στο ΝΑΤΟ, μόνο αφού πρώτα θα έχουν ολοκληρώσει οι ίδιοι τη σχετική διαδικασία και όχι επειδή “θα”... αλλάξουν το Σύνταγμα.

Επιπλέον θετικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι διαχωρίζει σαφώς την κληρονομιά των Αρχαίων Ελλήνων από το σημερινό λαό που κατοικεί στα Σκόπια. Συγκεκριμένα οι αρχαίοι Μακεδόνες ανήκουν στην ελληνική κληρονομιά εν αντιθέσει προς το σημερινό λαό των Σκοπίων, που είναι σλαβικής καταγωγής. Τελειώνουν δηλαδή οι ανοησίες της περιόδου Γκρουέφσκι ότι οι Σκοπιανοί ήσαν απόγονοι των αρχαίων Μακεδόνων.

Το τρίτο θετικό στοιχείο είναι πως όλα εκείνα τα σύμβολα που είχαν χρησιμοποιηθεί προκειμένου να δείξουν τη δήθεν ιστορική συνέχεια των Σλαβομακεδόνων είτε θα δοθούν στο Δήμο Θεσσαλονίκης, είτε θα αλλάξουν. Πρέπει να δούμε, όμως, το κείμενο της συμφωνίας για να δούμε πως αυτό θα λειτουργήσει στην πράξη.

- Σύμφωνοι αλλά τι κίνδυνος υπάρχει αν αφού θα έχουν ανοίξει για τα Σκόπια οι πόρτες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, στη πορεία αθετήσουν κάποιο τμήμα της συμφωνίας, για παράδειγμα τη Συνταγματική αναθεώρηση ; Θα καταθέσουμε βέτο ; Και αν το κάνουμε δεν θα βρεθούμε ενδεχομένως σε μειονεκτική θέση;

Το βέτο ετέθη το 2008 και ουσιαστικά παραμένει έκτοτε στο τραπέζι. Από όσα ανακοινώθηκαν δεν ξέρουμε πως θα είναι ακριβώς η διαδικασία προσκλήσεως των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ. Θα πρέπει να έχουμε και τις λεπτομέρειες της συμφωνίας προκειμένου να δούμε εάν υπάρχουν κίνδυνοι για την Ελλάδα. Μέχρι τότε δεν μπορούμε να πούμε κάτι επ' αυτού.

- Ποιες είναι οι γκρίζες ζώνες που διακρίνετε;

Το βασικό πρόβλημα της συμφωνίας είναι η χρήση του όρου «Μακεδονικός» για το λαό που κατοικεί στα Σκόπια. Στην ουσία δηλαδή, οι κάτοικοι των Σκοπίων, δηλαδή οι Σλαβομακεδόνες, θα ονομάζονται Μακεδόνες. Το γεγονός ότι διευκρινίζεται πως ο λαός αυτής της χώρας δεν σχετίζεται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αναφέρεται στο χθες. Το ιδεολόγημα του «μακεδονισμού» δημιουργήθηκε πριν 90 χρόνια και βασίζεται στην έννοια της διαμελισμένης πατρίδας. Δεν μπορώ να αντιληφθώ να αποδεχθούμε να ονομάζεται το κράτος Βόρεια Μακεδονία και παράλληλα να λέμε ότι οι Σλάβοι κάτοικοί του ονομάζονται Μακεδόνες…

Επειδή ακριβώς αυτό είναι ένα καίριο σημείο για εμάς, βλέπουμε ότι στην περίπτωση του ονόματος "μακεδονικός" δεν θα ισχύει το erga omnes, που σημαίνει ότι ένας όρος έχει γενική χρήση, έναντι όλων. Όταν λέμε ότι κάτι είναι erga omnes εννοούμε ότι παντού ισχύει ο ίδιος όρος. Δηλαδή είτε είμαι Αμερικανός, είτε Ελληνας, είτε Σκοπιανός, θα χρησιμοποιώ παντού τον ίδιο όρο.

Η συμφωνία προβλέπει ότι ειδικά οι Ελληνες δεν θα αποκαλούν τους κατοίκους των Σκοπίων ως «Macedonians/ Citizens of the Republic of North Macedonia», αλλά ως πολίτες της «Severna Makedonja».

Εδώ καταργείται το erga omnes. Είναι μια απόφαση που θα έχει μια ειδική φωτογραφική διάταξη για την Ελλάδα. Αποτελεί προσαρμογή μιας παλαιάς θέσεως των Σκοπίων, που ισχυρίζονταν ότι «εμείς θα ονομαζόμαστε όπως θέλουμε, και εσείς μπορείτε να μας ονομάζετε όπως θέλετε». Το βασικό επομένως πρόβλημα είναι ότι θα έχουμε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας», που κατοικείται από Μακεδόνες. Η θεωρία ότι άλλοι οι Αρχαίοι Μακεδόνες, και άλλο οι σύγχρονοι Μακεδόνες, σε λίγα χρόνια θα χαθεί. Εδώ λοιπόν πάσχει η συμφωνία.

- Δηλαδή λέτε ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν θα τους αποκαλεί “Macedonians/ Citizens of the Republic of North Macedonia”, αλλά πως;

Ο υπόλοιπος κόσμος θα τους αποκαλεί Macedonians. Τελεία.

- Πόσο σημαντικό είναι το θέμα της εθνικότητας στη συμφωνία;

Εδώ βρίσκεται άλλη μια γκρίζα ζώνη. Και θυμίζω ότι υπάρχουν άρθρα του Συντάγματος των Σκοπίων που αναφέρονται ρητώς σε Μακεδόνες.

Το Σύνταγμα της πΓΔΜ περιέχει συγκεκριμένα σημεία που αναφέρονται ρητώς σε «Μακεδόνες». Στο προοίμιο του Συντάγματος αναφέρεται ότι το κράτος της πΓΔΜ είναι αποτέλεσμα των αγώνων του «μακεδονικού λαού» επί αιώνες.
Το άρθρο 36 αναφέρεται στα ειδικά δικαιώματα που παρέχονται σε όλους εκείνους που έχουν αγωνισθεί για «τις ιδέες της ξεχωριστής ταυτότητας του μακεδονικού λαού». Το άρθρο 49 αναφέρεται «στα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν στον Μακεδονικό λαό σε γειτονικές χώρες». Το άρθρο 56 μιλά για την προστασία «της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του μακεδονικού λαού». Τέλος, το άρθρο 78 αναφέρεται στο Συμβούλιο διεθνοτικών σχέσεων της χώρας. Εκεί ορίζεται ότι στο συμβούλιο συμμετέχουν δύο μέλη από «τους Μακεδόνες, του Αλβανούς, τους Τούρκους, τους Βλάχους και τους Τσιγγάνους καθώς και δύο μέλη από τις άλλες εθνοτήτες της Μακεδονίας». Αυτά τα άρθρα θα αλλάξουν ή δεν θα αλλάξουν; Δεν το ξέρουμε, μένει να το δούμε.

- Τι συμβαίνει με τις εμπορικές ονομασίες των προϊόντων;

Πράγματι εδώ υπάρχει μια ακόμη γκρίζα ζώνη, ως προς το θέμα των εμπορικών ονομασιών προϊόντων που παράγονται στη Μακεδονία. Ας πάρουμε για παράδειγμα το “ξινόμαυρο”, ένα κρασί με προέλευση τη Μακεδονία. Σε ποια Μακεδονία όμως; Στην ελληνική ή στη Βόρεια; Το ξινόμαυρο Νάουσα παράγεται στην Μακεδονία. Σε ποιαν όμως από τις δύο Μακεδονίες; Εμείς θα μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον όρο Μακεδονία για κρασιά που παράγονται στη Νάουσα Ημαθίας ; Οι Σκοπιανοί τι όρο θα χρησιμοποιούν; Σας μιλώ δηλαδή για πρακτικά προβλήματα τα οποία δεν γνωρίζω πως θα λυθούν.

- Συμπερασματικά, θα λέγατε ότι αυτή η κυβέρνηση αφήνει μια καυτή πατάτα για την επόμενη; Το ρωτώ δεδομένου ότι ο οδικός χάρτης προβλέπει μια σειρά διαδικασιών, όπως πρώτα δημοψήφισμα στα Σκόπια. Άραγε μέχρι να εκπληρωθούν όλες αυτές οι διαδικασίες, μπορεί όταν θα έρθει η συμφωνία στη Βουλή, να τη χειρισθεί μια επόμενη κυβέρνηση;

Εάν υπάρξει συμφωνία για το ονοματολογικό των Σκοπίων, θα έχουμε άμεσες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Ο κρίσιμος χρόνος θα είναι το φθινόπωρο διότι τότε θα έχουν ολοκληρώσει οι Σκοπιανοί τις δικές τους διαδικασίες και το δημοψήφισμα. Εάν οι Σκοπιανοί τηρήσουν το δικό τους σκέλος της συμφωνίας, τότε το κείμενο θα φτάσει στην ελληνική Βουλή. Οι ΑΝΕΛ δεν θα μπορούν πλέον να συμμετέχουν στην κυβέρνηση. Βεβαίως, μπορεί να αποσυρθούν και με την ανοχή τους ο ΣΥΡΙΖΑ να σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας και να συνεχίσει να κυβερνά τη χώρα. Το Σύνταγμα το επιτρέπει αλλά δεν έχει ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Σε αυτή την περίπτωση η συμφωνία θα κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή και πιθανόν να υπερψηφισθεί.

Ένα άλλο σενάριο είναι να έλθει η συμφωνία στη Βουλή προς κύρωση στις αρχές του 2019. Σε μία τέτοια περίπτωση ο ΣΥΡΙΖΑ μάλλον θα επιλέξει να οδηγηθούμε σε εκλογές τον Μάιο να κρατήσει το θέμα σε εκκρεμότητα πιστεύοντας ότι θα φέρει σε δύσκολη θέση την αξιωματική αντιπολίτευση. Κατά την προεκλογική περίοδο θα θέτει διαρκώς το ερώτημα της στάσεως της Νέας Δημοκρατίας έναντι της συμφωνίας. Εάν, όπως δείχνουν τα πράγματα, η Νέα Δημοκρατία κυβερνήσει μετά τις εκλογές, η συμφωνία θα είναι η πρώτη νάρκη που θα της έχει αφήσει η σημερινή κυβέρνηση.

*Ο κ. Άγγελος Συρίγος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.