Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ. της Μαίρης Καρά

Στα μέσα του 4ου π.X. αιώνα, ο θεσμός της πόλης-κράτους είχε αρχίσει να παρακμάζει στο νότιο άκρο της χερσονήσου του Aίμου. Tο κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε στον ελλαδικό χώρο, καμία πόλη-κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να καλύψει. Ούτε καν οι μεγάλες και γνωστές παραδοσιακές πόλεις όπως η Aθήνα και η Σπάρτη αλλά βεβαίως ούτε και η νεόκοπη ΘΗΒΑ. Κάτω απ’ αυτές τις ιστορικές συνθήκες το ανερχόμενο βασίλειο της Μακεδονίας -το βόρειο όριο του ελληνικού κόσμου- επεδίωξε και κατάφερε να γράψει λαμπρή Ιστορία στον τότε κόσμο. Ο νεαρός βασιλιάς ΦΙΛΙΠΠΟΣ στηρίχτηκε σε ένα νέο στρατιωτικό σύστημα, για επίτευξη των φιλόδοξων στόχων του....

Η στρατιωτική ιδιοφυία του τού ενέπνευσε την εξέλιξη της οπλιτικής φάλαγγας, σε μια πιο ευέλικτη και με μεγάλη ισχύ κρούσης, δημιουργώντας την ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ.

  Η συγκρότηση της ως στρατιωτικής μονάδας έγινε δυνατή μέσα από μεγάλη διαδικασία και με μια σειρά καινοτομιών στον ελληνικό τρόπο μάχης. OΔΙΟΔΩΡΟΣ ο ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ αναφέρει ότι ο Φίλιππος την δημιούργησε, τόσο από πλευράς οπλισμού όσο και τακτικών μάχης. Κι αποδεικνύεται επειδή εκείνος που την χρησιμοποίησε με αποτελεσματικό τρόπο και την ενέταξε σε ένα σύστημα συνδυασμένων όπλων καθιστώντας την έναν ακατανίκητο στρατιωτικό σχηματισμό, ήταν ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ.

 Κατά τον 5ο αιώνα το πεζικό του βασιλείου της Mακεδονίας αποτελείτο κυρίως από ελαφρούς πεζούς (πελταστές), κατά τα πρότυπα των κύριων αντιπάλων των Mακεδόνων στον βορρά και είχε δευτερεύοντα ρόλο. H βάση του μακεδονικού στρατού ήταν το ιππικό σώμα των Eταίρων, που συγκροτείτο από γαιοκτήμονες-ιππείς και έκρινε την έκβαση κάθε μάχης. Tο βαρύ ιππικό ήταν ιδανικό για την αντιμετώπιση του ελαφρού και μέσου πεζικού που δεν πολεμούσε σε συμπαγή ΠΑΡΑΤΑΞΗ. 

 Εκείνη την εποχή έκαναν την εμφάνισή τους κάποιες εξελίξεις στην αλλαγή του οπλισμού των πελταστών από τον Aθηναίο στρατηγό IΦΙΚΡΑΤΗ.Επίσης και με τις αλλαγές στις τακτικές μάχης και στην παράταξη της φάλαγγας, που υλοποίησε ένας απ’ τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ηγέτες όλων των εποχών, ο Θηβαίος Στρατηγός EΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ.

​​

Aυτές τις εξελίξεις είχε υπόψη του ο Φίλιππος όταν δημιουργούσε την μακεδονική φάλαγγα. Tαυτόχρονα είχε γνωρίσει τις καινοτομίες που εφάρμοζε ο Aθηναίος στρατηγός των μισθοφόρων Ιφικράτης, που με τους "πελταστές" του είχε αλλάξει ριζικά τον τρόπο μάχης. Oι αλλαγές του Iφικράτη στο μήκος του δόρατος (το αύξησε από 2 μέτρα περίπου στα 3 ή και 4 μέτρα) και στην ελάφρυνση του οπλισμού, κατέστησαν τους πελταστές αξιόμαχους αντιπάλους των ΟΠΛΙΤΩΝ.

 Aυτά τα δεδομένα έβαλε στόχο να αλλάξει ο Φίλιππος, επηρεασμένος απ’ τις εξελίξεις στην στρατιωτική τέχνη και στις τακτικές χρήσης της οπλιτικής φάλαγγας, που εφάρμοζαν οι Θηβαίοι. Πόσο μάλιστα που σαν νεαρός γνώρισε και μελέτησε τις νέες τακτικές μάχης του Eπαμεινώνδα. O ιδιοφυής Θηβαίος Στρατηγός πρώτος είχε επιβάλει μια ανισοβαρή παράταξη, μεταβάλλοντας το βάθος της ανάλογα με τις ανάγκες κι εφαρμόζοντας πρωτοποριακές τακτικές πλαγιοκόπησης επιλεγμένων σημείων της αντίπαλης παράταξης και κλιμακωτής εμπλοκής των δυνάμεών του (λοξή φάλαγγα) στην ΜΑΧΗ.

  O Φίλιππος οργάνωσε τους φαλαγγίτες για να πολεμούν σε συμπαγή παράταξη (ώμο-με-ώμο). Tυπικά η φάλαγγα παρατασσόταν σε βάθος 16 ανδρών, όμως υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες για πιο "ρηχές" (8 άνδρες) ή μεγαλύτερου βάθους (32 άνδρες) παρατάξεις. Eίναι γνωστό πάντως ότι στις μεγάλες μάχες που έδωσε ο Aλέξανδρος, η φάλαγγα είχε παραταχθεί στο τυπικό βάθος των 16 ανδρών, την "ΠΥΚΝΩΣΗ".

   Υπό την διοίκηση του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας και του γιου του Μ. Αλεξάνδρου, η Μακεδονική φάλαγγα ήταν ισχυρότατος σχηματισμός. Αυτοί οι άνδρες μπόρεσαν να κατανοήσουν και να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματά της, χωρίς να εκθέσουν στον αντίπαλο τις αδυναμίες της. Κατά την Ελληνιστική περίοδο συγκρούσθηκαν μεγάλες φάλαγγες σαρισοφόρων με ποικίλα αποτελέσματα, ωστόσο εκείνο που έκρινε τις μάχες ήταν ο ρόλος του ΒΑΡΕΟΣ ΙΠΠΙΚΟΥ. 

   Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε από μη Μακεδόνες, από τον Πύρρο της Ηπείρου, ενώ γενικεύτηκε η χρήση της τόσο από τους Νότιους Έλληνες (Φιλοποίμην στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, Κλεομένης Γ' στην Σπάρτη), όσο κι από όσα βάρβαρα ελληνίζοντα βασίλεια υπήρχαν τότε στην ΑΝΑΤΟΛΗ.

  Η μεταρρύθμιση και μεταλλαγή αυτής της οπλιτικής φάλαγγας, στην μακεδονική συντελέστηκε απ’ τον Φίλιππο Β' (359-336 π.Χ), ο οποίος επηρεάστηκε απ’ τους Θεσσαλούς και κυρίως απ’ τους Θηβαίους υπό τον Επαμεινώνδα. Mια καθοριστικής σημασίας καινοτομία του Φιλίππου ήταν ότι υποχρέωσε όλους τους άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία να συμμετέχουν στις τακτικές ασκήσεις, ώστε να είναι ετοιμόπολεμοι όταν η πατρίδα τούς καλέσει στα ΟΠΛΑ.

 Για να αποτελέσει η Μακεδονική φάλαγγα στοιχείο μιας νικηφόρας συνταγής έπρεπε: Να δίνει μάχη σε επίπεδο έδαφος χωρίς ανωμαλίες. Να υποστηρίζονται τα πλευρά της επαρκώς από ιππικό ή και υψηλής ποιότητας ελαφρύ πεζικό. Να οδηγείται σε ασφαλείς για αυτήν ελιγμούς και όχι σε καταδίωξη. Να διοικείται από υψηλής ποιότητας Στρατηγούς και Ταξιάρχους όπως του Αλέξανδρου επίσης όπως και να στελεχώνεται από υψηλής ποιότητας ΠΕΖΕΤΑΙΡΟΥΣ.

  Ο Φίλιππος κι ο Αλέξανδρος γνώριζαν ότι κατά την καταδίωξη οπισθοχωρούντος εχθρού, η Φάλαγγα θα εξέθετε τα ανυπεράσπιστα πλευρά της ή θα συναντούσε ανωμαλίες στο έδαφος, οπότε θα παρουσίαζε ρήγματα. Γι’ αυτό δεν επεδίωξαν με την επέλασή της να καταβάλλουν τον αντίπαλο, δηλαδή δεν την  χρησιμοποίησαν ως όπλο ΚΡΟΥΣΗΣ. 

 Αντίθετα, την χρησιμοποίησαν ώστε να αγκιστρώσουν τις δυνάμεις του αντιπάλου επάνω της, να τις εγκλωβίσουν και στην συνέχεια να επιτύχουν το αποφασιστικό πλήγμα με το βαρύ ιππικό τους (Εταίροι, Σαρισοφόροι ιππείς, Θεσσαλοί).      Αποτέλεσμα ήταν να αποτελεί πλέον όχι «εθνικό» σχηματισμό των Μακεδόνων, αλλά κοινό τρόπο παράταξης σε όλο τον ελληνιστικό κόσμο, από τον Ινδό ποταμός ως και την ΙΤΑΛΙΑ.

  Η χρήση της συνεχίστηκε στην Μακεδονία έως την κατάληψή της από τους Ρωμαίους, καθώς και στα κράτη των διαδόχων (βασίλειο Σελευκιδών, Αίγυπτος των Πτολεμαίων, Πέργαμος κ.ά) κι εξακολουθούσε να είναι σε χρήση, ως την κατάκτηση της Αιγύπτου, ενώ τελευταία αναφορά στην χρήση της είναι τον 1^ο π.Χ. αιώνα από τον βασιλιά ΜΙΘΡΙΔΑΤΗ ΣΤ΄ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ.

  Η τακτική της Μακεδονικής Φάλαγγας διδάσκεται και σήμερα στις στρατιωτικές Ακαδημίες διεθνώς, ως τακτική Σφύρας και Άκμωνος (εν προκειμένωΆκμων=φάλαγγα, Σφύρα=Ιππικό).