Αθήνα: Μια πόλη μαγική ... μια πόλη μουσική. Κείμενο: Δώρα Παπαδοπούλου. Επιλογή:Μαίρη Καρρά

Αυτό είναι που πρέπει να προσπαθήσει δει κανείς –δύσκολα, δε λέω- πίσω από τα ατέλειωτα πολύχρωμα μποτιλιαρίσματα, τους δυνατούς θορύβους, το πνιχτό άρωμα της ασφάλτου, τα λίγα κιτρινισμένα και μοναχικά της δέντρα, τις πολυόροφες άσχημες οικοδομές, τα ανήσυχα πάρκα, τους σκεφτικούς ανθρώπους, τα παιδιά που δεν παίζουν πια, τους ξένους μετανάστες, τα πολλά καταστήματα, τα λίγα στέκια....

Γεννήθηκα στην Αθήνα. Εδώ ζω. Την αγαπώ βαθιά, αυτή την πόλη. Έτσι, σκέφτηκα παρέα εδώ στον Ορφέα, να κάνουμε μία ιδιότυπη ξενάγηση. Μία βόλτα σε κάποιες από τις εκατοντάδες συνοικίες στην πόλη, έναν περίπατο στο χρόνο και στον τόπο, μέσα από πράγματα και ιστορίες που κάποιοι θα γνωρίσουν και άλλοι θα θυμηθούν και με νοερό background μουσικές και τραγούδια που κάποτε γράφτηκαν για την Αθήνα. Άλλωστε, μία πόλη που κάποτε τραγουδήθηκε, δε μπορεί παρά ακόμη να κρύβει μυστικά και ομορφιές. Μήπως αν τα δούμε, ανακαλύψουμε και τα δικά μας.

Στου Όθωνα τα χρόνια
Μια πόλη μικρή, γύρω από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης, με όχι περισσότερα από 150 σπίτια, τα περισσότερα χωρίς σκεπή. Και παντού γύρω χαλάσματα και ερείπια. Οι κάτοικοι 4000 όλοι κι όλοι, είχαν χάσει τα πάντα. Ζούσαν στους δρόμους και σε λίγες αυτοσχέδιες παράγκες, χωρίς σκεπή πάντα. Αυτή ήταν η Αθήνα του 1833, λίγο μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους. Λίγο πριν φτάσει  το Μάϊο αυτής της χρονιάς, ο έφηβος τότε Βαυαρός βασιλιάς Όθωνας, έφιππος περνωντας απο τη δαφνοστόλιστη πύλη του Ανδριανού. Ήταν του Όθωνα τα χρόνια.
Το Σεπτέμβρη του 1834 η Αθήνα ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους που τότε περιλάμβανε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου. Η Αθήνα είχε απόλυτη ανάγκη ενός αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Το πρώτο σχέδιο της Αθήνας οραματίστηκαν δύο αρχιτέκτονες, ο Σταμάτης Κλεάνθης και ο Γουστάβος Σάουμπερτ απόφοιτοι και οι δύο της αρχιτεκτονικής σχολής του Βερολίνου.  Ήταν ένα σχέδιο που άρμοζε σε μία πρωτευουσα. Με λεωφόρους  φαρδιές, γεμάτες δεντρα, με καταπράσινες πλατείες, με κτίρια όμορφα και ελληνοπρεπή. Το φιλόδοξο αυτό σχέδιο ήταν ακριβό, απαίτησε πολλούς πόρους, βρήκε πολλές αντιδράσεις για τις αναγκαίες απαλλοτριώσεις και γρήγορα εγκαταλείφθηκε. Η Αθήνα αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα. Έλληνες από παντού άρχισαν να συγκεντρώνονται στην πόλη και ο αριθμός των κατοίκων της πολύ σύντομα εκτοξεύθηκε.

Στου Όθωνα τα χρόνια
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Πρώτη εκτέλεση: Σταμάτης Κόκοτας
Ένα μεσημέρι / στης Ακρόπολης τα μέρη
άπονοι ληστές / κάναν τις πέτρες τις ζεστές λημέρι
Στο Μοναστηράκι / Βαυαροί χωροφυλάκοι
μες στην αντηλιά / χορεύουν μπρος στον βασιλιά συρτάκι
Στην Κρήτη και στη Μάνη / θα στείλουμε φιρμάνι / σε πολιτείες και χωριά
θα στείλουμε φιρμάνι / να'ρθούν οι πολιτσμάνοι / να κυνηγήσουν τα θεριά.
Κάτω στο λιμάνι / τραγουδούν οι πολιτσμάνοι
ήρθαν τα παιδιά / μα έχουν ακόμα την καρδιά στην Μάνη
Ήρθανε την Τρίτη / τα παιδιά του Ψηλορείτη
πίνουν τσικουδιά / μα έχουν ακόμα την καρδιά στην Κρήτη
Στην Κρήτη και στη Μάνη / θα στείλουμε φιρμάνι / σε πολιτείες και χωριά
θα στείλουμε φιρμάνι / να'ρθούν οι πολιτσμάνοι / να κυνηγήσουν τα θεριά.

Το 1835 ο πληθυσμός της Αθήνας μετά βίας είχε ξεπεράσει τους 10.000 κατοίκους,  τα σπίτια παρέμεναν πολύ λίγα, κυρίως γύρω από την Ακρόπολη και η πόλη εξακολουθούσε να είναι γεμάτη συντρίμμια. Τη χρονιά εκείνη στήθηκαν οι πρώτες κάλπες για την εκλογή του πρώτου δημοτικού συμβουλίου, με αρμοδιότητα την εκλογή του δημάρχου.  Η επιλογή του νέου δημάρχου γινόταν από την κυβέρνηση, αφου προηγουμένως το δημοτικό συμβούλιο έπρεπε να προτείνει τρεις υποψήφιους δημάρχους. Πρώτος δήμαρχος Αθηναίων ορίστηκε ο Ανάργυρος Πετράκης, ενώ αντίπαλός του ήταν ο Δημήτριος Καλλιφρονάς, αγωνιστής του 1821, ενεργό μέλος στην επανάσταση της 3ης του Σεπτέμβρη και πρώτος πρόεδρος του δημοτικού συμβολίου. Οι πρώτες ενέργειες του δημοτικού συμβουλίου ήταν ο φωτισμός, που ως τότε γινόταν μόνο με λαδοφάναρα και η υδροδότηση της πόλης και ο καθαρισμός από τα δεκάδες ερείπια και μπάζα που ήταν διάσπαρτα παντού.

Πρώτος Δήμαρχος
Στίχοι: Γιώργος Μουφλουζέλης
Μουσική: Γιώργος Μουφλουζέλης
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Μουφλουζέλης

Πρώτος Δήμαρχος Αθήνας ήτανε φουστανελάς
νοικοκύρευε την πόλη ο απλός Καλλιφρονάς,
γιατί ήταν πόλη μοναδικιά
γέννημα θρέμμα Ελληνικιά.
Πιάτσα το Μοναστηράκι, η Αθηνάς και το Ψειρή / τα Πατήσια περιβόλια, η Κηφισιά ήταν εξοχή,
στα πανηγύρια και στις γιορτές / πέφταν και κάτι κουμπουριές.
Η Ακρόπολη καμάρι, φάτσα ο Λυκαβηττός / και πιο κάτω ένα λιμάνι, ένας όμορφος γιαλός,
του φώναζαν από ψηλά / γεια σου αδερφάκι Πειραιά

Ακρόπολη – Πλάκα
Το Μάιο του 1837, στην οδό Θόλου στην  Πλάκα, από το σπίτι του αρχιτέκτονα Κλεάνθη, ιδρύεται  το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο. Δύο χρόνια μετά  θα ξεκινήσει η ανέγερση του νέου πανεπιστημίου στη θεση που βρίσκεται και σήμερα και φέρει το όνομα του πρώτου κυβερνήτη της χώρας, του Ιωάννη Καποδίστρια. Την ίδια χρονιά, ο κυβερνήτης δωρίζει στην Αθήνα την Εθνική Βιβλιοθήκη που μέχρι τότε είχε την έδρα της στην Αίγινα.
Την εποχή εκείνη κάθε ανοικοδόμηση απαγορευόταν στην πόλη.  Δυο φτωχοί χτίστες απο την Ανάφη, ο Δαμίγος και ο Σιγάλας, μέλη του συνεργείου που έχτιζε τα ανάκτορα του Όθωνα αψήφησαν τις απαγορεύσεις και έχτισαν κρυφά μια παράγκα, σκαρφαλωμένη  πάνω στο βράχο της Ακροπολης. Πρόλαβαν και έβαλαν και σκεπή και έτσι δεν τους τη γκρέμισαν. Ακολούθησαν κι άλλοι πολλοί, ως τότε εξαθλιωμένοι και άστεγοι πολίτες της Αθήνας, χτίζοντας παράγκες και παραπήγματα κάτω από τον ιερό βράχο. Δημιουργήθηκε έτσι η πιο απιθανη γειτονιά της Αθήνας.  Ήταν τα Αναφιώτικα στην Πλάκα. Η Πλάκα. Πλακόστρωτα σοκάκια, σωστοί λαβύρινθοι και σπίτια με μικρές αυλές, με βουκαμβίλιες και ανθισμένα γιασεμιά. Νάρκισσοι, κάκτοι, χαμηλοί φράχτες ανθισμένοι. Μια γειτονιά μιας άλλης εποχής μες τη βουή της πόλης. Αυτό παραμένει και σήμερα η Πλάκα, ίσως η πιο διάσημη και η πιο art περιοχή της Αθήνας. 

Ακρόπολη Πλάκα
Στίχοι: Αιμίλιος Σαββίδης
Μουσική: Μηνάς Πορτοκάλλης
Πρώτη εκτέλεση: Φώτης Πολυμέρης
Ασπρη πολιτεία, όλο γοητεία / γη του Παρθενώνα, ζωντανή βιτρίνα,
κάτω απ'το φεγγάρι σαν μαργαριτάρι / λάμπεις στη Μεσόγειο όμορφη ΑθήναΑκρόπολη Πλάκα αγάλματα πάρκα
ξημέρωμα ροζ οργαντίνα / μικρή ζωγραφιά σου Αθήνα.
Στενοί συγγενείς σου τα πλούτη κι η φτώχεια / λιακάδες ωραίες δροσιάς πρωτοβρόχια.
γλεντζέδων παρέες, Θεός η ρετσίνα / μακριά απ'της ζωής τη ρουτίνα
μικρή ζωγραφιά σου Αθήνα

Λόντρα, Παρίσι, Νιου Γιορκ
Στίχοι: Μίμης Τραϊφόρος
Μουσική: Λεό Ραπίτης
Πρώτη εκτέλεση: Σοφία Βέμπο
Όπου κι αν πάω ο νους μου διαρκώς τριγυρνά / μέσ' στα στενά της Αθήνας και στα καπηλειά της
και κάθε βράδυ τρικλίζοντας στα σκοτεινά / λέει μεθυσμένη η ψυχή μου απ' τα γιασεμιά της.
Λόντρα Παρίσι Νιού Γιόρκ Βουδαπέστη Βιέννη / μπρός την Αθήνα καμμιά σας καμμιά σας δε βγαίνει
γιατί είναι πάντα γεμάτες με ρόδα οι ποδιές της / κι άσπρες δαντέλες τυλίγουν τις ακρογιαλιές της.
Έχει ομορφιές, χιλιάδες ζωγραφιές / και στις ανηφοριές τις γραφικές της
κάθε βραδιά κάτω από μιά μουριά / ο έρως ξενυχτά κλεφτά-κλεφτά.
Σε κατοικούνε Θεοί ξελογιάστρα μου Αθήνα / που κατεβαίνουν στην Πλάκα να πιούνε ρετσίνα
και ζαλισμένοι το βράδυ κολώνα-κολώνα / να κοιμηθούνε πηγαίνουνε στον Παρθενώνα.
Α! Α! Α! Ο Υμηττός λέει με κέφι στην Πεντέλη
Α! Α! Α! λέει η ρετσίνα στο βαρέλι

Θησείο - Μακρυγιάννη
Δίπλα το Θησείο. Πήρε το όνομά του από το Ναό του Ηφαίστου, που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση και από λάθος φαίνεται πως ονομαζόταν Θησείο, από τις ανάγλυφες παραστάσεις στις μετώπες του που θεωρήθηκε πως απεικονίζουν τους άθλους του Θησέα. Από την περιοχή του Θησείου και μέσω της δαφνοστόλιστης Πύλης του Ανδριανού έγινε η επίσημη υποδοχή – άφιξη του Όθωνα στην Αθηνα. Πιο κάτω η συνοικία του Μακρυγιάννη. Πήρε το όνομά της από το κτήμα Μακρυγιάννη (δεν είναι απολύτως σαφές αν πρόκειται για το γνωστό στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη, αν και οι πιθανότητες είναι πολλές), ένα τεράστιο σε έκταση κτήμα που καταλάμβανε ολόκληρη τη νοτιοδυτική πλευρά της Ακρόπολης και έφθανε ως την οδό Πειραιώς. 

Στην πύλη του Ανδριανού
Στίχοι: Μιχάλης Μπουρμπούλης
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Στέλιος Μαρκετάκης
Στην πύλη τ' Αδριανού / κοντά στου Μακρυγιάννη
τα πρώτα τριαντάφυλλα / σου φόρεσα στεφάνι.
Κι όταν σου πήρα το φιλί / κάτω από τις κολώνες
χτυπούσε η σάλπιγγα βραχνά / μέσ' τους παλιούς στρατώνες.
Κι έγιν' η νύχτα πυρκαγιά / η αγάπη ανατριχίλα
και μεις αρπάξαμε φωτιά / σαν τα ξερά τα φύλλα.
Στην πύλη τ' Αδριανού / κοντά στου Μακρυγιάννη
μέσ' τις φωτιές μας ρίξανε / μια νύχτα του ΄Αϊ-Γιάννη.
Σαν ήρθε το πρωί / χειμώνας κι είχε κρύο
σαν τα πουλιά σκορπίσαμε / μακριά από το Θησείο

Πλατεία Ομονοίας
Πρόκειται για την πιο παλιά πλατεία της Αθήνας. Το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ προέβλεπε το χτίσιμο των ανακτόρων στο χώρο. Αργότερα, προγραμματίστηκε η ανέγερση του Ναού του Σωτήρος, όμως τα σχετικά κονδύλια διατέθηκαν για την ανέγερση του μητροπολιτικού ναού. Το 1846 στο χώρο δημιουργήθηκε η πρώτη πλατεία που ονομάστηκε πλατεία Ανακτόρων, μετέπειτα πλατεία Όθωνος, ενώ μερικά χρόνια αργότερα πήρε το σημερινό της όνομα, από τους όρκους για ομόνοια που έδιναν εκεί οι αντίπαλες πολιτικές δυνάμεις. Πολύ γρήγορα έγινε η κεντρική πλατεία της πόλης, αποκτώντας και διατηρώντας ως και σήμερα τον έντονο εμπορικό της χαρακτήρα.
Η πλατεία Ομονοίας βρίσκεται στο δρόμο σας. Για πολλούς καθημερινά. Για άλλους πολλές φορές την εβδομάδα. Σας περιμένει στο κέντρο της πόλης.  Περνάτε πάντα γρήγορα με το αυτοκίνητό σας, παλεύοντας να μπείτε στη μία ή στην άλλη λωρίδα, και πάντα επιταχύνοντας, σα να μην ξέρετε το γιατί. Ή πάλι, βγαίνοντας πεζοί, από το μετρό, κάνετε γρήγορο το βήμα σας, για να χαθείτε στη βουή του πλήθους της οδού Πανεπιστημίου ή της οδού Αθηνάς,  ρίχνοντας μόνο που και που κλεφτές ματιές. Στέκεται εκεί σχεδόν σαν κακόγουστο αστείο, σαν φάντασμα ενός άταφου νεκρού που στοίχειωσε, σαν πρωταπριλιάτικη φάρσα που περιμένει τα μεσάνυχτα της επομένης για να αποκαλυφθεί. Κι όμως. Είναι εκεί. Η πλατεία Ομονοίας. Σκιά μισή, ξεθωριασμένη, ημικύκλιο γκρίζο και θλιβερό του παλιού εαυτού της. Κι όμως. Κάποτε ήταν αλλιώς τα πράγματα.

Ομόνοια Πλας
Μουσική: Μενέλαος Θεοφανίδης
Στίχοι: Γιώργος Ασημακόπουλος,  Πάνος Παπαδούκας, Βασίλης Σπυρόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Ρένα Βλαχοπούλου
Σαν την Πλας Πιγκάλ από χρόνια  / μια πλατεία πολύ κεντρική
στην Αθήνα μας είναι η Ομόνοια / που είναι η φήμη της ιστορική
Σε κάθε γωνία επτά καφενεία / καρέκλες με κόσμο γεμάτες
και ταξί που ψαρεύουν πελάτες
Κομψοί και ωραίοι, πολίσμαν τροχαίοι / πεντ’ έξι παλιές μπυραρίες
καυγαδάκια στις αφετηρίες
Καμπαρέ με jazz band και belles femmes / με ταμπέλες που λένε welcome
Τι ρυθμός και ζωή και κοσμοσυρροή / μέρα νύχτα και ως το πρωί
Και τα ανθοπωλεία σειρά στην πλατεία / τριάντα περίπτερα πλάι
κι από κάτω Μετρό που περνάει
Πιο εκεί, κουλουρτζή, ο ταμπλάς / Να η Ομόνοια Πλας.
Μια πλατεία παλιά όλο χάρη / όλοι οι δρόμοι οδηγούν προς τα εκεί
Και μαζεύονται και οι φαντάροι / το απόγευμα την Κυριακή
Πλατεία κοκέτα, χαλιά σε πακέτα, τσατσάρες, στυλό και λαχεία
και χαζοί από την επαρχία.
Δυο μέτρα πιο κάτω, πολύ ορεξάτο perfum ενα γύρω σκορπίζει
το ντονέρ το κεμπάπ που γυρίζει
Και αργά από κάποιο στενό / για βολτίτσα προβάλλει ο Ζανό
Τι ρθυμός και ζωή και κοσμοσυρροή / μέρα νύχτα και ως το πρωί
Και πριν ξημερώσει, ξενύχτηδες τόσοι / περνούνε να παν για το σπίτι
ενώ το πρώτο τραμ σκάει μύτη.
Πιο εκεί, κουλουρτζή, ο ταμπλάς / Να η Ομόνοια Πλας

Τα καφενεία της Αθήνας
Τα καφενεία της πόλης είχαν συνδεθεί άρρηκτα με τη ζωή των νεοελλήνων στη μετά Τουρκοκρατίας εποχή και ήταν κέντρο της κοινωνικής,  πολιτισμικής ζωής της Αθήνας. Ήταν οι χώροι όπου λάμβαναν χώρα οι συζητήσεις των ανθρώπων της τέχνης και της διανόησης της εποχής, χώροι πολιτικών διεργασιών και πολιτισμικών ζυμώσεων. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, τα καφενεία των πρώτων χρόνων της ελεύθερης Αθήνας ήταν αυστηρά ανδροκρατούμενα. Ελάχιστες οι γυναικείες παρουσίες και παντελώς ανύπαρκτη η γυναικεία συμμετοχή.
Πριν από τα χρόνια του Όθωνα, το πρώτο της πόλης, το «Πράσινο Δεντρί» άνοιξε στην Ιερά Οδό. Αμέσως μετά την ανακήρυξή της ως πρωτεύουσας του κράτους, άνοιξε το καφέ «Bella Grecia», ιδιοκτησίας ιταλικής που αργότερα μετονομάστηκε σε «Ωραία Ελλάς», αλλάζοντας ελληνιστί το όνομά του. Βρισκόταν στη διασταύρωση Ερμού και Αιόλου. Υπήρξε για χρόνια το σημαντικότερο στέκι διανοουμένων και πολιτικών της εποχής. Τη δεκαετία του 1890 και μέχρι τον πόλεμο, στην πλατεία Συντάγματος λειτούργησε το καφενείο Ζαχαράτου. Άνοιξε, στο ισόγειο της οικίας Βούρου, εκεί που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο "Athens Plaza". Ο Ελευθέριος Βενιζέλος φέρεται να ήπιε εκεί τον πρώτο καφέ επί Αθηναϊκού εδάφους.
Στην πλατεία Ομονοίας, το ίσως πιο γνωστό από αυτά, το «Νέον», πρωτοάνοιξε το 1920, ως «Νέο Βυζάντιον», στο ισόγειο του ξενοδοχείου Κάρλτον. Μεγάλο, ευρύχωρο, με πολλούς σερβιτόρους και μαρμάρινα τραπέζια. Τακτικοί θαμώνες του υπήρξαν πολλοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης, ο Ρίτσος, ο Λαπαθιώτης και άλλοι.
Αρκετά αργότερα, λίγο πριν τον πόλεμο, άνοιξε το Ζόναρς. Το Ζόναρς, ένα από τα ιστορικότερα καφέ της Αθήνας, βρισκόταν στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου, απέναντι από το Μέγαρο Σλήμαν. Άνοιξε  το 1939 από τον ομογενή Κάρολο Ζωναρά και τα εγκαίνιά του συνέπεσαν με τον τορπιλισμό του αντιτορπιλικού «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου, το δεκαπενταύγουστο το 1940. Τακτικοί θαμώνες του Ζόναρς υπήρξαν ο Νίκος Γκάτσος, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Οδυσσέας Ελύτης, η Μελίνα Μερκούρη, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, η Τζένη Καρέζη, ο Δημήτρης Μυράτ.
Υπήρχαν ακόμη το καφενείο «Ηραίον» στη γωνία Αγίου Μελετίου και Πατησίων, το «Ζαχαροπλαστείο του Φλόκα» δίπλα στο «Ζόναρς», το «Πατάρι του Λουμίδη» στη Σταδίου, το «Βυζάντιον» στο Κολωνάκι, όπου σύχναζε ο Χατζιδάκις, η Ελένη Βλάχου και άλλοι. 

Το καφενείον η Ελλάς
Στίχοι: Κ.Χ Μύρης
Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Δημητριάδη

Στο καφενείον "Η ΕΛΛΑΣ" ο σαλτιπάγκος / πουλά τα νούμερα φτηνά
δραχμή τα ακροβατικά / οι αλυσίδες δωρεάν
το πήδημα θανάτου δυο δραχμές / χωρίς σκοινιά
Περάστε κόσμε
Ασώματος η κεφαλή περάστε κόσμε / τη βρήκανε στην Αφρική
καπνίζει, πίνει και πονά / τρελαίνεται για μουσική
χορεύει με τα μάτια δυο δραχμές / ποιος θα τη δει;
Περάστε κόσμε
Στο καφενείον "Η ΕΛΛΑΣ" οι θεατρίνοι / μ' ασετυλίνη και κεριά
την Γκόλφω παίζουν στα παιδιά / με φουστανέλες δανεικές
και δάκρυ πληρωμένο δυο αυγά και τρεις δραχμές
Περάστε κόσμε

Οδός Αθηνάς
Την οδό Αθηνάς οραματίστηκαν οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ σαν ένα φαρδύ, δεντρόφυτο δρόμο, με θαυμαστά οικοδομήματα, από την Ομόνοια ως την Ακρόπολη. Ωστόσο, το σχέδιο αυτό ποτέ δεν υλοποιήθηκε, αν και ο δρόμος περιλαμβάνει πλήθος νεοκλασικών κτιρίων και η οδός Αθηνάς έμελλε να σηκώσει το βάρος της εμπορικής δραστηριότητας της πόλης. Αυτό το βάρος ήταν αρκετό για τη μετάβαση του δρόμου από  το όνειρο στην εγκατάλειψη και στην παρακμή. Σήμερα, στο δρόμο αυτό βρίσκεται η Βαρβάκειος αγορά και το Δημαρχείο της Αθήνας στην πλατεία Κοτζιά.
Ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε το έργο του «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς» το 1983. Τότε στο σημείωμα του δίσκου ο ίδιος σημείωνε: «Η οδός Αθηνάς είναι η καρδιά της Αθήνας. Και η Αθήνα είναι η καρδιά του έθνους. Γι’ αυτό και ό,τι υμνεί την Αθηνάς είναι εθνικό κι ελληνικό μαζί. Κι έτσι όπως έχει τ’ όνομα Θεάς η οδός αυτή και στην κορυφή της την βλογάει ο Παρθενώνας, κανείς δεν της αμφισβητεί την εθνική αξία σ’ ολόκληρη τη χώρα.
Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ’ ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη – κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών – χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρωποί και χίλιοι δολοφόνοι. Αυτό περίπου είναι το σκηνικό.»

Το Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας
Στο πλάϊ της οδού Αθηνάς, στην πλατεία Δημαρχείου (τότε πλατεία Λαού, αργότερα πλατεία Κοτζιά) ανάμεσα στο Δημαρχειακό μέγαρο και το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, δέσποζε το Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας. Προέκυψε από την ανάγκη δημιουργίας ενός Εθνικού Θεάτρου στην πόλη. Χτίστηκε την περίοδο 1872 – 1888 από τον Ερνέστο Τσίλερ, περνώντας από σαράντα κύματα λόγω ελλείψεως πόρων. Ολοκληρώθηκε τελικά το 1888 με χορηγία του Ανδρέα Συγγρού και δέκα χρόνια μετά παραχωρήθηκε στην πόλη της Αθήνας.  Ήταν ένα κτίσμα, πραγματικό κομψοτέχνημα, μοναδικής αρχιτεκτονικής και αισθητικής. Ωστόσο, σχεδόν ποτέ δε λειτούργησε τακτικά, κυρίως ως θέατρο. Μετά την μικρασιατική καταστροφή μετατράπηκε σε τόπο φιλοξενίας προσφύγων. Παρά τη μερική ανακαίνισή του το 1928, ο νεοεκλεγής τότε δήμαρχος ΑθήναςΣπύρος Μερκούρης αδυνατεί να τη συνεχίσει λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το υπέροχο  αυτό οικοδόμημα, θυσιάστηκε στο βωμό της επέκτασης της πλατείας. Κατεδαφίστηκε το 1939, με απόφαση του τότε δημάρχου Κ. Κοτζιά. Η πλατεία λίγο μετά θα φέρει το όνομά του, αυτό του δημάρχου, αλλά το στολίδι της δε θα υπάρχει. 

Νυχτερινά αγάλματα
Στίχοι:  Άρης Δαβαράκης
Μουσική:  Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση:  Νένα Βενετσάνου, Ηλίας Λιούγκος

Απόψε η μοναξιά μου παράφορα μιλά / χορεύουν στη φωτιά μου κορμιά βυζαντινά
Να σεβαστείς το άβατο, να μη με κυνηγάς / τ' αγάλματα το Σάββατο ποτέ μην τ' ακουμπάς
Ξανάρχεται ο χειμώνας κι η νύχτα απ' την αρχή / θα κλάψει ο Παρθενώνας η Ομόνοια θα βραχεί.
Μεθώ με δυο σταγόνες κι αρχίζω απ' την αρχή / Οι πόρνες είναι μόνες κι οι άντρες μοναχοί.
Τα λάθη και τα σφάλματα ποτέ μην τα μετράς / τα πάθη σου είναι αγάλματα Αιόλου κι Αθηνάς
Τις νύχτες που κοιμάμαι τ' αγάλματα ξυπνούν / τα πάθη μου φοβάμαι, τα κρύβω μην τα δουν
Η νύχτα είναι σκοτάδι μπορεί και συγχωρεί / και σ' ακουμπάει σαν χάδι και σβήνει την πληγή
την ώρα που τα ράσα σου σ' αφήνουνε γυμνό / και καίγεται η ανάσα σου κι αφήνει έναν λυγμό.
Ξανάρχεται ο χειμώνας η πόλη θα χαθεί, / θα γύρει ο Παρθενώνας και θ' αποκοιμηθεί

Ένθετο |  Τα νεοκλασικά της Αθήνας: «Αιδ’ Εις Αθήναι …η πριν πόλις» Το «Αιδ’ Εις Αθήναι …η πριν πόλις» είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ - αφιέρωμα στα νεοκλασικά σπίτια της Αθήνας, παραγωγής του 1980, σε σενάριο, διεύθυνση φωτογραφίας και σκηνοθεσία του Νίκου Γραμματικόπουλου. Κρατά συνολικά είκοσι μόνο λεπτά της ώρας, μα αρκούν αυτά να αποτυπώσουν μία θλιβερή πραγματικότητα κι ένα στυγερό έγκλημα που δεν απετράπη στα χρόνια της μεταπολίτευσης, στα χρόνια εκείνα που υποτίθεται πως ήλθαν να γιατρέψουν τις πληγές άλλων εγκλημάτων. Διηγείται πολύ απλά, το τέλος πολλών από τα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας. Τα κείμενα είναι του Γιάννη Τσαρούχη και οι εικόνες του Σπύρου Βασιλείου. Το ντοκιμαντέρ βραβεύθηκε με το Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τη συμβολή του στη διατήρηση / διάσωση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς το 1980. Αγοράσθηκε στη συνέχεια από τη Σουηδική Τηλεόραση και μετά και από την ΕΡΤ και προβλήθηκε στην εκπομπή «Μια ταινία μία συζήτηση». Επίσης προβλήθηκε στην τελευταία διάλεξη του κύκλου ομιλιών του ΕΙΕ «Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών» που ήταν αφιερωμένη στα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας (Μάιος 1994).

Παρακολουθήστε το ντοκιμαντέρ του Νίκου Γραμματικόπουλου Ακριβής σύνδεσμος: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/video.aspx

Το τραμ – Ο σιδηρόδρομος
Το τραμ έκανε την εμφάνισή τους στους δρόμους της Αθήνας το 1882. Όπως διαβάζουμε στα σχετικά  ιστορικά στοιχεία που παραθέτει ο φορέας του σύγχρονου τραμ της πόλης, ήταν ελαφρά οχήματα, κλειστά το χειμώνα με 16 θέσεις και ανοιχτά το καλοκαίρι με 20 θέσεις, τα οποία έλκονταν από τρία άλογα. Τα 800, συνολικώς, άλογα ήταν μικρασιάτικα, μικρόσωμα και νευρώδη, αλλά κατάλληλα για τις επικλινείς οδούς της Αθήνας και τις συνεχείς στάσεις. Οι πρώτες γραμμές συνέδεσαν το κέντρο της Αθήνας με τα προάστια, δηλαδή τα Πατήσια, τους Αμπελοκήπους και την Κολοκυνθού, καθώς και την Πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και το Κεραμεικό Δίπυλο, ενώ αργότερα, το 1902, εξυπηρέτησαν τις οδούς Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών. Το τραμ του Φαλήρου ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1887. Ήταν ατμοκίνητο, ξεκινούσε από την Ακαδημία Αθηνών και διασχίζοντας τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, έφτανε στις Τζιτζιφιές, κι από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, κατέληγε στο Φάληρο. Το 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ. Το τραμ υπήρξε το μέσο το λαού και ένα σήμα κατατεθέν της προπολεμικής Αθήνας.
Στη νέα Αθήνα που γεννιέται σιγά σιγά μετά την κατοχή, το τραμ δεν έχει θέση. Οι γραμμές σιγά σιγά καταργούνται και οι σιδηροτροχιές ξηλώνονται. Το 1960 το τραμ της Αθήνας περνά στην ιστορία. Μένει η γραμμή που ενώνει τον Πειραιά με το Πέραμα, που αναστέλλει οριστικά τη λειτουργία της τον Απρίλη του 1977.  Διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Τραμ Α.Ε.: «Στις 4 Απριλίου 1977, Μεγάλη Δευτέρα απόγευμα, το τραμ του Περάματος, προερχόμενο από το Πέραμα και κατευθυνόμενο στον Πειραιά, στολισμένο με λουλούδια και πανό, κάνει το τελευταίο του δρομολόγιο. Φτάνει στην πλατεία Λουδοβίκου του Πειραιά, έξω από το σταθμό του Ηλεκτρικού. Οι επιβάτες κατεβαίνουν. Ο οδηγός Γιάννης Κωστόπουλος χτυπάει για τελευταία φορά το καμπανάκι και οδηγεί το όχημα 77 στο αμαξοστάσιο της οδού Κόνωνος. Εκείνη τη στιγμή γράφτηκε ο επίλογος της πρώτης περιόδου του ελληνικού τραμ.»
Το τραμ επανήλθε στους δρόμους της Αθήνας, με την ευκαιρία των Ολυμπιακών του 2004, προσπαθώντας, έστω και με το σύγχρονο κουστούμι του να δώσει στην πόλη κάτι από τη χαμένη της μαγεία.

Το τραμ το τελευταίο
Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος, Κώστας Γιαννίδης
Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ
Πρώτη εκτέλεση: Τόνης Μαρούδας, Νίκος ΠαπαδάκηςΕσούρωσα κι αργήσαμε, μα όσο και να φταίω
περπάτα να προλάβουμε το τραμ το τελευταίο
Ντράγκα-ντρουγκ το καμπανάκι / ντράγκα-ντρουγκ μες στο βραδάκιΝτράγκα-ντρουγκ το καμπανάκι
να μάς πάει κούτσα-κούτσα στο παλιό μας το τσαρδάκι
Περνούν πολύ μιζέρικα τα νιάτα μας τα έρμα
αλλ' άνοιξε το βήμα σου, να φτάσουμε στο τέρμαΝτράγκα-ντρουγκ κι αν βρούμε θέση
θα στρωθείς και θα σ' αρέσει
Ντράγκα-ντρουγκ κι αν βρούμε θέση
λίγο απάνω σου να γείρω, γιατί έχω γίνει φέσι
Εμείς με τραμ πηγαίνουμε και άλλοι με ταξάρες
Για μας τα ντόρτια κι οι διπλές και γι άλλους οι εξάρες
Ντράγκα-ντρουγκ το καμπανάκι
Ντράγκα-ντρουγκ μες στο βραδάκι
Ντράγκα-ντρουγκ το καμπανάκι
Ντράγκα-ντρουγκ τι κρίμα που 'ναι να 'σαι τόσο φτωχαδάκι

Το Δεκέμβρη του 1835 υπογράφηκε σύμβαση ανάμεσα στο ελληνικό κράτος και τη γερμανική εταιρία  Στρομ για την εγκατάσταση της πρώτης συγκοινωνίας μεταξύ Αθήνας και Πειραιά με άμαξες. Το 1857 ανατέθηκε σε  ιταλική εταιρία η κατασκευή σιδηρόδρομου από την Αθήνα ως τον Πειραιά. Είκοσι χρόνια αργότερα συστήθηκε η Α.Ε. Σιδηρόδρομοι. Αθηνών – Πειραιώς.  Ο πρώτος ατμοκίνητος συρμός έκανε τότε το πρώτο του δρομολόγιο, στη διαδρομή Θησείο – Πειραιάς και πολύ σύντομα το Φάληρο μετατράπηκε σε κέντρο και προορισμό αναψυχής για τους Αθηναίους που χρησιμοποιούσαν το σιδηρόδρομο. Το 1889, κατασκευάστηκε η πρώτη επέκταση του σιδηρόδρομου από το Θησείο προς την Ομόνοια, μέσω της γραμμής που περνά μέσα από  την Αρχαία Αγορά από το Θησείο ως το Μοναστηράκι και της πρώτης υπόγειας σήραγγας που ξεκινά από το Μοναστηράκι.

Η γειτονιά του Ψυρή
Μια από τις πιο παλιές γειτονιές της Αθήνας που οριοθετούν οι δρόμοι Ευριπίδου, Γερανίου, Σοφοκλέους, Αθήνας, Ερμού, Πειραιώς & Αγίων Ασωμάτων. Στη συνοικία του Ψυρή έζησε για χρόνια ο λογοτέχνης Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έχοντας το χαρακτηρισμό «Ο Ερημίτης του Ψυρή». Ήταν για χρόνια, μία επικίνδυνη γειτονιά, η γειτονιά των «κουτσαβάκηδων». Οι «Κουτσαβάκηδες» φέρεται να ήταν παράνομα στοιχεία που είχαν τον απόλυτο έλεγχο της περιοχής, δημιουργώντας ένα κράτος εν κράτει, με την αστυνομία να αποφεύγει να επεμβει. Η περιοχή εκκαθαρίστηκε από το στρατιωτικό Δημήτριο Μπαϊρακτάρη όταν ανέλαβε διοικητής της αστυνομίας, επί πρωθυπουργίας Χαρίλαου Τρικούπη.

Ο βλάμης του Ψυρρή
Στίχοι: Κώστας Σκαρβέλης
Μουσική: Κώστας Σκαρβέλης
Πρώτη εκτέλεση: Ρίτα Αμπατζή

Μη με πειράζεις σαν περνώ αμάν αμάν / από τη γειτονιά σου
γιατί από εμένανε / θε να βρεις το μπελά σου
αχ γιατί από εμένανε / θε να βρεις το μπελά σου.
Μη θες μ' εμε να μπερδευτείς αμάν αμάν / αυτό μην το γυρεύεις
γιατ' ειμ' ο μάγκας του Ψυρρή / στο λέγω για να ξέρεις
αχ γιατ' ειμ' ο μάγκας του Ψυρρή / στο λέγω για να ξέρεις.
Μόνον εμένα δεν μπορείς αμάν αμάν / για να με κοροϊδέψεις
γιατ' είμαι μάγκας και νταής / στο λέγω πως θα μπλέξεις
αχ γιατ' είμαι μάγκας και νταής / στο λέγω πως θα μπλέξεις.
Με μένανε σαν ξηγηθείς αμάν αμάν / αλλού δε θα μιλήσεις
πρέπει καλά να το σκεφτείς / κι έτσι ν' αποφασίσεις
αχ πρέπει καλά να το σκεφτείς / κι έτσι ν' αποφασίσεις

Γκάζι – Μεταξουργείο - Οδός Πειραιώς
Η οδός Πειραιώς είναι ένας από τους παλιότερους δρόμους της Αθήνας. Στην πράξη η ιστορία και ο ρόλος της ως άξονα σύνδεσης της Αθήνας με τον Πειραιά ξεκινά από την αρχαιότητα. Το πρώτο σχέδιο της Αθήνας προέβλεπε τη δημιουργία των ανακτόρων στην περιοχή του Κεραμεικού και έτσι η περιοχή έτεινε να γίνει κέντρο συρροής οικογενειών ελλήνων της αστικής τάξης και έτυχε του ενδιαφέροντος πλήθους ξένων.
Το σχέδιο οικοδόμησης των ανακτόρων στον Κεραμεικό  εγκαταλείφθηκε. Τότε, ο δρόμος πήρε το χαρακτήρα μιας αμιγώς εμπορικής και βιομηχανικής οδού, ιδιαίτερα μετά τη δημιουργία του εργοστασίου φωταερίου στη συμβολή με την Ιερά οδό. Η γειτονιά αυτή, το Γκάζι ή Γκαζοχώρι ή Φωταέριο εμφανίστηκε αρκετά χρόνια μετά την ίδρυση του πρώτου κράτους και πήρε το όνομά της από το εργοστάσιο φωταερίου που χτίστηκε στην περιοχή το 1857 και λειτούργησε λίγα χρόνια αργότερα, από τη Γαλλική Εταιρία Γκαζιού, με σκοπό να προσφέρει στο φωτισμό της πόλης. Βρίσκεται στο νότο της διασταύρωσης της οδού Πειραιώς με την Ιερά Οδό, δίπλα στον αρχαίο Κεραμεικό. Ήταν το πρώτο μεγάλο εργοστάσιο της Αθήνας. Ήταν σχεδόν σα μία μικρή, αυτόνομη πολιτεία μέσα στην καρδιά της πόλης έχοντας σιδηρουργείο, χυτήριο, φούρνοι, μηχανουργείο, ξυλουργείο, ιατρείο, εστιατόριο και κουρείο. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το εργοστάσιο επεκτάθηκε ώστε να καλύπτει, εκτός από το φωτισμό της πόλης και άλλες χρήσεις, βιοτεχνικές και μη, ενώ ο εποικισμός της γύρω περιοχής ως τα Πετράλωνα από τις οικογένειες των εργατών όλο και μεγάλωνε. Το 1938, η διαχείριση του εργοστασίου πέρασε στο Δήμο της Αθήνας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, λόγω της θέσης που βρισκόταν, πλάϊ στις αρχαιότητες του Κεραμεικού δε βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές.
Στα χρόνια μετά τον πόλεμο,  η περιοχή γύρω από το Γκάζι εξελίχθηκε σε γειτονιά «αυτοκινήτου», μιας και κατακλύσθηκε από δεκάδες συνεργεία αυτοκινήτων και μάντρες ανταλλακτικών. Έτσι έμεινε έτσι για χρόνια. Τον Αύγουστο του 1984, το εργοστάσιο τερμάτισε οριστικά τη λειτουργία του, ενώ το 1989 το σύνολο της έκτασης χαρακτηρίστηκε ως «βιομηχανικός αρχαιολογικός χώρος», με σκοπό να λειτουργήσει εφεξής σαν ένα τεχνολογικό και πολιτισμικό πάρκο. Τα παραδοσιακά κτίσματά του, ανακαινισμένα πια, στέκουν στην πόλη θυμίζοντας  κάτι από τη βιομηχανική αρχιτεκτονική, αλλά και την κουλτούρα μιας άλλης εποχής. Από το 1999, το Γκάζι, έχει ανοίξει τους φούρνους και τις αίθουσες των μηχανών του στις τέχνες, την ιστορία και τον πολιτισμό.Βίος παράλληλος με το Γκάζι και αυτός του Μεταξουργείου. Το 1834 κι ενώ ακόμη τα βασιλικά ανάκτορα ήταν να οικοδομηθούν στον Κεραμεικό, ο Γεώργιος Κατακουζηνός, Έλληνας από τη Βλαχία, ανάμεσα σε άλλους έλληνες του εξωτερικού έσπευσε να αγοράσει μία μεγάλη έκταση, με στόχο τη δημιουργία ενός εμπορικού κέντρου. Η οριστική ματαίωση δημιουργίας των ανακτόρων στην περιοχή άφησε το κτίριο ημιτελές, όπως και πολλά άλλα στην περιοχή και η περιοχή εγκαταλείφθηκε σταδιακά. Το 1852 η γερμανική εταιρία Βράμπε αγόρασε το κτίριο του Κατακουζηνού και άλλα οικόπεδα πέριξ με σκοπό να φτιάξει εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού. Το εργοστάσιο δε λειτούργησε ποτέ, εδωσε όμως το όνομά του στη γνωστή συνοικία της Αθήνας, που ως τότε ονομαζόταν «Νέα Σφαίρα».
Ολόκληρη η περιοχή σιγά σιγά μετατράπηκε σε βιομηχανική ζώνη. Κατά μήκος της οδού Πειραιώς, ξεκινώντας από τον Πειραιά αυτή τη φορά, φτιάχθηκαν οι πρώτοι αλευρόμυλοι και στη συνέχεια οι πρώτες βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες. 

Κάτω από γέφυρες
Μουσική, στίχοι: Βασίλης Δημητρίου
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Κάτω από γέφυρες κοιμούνται οι αλήτες / πάνω σε κάρα και βαγόνια στο σταθμό
και μες στο χώμα κρύβονται όλες οι αλήθειες / που σου 'πε ο φίλος ένα βράδυ στο στρατό
Πίσω απ' το σίδερο χτυπάει η αμπάρα / κι ο μάγκας κλαίει που δεν έχει ριζικό
κάτω απ' τον ήλιο κρύβεται όλη η Ελλάδα / κι όσοι ελπίζουνε ακόμα σε θεό
Στο φωταέριο ανάψανε μαγκάλι / και στο λιμάνι περιμένουνε χρυσό
μα για αγάπες ούτε γίνεται κουβέντα / λες και πως πρόκειται για κάτι μυστικό

Μεταξουργείο
Μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος
Στίχοι: Μιχάλης Μπουρμπούλης
Πρώτη εκτέλεση: Σωτηρία Μπέλλου

Στο Μεταξουργείο / σβήσανε τα φώτα
έπεσε σκοτάδι κι εγώ κρύωνα
Και το κλάμα αρχίσαν / μες στα συνεργεία / τα σιδεροπρίονα
Κι όλα ξεχασμένα / παραπεταμένα / τ’ άφησες κι εχτές
Κι έγινε η Ελλάδα / όπως του Σπαθάρη / ο παλιομπερντές
Τώρα το φεγγάρι / σαν τον σκουπιδιάρη
σάρωσε αγάπες κι αμαρτήματα
Κι ο βραχνάς κουρνιάζει / σαν το νυχτοπούλι / μες στα παραπήγματα

Εξάρχεια
Τα Εξάρχεια βρίσκονται στους πρόποδες του λόφου του Στρέφη. Ίσως είναι η πιο ανήσυχη γειτονιά της Αθήνας. Σίγουρα είναι η πιο παρεξηγημένη. Πρωτοονομάστηκε «Πιθαράδικα» από τις πολλές βιοτεχνίες κατασκευής πιθαριών που βρίσκονταν εκεί. Αργότερα ένας παντοπώλης της περιοχής, ονόματι Έξαρχος, έδωσε στην περιοχή το όνομα που διατηρεί ως σήμερα. Οι πρώτοι κάτοικοι των Εξαρχείων, όπως και της Πλάκας, ήταν τεχνίτες από τις Κυκλάδες. Τα Εξάρχεια από τα πρώτα χρόνια τους, ήταν μια γειτονιά ιδιαίτερης πολιτιστικής αλλά και πολιτικής δταστηριότητας. Πολλοί διανοούμενοι και πολιτικοί υπήρξαν κάτοικοι Εξαρχείων, κάτι που εξακολουθεί να υφίσταται ως τις μέρες μας. Στα Εξάρχεια ζούσαν ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης (δίνοντας αργότερα το όνομά του στον γνωστό δρόμο που ως τότε ονομαζόταν οδός Πιθαράδικου), ο Κωστής Παλαμάς, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Γεώργιος Σουρής, ο Νικόλαος Γύζης αργότερα ο Φρέντυ Γερμανός, η Σοφία Βέμπο και σήμερα ο Σταύρος Ξαρχάκος και πολλοί ακόμη.
Πλησιάζοντας στον καιρό μας, στα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση τα Εξάρχεια αποτέλεσαν τον πυρήνα της ελληνικής ροκ μουσικής, με το Σιδηρόπουλο, τον επονομαζόμενο «Πρίγκηπα των Εξαρχείων», τον Άσιμο, τη Γώγου και άλλους. Στα χρόνια που ακολούθησαν, μέχρι τις μέρες μας η περιοχή αστυνομοκρατήθηκε, εγκαταλείφθηκε και συκοφαντήθηκε.
Ναι, τα Εξάρχεια είναι μία άλλη, ιστορική και όμορφη γωνιά της Αθήνας. Δυνατή και Ασυμβίβαστη.

Ετούτη η πόλη
Μουσική, στίχοι: Παύλος Σιδηρόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Παύλος Σιδηρόπουλος

Ετούτη η πόλη με τρελαίνει / που υπνοβατώντας περιμένει
Με γκρίζο χρώμα χρώμα αρρωστημένο / Ανίατα βρώμικο κελί μεγενθυμένο
Σου λέω φύγε ρε φύγε ρε φύγε ρε φύγε από δω
Χωρίς διαφάνεια σωτηρίας / παλεύει με ρυθμό αοριστίας
Ρουφάει μ' αγωνία-αναπνέει / κι αντί να περπατάει-παραπέει
Σου λέω φύγε ρε φύγε ρε φύγε ρε φύγε από δω
Στους υπονόμους των ψυχών της / ο Προμηθέας αρουραίων δεσμώτης
και αντί φωτιά μοιράζει ανία / και σημάδια τυφλά για τον νέο Μεσσία
Σου λέω φύγε ρε φύγε ρε φύγε ρε φύγε από δω

Η Αθήνα σήμερα
Την Αθήνα σήμερα τη γνωρίζουμε καλά. Η Αθήνα σήμερα είναι ... είναι ένα τραγούδι.

Αθήνα
Στίχοι: Σώτια Τσώτου
Μουσική: Χρήστος Γκάρτζος
Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Ξέρω μια πόλη που η άσφαλτος καίει / και δέντρου σκιά δε θα βρεις
μεγάλη ιστορία προγόνοι σπουδαίοι / λυχνάρι και τάφος της γης
Ξέρω μια πόλη στη νέα Σαχάρα / μια έρημο όλο μπετό
οι ξένοι οι στόλοι λαθραία τσιγάρα / παιδιά που δεν ξέρουν κρυφτό
Ξέρω μια πόλη στη γη της Αβύσσου / κουρσάρων κι ανέμων νησί
στης Πλάκας τους δρόμους πουλάς το κορμί σου / για ένα ποτήρι κρασί
Θυμίζεις Αθήνα γυναίκα που κλαίει / γιατί δεν τη θέλει κανείς
Αθήνα Αθήνα πεθαίνω μαζί σου / πεθαίνεις μαζί μου κι εσύ

Αντί επιλόγου
Τελειώνω όπως ξεκίνησα. Ή μάλλον, αντίστροφα. Γιατί ο επίλογος θα μπορούσε να είναι ο καθρέφτης του προλόγου, κι ας μην μας έμαθαν αυτό κάποτε στην έκθεση. Μόλις τελείωσε, λοιπόν, αυτή η βόλτα στην πόλη. Ένας περίπατος στο χρόνο και στον τόπο, μέσα από πράγματα και ιστορίες, με νοερό background μουσικές και τραγούδια που κάποτε γράφτηκαν για την Αθήνα. Για να δει κανείς -όπως ελπίζω ότι είδατε- άλλα πράγματα, φωτεινά, πίσω από τα ατέλειωτα πολύχρωμα μποτιλιαρίσματα, τους δυνατούς θορύβους, το πνιχτό άρωμα της ασφάλτου, τα λίγα κιτρινισμένα και μοναχικά της δέντρα, τις πολυόροφες άσχημες οικοδομές, τα ανήσυχα πάρκα, τους σκεφτικούς ανθρώπους, τα παιδιά που δεν παίζουν πια, τους ξένους μετανάστες, τα πολλά καταστήματα, τα λίγα στέκια.
Μια πόλη μουσική. Μια πόλη μαγική. Μια πόλη όμορφη. Αθήνα.

---

Πηγές

• Εκπομπή «Βιο-μηχανικά μνημεία», επεισόδιο «Μέγα Βαφείον Δι΄Ατμού», ΕΡΤ, 1990, αρχείο ΕΡΤ
• Εκπομπή «Αθήνα, Χειροποίητη πόλη», επεισόδιο «Άγονες διαδρομές», ΕΡΤ, 1999, αρχείο ΕΡΤ
• Βασίλης Καραποστόλης,  «Αθήνα, Χειροποίητη πόλη», εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, 1995
• Αχιλλέας Χατζόπουλος: «Τα Καφενεία του Ελληνισμού», εκδόσεις Κάκτος, 2001.
• Άρτεμις Σκουμπουρδή: «Τα Καφενεία της Παλιάς Αθήνας», Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 2002.
• Σαν σήμερα | www.sansimera.gr
• Stixoi.info | www.stixoi.info
• Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών, ηλεκτρονική έκδοση, www.eie.gr
• Τραμ Α.Ε.
• Αρχείο ΕΡΤ - Φωτογραφικό Αρχείο Πέτρου Πουλίδη
• Αρχείο φωτογραφιών Η.Σ.Α.Π.