Πώς είναι σήμερα τα ανάκτορα στο Τατόι. Οι ημέρες του χθες και η εγκατάλειψη του σήμερα μέσα από μαρτυρίες και πλούσιο φωτογραφικό ρεπορτάζ

Πρωινό Κυριακής σε έναν από τους μεγαλύτερους διασωθέντες πνεύμονες της Αττικής. Γύρω στα 100 άτομα κατεβαίνουν από τα λεωφορεία και περνούν μέσα από το φυσικό άνοιγμα που σχηματίζουν τα δέντρα ή μέσα από μια τρύπα που κάποιος έχει ανοίξει στο συρματόπλεγμα για μια ξενάγηση στα ιστορικά ενθύμια του παρελθόντος....
Ρεπορτάζ: Νίκη Παπάζογλου
Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος
Η κεντρική είσοδος είναι σφραγισμένη, παρόλο που το κτήμα υποδέχεται 2.500 με 3.000 επισκέπτες στα περίπου 42.000 στρέμματά του, τόσο τα Σαββατοκύριακα όσο και τις υπόλοιπες αργίες . Βέβαια η σφραγισμένη είσοδος, δεν είναι το μόνο πρόβλημα που συναντά κανείς όταν επισκέπτεται το κτήμα Τατοΐου, που από τα βασιλικά μεγαλεία του χθες γνωρίζει σήμερα την εγκατάλειψη ως αποτέλεσμα μιας χρόνιας προκατάληψης… 

Ανάμεσα στο κατάφυτο δάσος διακρίνει κανείς ερειπωμένα κτίρια. Καθώς προχωρά στο μεγάλο λιβάδι, κάτω από τον λόφο Παλαιόκαστρου που φιλοξενεί τους βασιλικούς τάφους, συναντά οικογένειες και μεγάλες παρέες που επιδίδονται σε αθλοπαιδιές στα πλαίσια της απόδρασης του Σαββατοκύριακου. Ποδηλάτες περιηγούνται ανάμεσα στα δρομάκια που οδηγούν στα σπίτια που άλλοτε φιλοξένησαν το προσωπικό του κτήματος και σήμερα είναι ερειμώνουν και φθείρονται. 

Η κοσμοσυρροή βέβαια σε αυτό το ιστορικό και πολιτιστικό στοιχείο της σύγχρονης Ελλάδος, χωρίς επαρκή φύλαξη, και χωρίς υποδομές, ίσως δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από τα ήδη υπάρχοντα. 
Κατά την ξενάγηση ο κ. Βασίλης Κουτσαβλής, πρόεδρος του συλλόγου Φίλων κτήματος Τατοϊου, με γλαφυρές περιγραφές για την ιστορία του τόπου και με λεπτομέρειες για την τύχη του μέσα στα χρόνια προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία στους περιηγητές να γνωρίσουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας του τόπου ίσως και να κατανοήσουν πλήρως τις αιτίες που το μέρος ερημώνει. 



«Σήμερα έχουμε συννεφιά, ο καιρός ταιριάζει απόλυτα με την σημερινή εικόνα του κτήματος. Μια εικόνα παρακμής, την οποία αντικρίζουν σήμερα οι χιλιάδες επισκέπτες του πρώην Βασιλικού Κτήματος Τατοΐου. Δυστυχώς η μακροχρόνια αδιαφορία της πολιτείας να συντηρήσει το κτήμα, οδήγησαν τα δεκάδες κτίριά του και τις υποδομές τους σε πολύ κρίσιμο σημείο, ενώ ο αχανής χώρος χωρίς περίφραξη και χωρίς κανόνες λειτουργίας παραμένει εκτεθειμένος.

Παρανομίες και καταχρήσεις 

Οι λεηλασίες στα κτίρια του Τατοΐου είναι συχνότατο φαινόμενο ενώ το πλούσιο δασικό οικοσύστημα απειλείται ανά πάσα στιγμή από τον κίνδυνο πυρκαγιάς. Το 2007 που κάηκε όλο ο δρυμός της Πάρνηθας, τα βασιλικά ανάκτορα γλίτωσαν παρά τρίχα εφόσον το δάσος έχει να καθαριστεί από το 1967.



«Εκτάσεις του κτήματος έχουν, εν γνώσει της πολιτείας, πολλές φορές καταπατηθεί ενώ αντικείμενα και αρχιτεκτονικά στοιχεία έχουν λεηλατηθεί. Κάθε φορά που ερχόμαστε, διαπιστώνουμε πως ένα-ένα εξαφανίζονται τα μαρμάρινα κολωνάκια της πισίνας του ανακτόρου. Οι επισκέπτες του Σαββατοκύριακου ανάβουν φωτιές για μπάρμπεκιου, παρόλο που απαγορεύεται. Φεύγοντας δε, αφήνουν πίσω τους σωρούς από σκουπίδια. Παράνομες φωτογραφήσεις, 
οι οποίες προσβάλουν το μνημείο και την αξιοπρέπεια κάθε Έλληνα και κάθε Ελληνίδας, λαμβάνουν χώρα στο κτήμα χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ελεγχου και χωρίς να μπορούν να εφαρμοστούν απαγορεύσεις» υπογραμμίζει ο κ. Κουτσαβλής. 

Οι δέκα αρμόδιοι φορείς 

Η ευθύνη βαραίνει και τους δέκα φορείς του δημοσίου που διαχειρίζονται σήμερα το κτήμα και αδυνατούν να το προφυλάξουν από τις συνεχώς αυξανόμενες λεηλασίες, κλοπές και αυθαιρεσίες. Από το 2003, οπότε τα 42.000 στρέμματα του Τατοΐου πέρασαν στον έλεγχο του Ελληνικού Δημοσίου, τα ιστορικά κτίρια παραμένουν έρμαιο της τύχης τους. «Όσοι επί 11 χρόνια έπρεπε να λάβουν όλα τα θεσμικά μέτρα για να προστατεύσουν το κτήμα, αδιαφόρησαν υπό τον φόβο πολιτικού κόστους και φοβικών συμπλεγμάτων» αναφέρει ο κ Κουτσαβλής. 

Η εγκατάλειψη των κτιρίων



Το  πρώην Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου, διαιρείται σε τρείς αυτόνομες και αυτοτελείς ενότητες: Την Ανακτορική, την Διοικητική και το «Χωριό» ή αλλιώς την Γεωκτηνοτροφική/Οικιστική ενότητα. Ξεχωριστή ενότητα του Κτήματος αποτελεί το Βασιλικό Κοιμητήριο. 



Πολλά από τα ιστορικά κτίρια κινδυνεύουν να μετατραπούν σε σωρούς ερειπίων. Παρά κάποιες φιλότιμες προσπάθειες του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο έχει αναπαλαιώσει τρία από τα 27 διατηρητέα κτίρια και έχει αποκαταστήσει τον ιερό ναό της Αναστάσεως καθώς και κάποια φορητά κειμήλια, αλλά κι εκείνες των Φίλων του Κτήματος για άμεσα σωστικά έργα και μελέτες αποκατάστασης, σήμερα καταρρέουν σιγά σιγά το Βουτυροκομείο, τα κτίρια Μάνδρας, η Οικία Δασοφύλακα, η Γεννήτρια, η Οικία φροντιστή, το γκαράζ, οι στρατώνες, το ελαιοτριβείο, το δασονομείο ένω κειμήλια όπως αυτά που είναι αποθηκευμένα στο παλιό βουστάσιο και τα παλιά αυτοκίνητα σαπίζουν. 



Άμεσα σωστικά έργα από το Υπουργείο Πολιτισμού έχουν γίνει στο Διευθυντήριο, στο εργαστήρι εργατών, στις εργατοκατοικίες, στο κτίριο προσωπικού καθώς και στο φυλλάκιο εσωτερικής πύλης, ενώ αυτή τη στιγμή εκτελείται η προμελέτη για το Ανάκτορο με στόχο την μετατροπή του σε Μουσείο.



«Πριν από μερικές ημέρες ενημερωθήκαμε ότι το υπουργείο Πολιτισμού εκταμιεύει ένα ποσό για να ξεκινήσει η αποφόρτιση του κτιρίου του Αρχικηπουρού, ώστε να βγουν τα υλικά κατάρρευσης και να μπορέσουν να γίνουν άμεσα σωστικά έργα στο κτίριο - να αναστηλωθεί και να μπει πρόχειρο στέγαστρο. Το σπίτι μαζί με το κτίριο της γεννήτριας και το σπίτι του δασοφύλακα αποτελούν μια ανακτορική ενότητα. Τα άλλα δύο βέβαια δεν πρόλαβαν να σωθούν. Φανταστείτε πως το 2003 στην οικεία Αρχικηπουρού, ανεβαίναμε την ξύλινη σκάλα και βλέπαμε από τα παράθυρα του δευτέρου ορόφου. Ήταν ένα σπιτάκι ιδιαίτερης ομορφιάς, με ξύλινα πατώματα και σκάλες, με χρώμα κοραλλί στους τοίχους και δύο τζάκια τα οποία υποχώρησαν» μας ενημερώνει ο πρόεδρος του συλλογου. 



«Ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου καλεί το Υπουργείο Πολιτισμού και το Υπουργείο Περιβάλλοντος να έρθουν σε συνεννόηση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και με όσο το δυνατόν ευρύτερες συναινέσεις να προχωρήσουν το σχέδιο αξιοποίησης του κτήματος που ήδη έχει καταρτιστεί από το 2011. Είναι ένα σχέδιο με πολλά θετικά στοιχεία στα οποία ο Σύλλογός μας συντάσσεται πλήρως. Υπάρχουν μόνο συγκεκριμένες διαφωνίες ως προς επιμέρους νέες χρήσεις ιστορικών κτιρίων και εδώ και 3 χρόνια προσπαθούμε με κάθε μέσο να κάνουμε σεβαστές και τις δικές μας θέσεις για το μέλλον του κτήματος» αναφέρει ο κ. Κουσταβλής διευκρινίζοντας πως αν δεν γίνουν οι απαραίτητες θεσμικές τροποποιήσεις, το όλο σχέδιο είναι αίολο και μπορεί να καταρριφθεί ανά πάσα στιγμή στην δικαιοσύνη. «Αν εφαρμοστεί χωρίς τις αναγκαίες αλλαγές, το Τατόι θα μετατραπεί σε απέραντη καφετέρια και ταβέρνα έχοντας εν ολίγοις την τύχη του κτήματος Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης» στο Ίλιον. Ας μην ξεχνούμε ότι το Κτήμα δεν είναι ούτε πάρκο ούτε Disneyland, αλλά ένας χώρος με βαριά ιστορία και εξέχουσα οικολογική σημασία» συμπληρώνει. 



Εάν αυτά τα δύο δεν γίνουν σεβαστά ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου δεν θα επιτρέψει το σχέδιο αυτό να προχωρήσει. «Με όλη την κοινωνία στο πλευρό μας, με τον δημοσιογραφικό χώρο της χώρας σύμμαχο και με την Ελληνική δικαιοσύνη θεματοφύλακα της νομιμότητας θα κάνουμε ότι περνά από το χέρι μας για να μην γίνει το Τατόι ένα Νέο Πάρκο Τρίτση. 



Βλέπετε, η έντονη παρουσία του Συλλόγου μας στα πράγματα ενοχλεί πολλούς και σε πολλές κατευθύνσεις. Γίνεται προσπάθεια ακύρωσης της δράσης μας από οργανωμένα κέντρα και επιδιώκεται να μας αποδοθεί πολιτική χροιά. Το Τατόι πέρασε από δραματικά γεγονότα που σημάδεψαν την χώρα και στάθηκε όρθιο. Σήμερα γράφεται το νέο κεφάλαιο της ιστορίας του κτήματος. Το χρωστάμε στις αρχές μας, στην ιστορία μας και στο μέλλον αυτής της χώρας» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Κουτσαβλής.



Ήδη σήμερα με χρηματοδότηση του συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου εγκρίθηκε από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού και είναι έτοιμη για υλοποίηση η μελέτη του Βουτυροκομείου. Μέχρι το τέλος του χρόνου ολοκληρώνονται οι μελέτες για τρία ακόμα κτίρια και στις αρχές του 2015 θα ανατεθούν άλλες δύο μελέτες. 

Οι ένδοξες μέρες του κτήματος

Η κ. Μαρία Βούλγαρη, «γέννημα θρέμμα Τατοΐου» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, αναπολεί τις εποχές της δόξας του κτήματος που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την σημερινή κατάστασή του. 



«Ο πατέρας μου ήταν ο χασάπης της περιοχής και κάθε Τετάρτη σφάζαμε ζωντανά για την βασιλική οικογένεια και το προσωπικό του κτήματος. Όταν ήμασταν μικρά, παίζαμε μέσα στο κτήμα αφού πηγαίναμε εκεί δημοτικό. Θυμάμαι όταν κατέβαινε η νταντά με τον Κωνσταντίνο στο καρότσι, δυο χρονών τότε, οι στρατιώτες έβγαζαν το παπούτσι του δεξιού του ποδιού για να διαπιστώσουν αν είναι εξαδάκτυλος … Έχω ζήσει με την πριγκίπισσα Ειρήνη και με την Βασίλισσα Σοφία, περνούσαν από το μαγαζί όπως έκαναν τον περίπατό τους και κάποιες φορές καθόμασταν και κουβεντιάζαμε, κοπέλες ήμασταν και οι τρεις τότε. Θυμάμαι την πριγκίπισσα Ειρήνη, που ως αρχαιολόγος συχνά έσκαβε στο κτήμα» διηγείται στο newsbeast.gr. 



Ένα περιστατικό που μέχρι και σήμερα θυμάται με λεπτομέρειες είναι όταν σταμάτησε την άμαξα της βασίλισσας. «Επειδή τότε δεν είχαμε φως και ο γιος μου διάβαζε στα σκοτεινά, κι αφού ο τότε διευθυντής του κτήματος, κ. Δρούβας, ένας δυναμικός δασάρχης, μου είχε πει πως δεν μπορούσε να με βοηθήσει, αποφάσισα να απευθυνθώ στην ίδια την βασίλισσα. Έτσι ένα πρωινό που εκείνη κατέβαινε στην Αθήνα, βγαίνω μπροστά στην άμαξα, η οποία αναγκάζεται να σταματήσει. «Μεγαλειοτάτη θα ήθελα ρεύμα, γιατί έχω ένα παιδάκι το οποίο διαβάζει στα σκοτεινά». Μέσα σε δέκα μέρες είχε δώσει εντολή και είχα ρεύμα στο σπίτι. Μάλιστα την ίδια μέρα με είχε καλέσει κι ο υπασπιστής για να με ρωτήσει σε αυστηρό τόνο για ποιο λόγο είχα κάνει κάτι τέτοιο. Τότε κι εγώ του απάντησα «Μαζί δεν την έχουμε την βασίλισσα; Αφού την έχουμε μαζί, είχα κάθε δικαίωμα να την σταματήσω να της πω το βάσανό μου» αναφέρει εμφατικά 



Η κ. Βούλγαρη στις διηγήσεις της αντιπαραβάλει την σημερινή κατάσταση του κτήματος με τις μεγάλες δόξες που γνώρισε κάποτε. «Όταν αρραβωνιάστηκε ο Κωνσταντίνος κι ήταν να παντρευτεί, είχαν καλέσει 7.500 άτομα από όλη την Ελλάδα, 2.500 την Δευτέρα, κι άλλα τόσα την Τρίτη και την Τετάρτη. Είχαν διαμορφώσει το προαύλιο των ανακτόρων, που σήμερα βλέπουμε να παρακμάζει, με βαρέλια, σέρβιραν κοκτέιλ και άλλα αφεψήματα σε ποτήρια που ήταν χαραγμένο το γράμμα Κ και η Κορώνα. Και σκέψου στους καλεσμένους ήταν ακόμα και το προσωπικό και φυσικά εμείς. Στο κτήμα δούλευε πολύ κόσμος τότε. Πάλι καλά που από τότε που έφυγαν δεν κατέστρεψαν αυτό το υπέροχο δάσος επειδή ήταν βασιλικό και παρέμεινε ζωντανός αυτός ο πνεύμονας της Αττικής». Το δάσος του κτήματος, παρότι τεχνητό είναι ένα ώριμο δάσος µε κυπαρίσσια, χαλέπη, πεύκη, κουµαριές και πουρνάρια. 

Σύλλογος Φίλων Τατοΐου

Ο Σύλλογος από το 2010 που ιδρύθηκε κατάφερε μέσα σε 4 χρόνια να καταστεί αξιόλογος συνομιλητής με όλες τις κρατικές αρχές που καθορίζουν την τύχη του κτήματος με στόχο την αναβίωση του, την διάσωση του κτιριακού αποθέματος, την προστασία του περιβάλλοντος και την αποκατάσταση του με βάση τις αρχές που επικρατούν διεθνώς για αντίστοιχα κτήματα όπως μας ενημερώνει ο κ. Κουτσαβλής. «Ξεκινήσαμε με στόχο να φέρουμε αρχικά το κτήμα κοντά στους Έλληνες και τους ξένους επισκέπτες μας μέσα από άψογα διοργανωμένες ξεναγήσεις. Κρατάμε το Τατόι στην επικαιρότητα βγάζοντάς το από την αφάνεια. Κάναμε τους Αθηναίους και τις Αθηναίες να το αγαπήσουν και να το επισκέπτονται τακτικότατα. Ασκήσαμε και ασκούμε κριτική σε όλους αυτούς που σήμερα κατέχουν στα χέρια τους την εξουσία να αλλάξουν την τύχη του κτήματος και αρνούνται προκλητικά να το κάνουν.



Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που σε αυτά τα 4 χρόνια παρουσίας μας στην υπόθεση του Τατοΐου, πέρασαν τις εξετάσεις ατομικού και συλλογικού πολιτισμού. Εδώ και δύο χρόνια σε στενή συνεργασία με το γραφείο της Γενικής Γραμματέως του Υπουργείου Πολιτισμού κ. Λίνας Μενδώνη και της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής εκτελούμε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, εκτελώντας τις μελέτες αποκατάστασης των ιστορικών κτιρίων του Κτήματος, στηριζόμενοι αποκλειστικά σε ιδιωτικούς πόρους, και μάλιστα σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία. 



Για να το καταφέρουμε έπρεπε να ξεπεράσουμε παγιωμένες νοοτροπίες, οπισθοδρομικές αντιλήψεις και αντίξοες οικονομικές συνθήκες. Φανταστείτε πως στην αρχή πουλάγαμε κάρτες τα Χριστούγεννα, στην συνέχεια μπλουζάκια και καπελάκια, λαμβάναμε δωρεές από τις ξεναγήσεις, πέρυσι τα Χριστούγεννα διοργανώσαμε Γκαλά. Με τα έσοδα από το φετινό γκαλά όπερας που θα γίνει στις 10 Δεκεμβρίου στον  Παρνασσό θα γίνει η αποκατάσταση του Οινοποιείου. Αμέριστη οικονομική στήριξη εξ αρχής είχαμε και από την Οικογένεια Φαφαλιού και το Ιδρυμα John S. Fafalios, στα οποία εκφράζουμε τις θερμότερες ευχαριστίες μας. Ευτυχώς η όλη προσπάθεια εκτιμήθηκε και αγκαλιάστηκε από εκατοντάδες Έλληνες και Ελληνίδες.
 



Το βασικό είναι όμως πως τα χρηματα για να σωθεί το Τατόι είναι επένδυση στο μέλλον του τόπου. Η επαναλειτουργία του κτήματος θα έχει σωρευτικές θετικές συνέπειες τόσο στην απασχόληση όσο και στην τοπική οικονομία καθώς και την οικονομία της ίδιας της χώρας. Μπορεί να δημιουργήσει 200 θέσεις μόνιμης εργασίας και περίπου 1.000 εποχικές. Δεν συζητάμε βέβαια για τις παράπλευρες ωφέλειες στην κοινωνία, στην οικονομία στην οικολογία. Η αποκατάσταση του Κτήματος θα κλείσει μια αδιανόητη ιστορική αδικία και θα ενισχύσει την αξιοπιστία της χώρας τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Σκεφτείτε πως σε όλη την ανατολική Ευρώπη, στην Δύση και σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο αντίστοιχα ανάκτορα έχουν μετατραπεί σε επισκέψιμους τουριστικά χώρους ή μουσεία. 



Όσοι ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν μια από τις 5ωρες ξεναγήσεις που διοργανώνει σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο ο Σύλλογος μπορούν να επικοινωνήσουν στο email info@tatoi.org και να γίνουν μέλη στην μεγάλη οικογένεια του συλλόγου στο Facebook.