Χαμένοι χειρόγραφοι κώδικες της Τραπεζούντος του Πόντου. Του συγγραφέα - λαογράφου Γιώργου Λεκάκη

Συμπληρώθηκαν ήδη 90 έτη από τότε που έκλεισε οριστικά ένα από σπουδαιότερα εκπαιδευτικά-πνευματικά ιδρύματα που ίδρυσε ποτέ ο ελληνισμός, το Φροντιστήριον Τραπεζούντος! Ο Πόντος άλλωστε είχε πάντοτε τα καλύτερα σχολεία... Η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) έβαλε την ταφόπλακα αυτού του πνευματoφάρου της Ανατολής. Εάν μια πολιτική συμφωνία δεν μπορεί να κρατήσει ανοικτά τα σχολεία, και δη τέτοια πνευματικά ιδρύματα, τότε είναι εξ ορισμού αποτυχημένη... Με το όνομα «Ελληνικόν Φροντιστήριο»[1] το Ίδρυμα της Τραπεζούντος αναφέρεται τουλάχιστον από το 1682! Δηλ. 2,5 αιώνες προσφοράς στην ελληνική παιδεία! Δεν θα μπω στις λεπτομέρειες λειτουργίας και προσφοράς αυτού του τεράστιου επιτεύγματος των Ποντίων. Αλλά θα σταθώ στην βιβλιοθήκη του! Την σπουδαία! Ευτυχώς ο Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς το 1884 κατέγραψε και μας περιέγραψε (το 1909) πολλούς κώδικες, που είχε η βασιλίδα πόλις...
κτίσμα των Αρκάδων. Τα περισσότερα κληροδότησε στο Ίδρυμα ο θεολόγος, φιλόσοφος, φιλόλογος και διδάσκαλος, Σεβαστός Κυμινήτης (ο Τραπεζούντιος)[2]. με όλα τα αυτόγραφα (χειρόγραφα) και τα συγγράμματά του! Παρακάτω αναφέρω τους 51 κώδικες του Φροντιστηρίου, της απογραφής Κεραμέως: 1.Νομοκάνων, 1.204 σελ., γραμμένος από τον μοναχό Κοσμά, στην Τραπεζούντα, το 1311, προτροπή του μητροπ. Τραπεζούντος, Βαρνάβα. Μετά την Άλωστη της Τραπεζούντος από τους Τούρκους (1461), κάποιοι έκλεψαν τον κώδικα αυτόν, αλλά ο τρις πατριάρχης Συμεών ο Τραπεζούντιος[3] τον βρήκε, τον εξαγόρασε (1471-72) και τον εχάρισε και πάλι στην πατρίδα του! Όπως γράφει σε σημείωμά του στην πόλι την «δουλωθείσα υπό αλλοφύλων δια τας ημών αμαρτίας»... Πόση αλήθεια κρύβει αυτή η φράσις... 2.Νομοκάνων, του 17ου αι., που από την Μονεμβασιά έφθασε στην Κύζικο, και από εκεί στην Τραπεζούντα! Με 504 σελ. και 35 θρησκευτικού περιεχομένου κεφάλαια. 3.ανεπίγραφο βιβλίο του 1570 με 126 σελ. που έφθασε εδώ από την Χίο. 4. Γρ. Ναζιανζηνού «Λόγοι, μεθ' ερμηνείας του Νικήτα των Σερρών[4]», σελ. 461, του 16ου αι. 5.Πανηγυρικόν, 191 σελ., του 15ου αι. με 26 θρησκευτικού περιεχομένου κείμενα. 6.Σεβαστού Κυμινήτου «Λογικός παράδεισος», αυτόγραφος κώδιξ, 1.400 σελ. 7.Ραφαήλ[5], κείμενο 169 σελ., γραμμένο το δεύτερο μισό του 15ου αι. 8.«Σχόλια συν θεώ εις τον του Πλάτωνος Γοργία, από φωνής Ολυμπιοδώρου[6], του μεγάλου φιλοσόφου», 194 σελ. του 15ου αι.! 9.«Ερμηνεία κατά παράφρασιν εις το Περί Ψυχής του Αριστοτέλους, κατά την του Θεόφιλου του Κορυδαλλέως[7] περί αυτής πραγματείαν», αυτόγραφο του Σεβαστού Κυμινήτου, σελ. 196. 10.Βιβλίο των αρχών του 16ου αι., 100 σελ., με 3 κείμενα: Δυο του Αριστοτέλους («Αι δέκα κατηγορίες-φιλοσοφίας ορισμοί» και «Περί επιστήμης») και έγγραφος και σύντομος απάντηση του Γενναδίου[8] Κωνσταντινουπόλεως, περί πίστης, μετά την παράιτησή του... 11.Λειτουργικό ευαγγέλιο, 367 σελ. τα 347 μεμβράνινα φύλλα του οποίου είναι του 13ου αι., τα δε χάρτινα του 16ου αι. 12.αυτόγραφος κώδιξ 226 σελ. του Σεβαστού Κυμινήτου, σημειωματάριο με θρησκευτικές και φιλοσοφικές σημειώσεις. 13.Βιβλίο με 4 κείμενα σε 96 σελ. γραμμένες τον 17ο αι. σε διπλή διάλεκτο: Του Κυρίλλου[9] («Πραγματεία κατά Ιουδαίων»), του Μάξιμου Πελοποννησίου[10] («Περί μεταβολής ήγουν μετουσιώσεως μυστηρίων»), και δυο του Γενναδίου Σχολαρίου (το ένα είναι το «Κατά της των Λατίνων εν Σαββάτω νηστείας»). 14.αυτόγραφος κώδιξ 60 σελ. του Σεβαστού Κυμινήτου, του 17ου αι., με θρησκευτικές επιστολές και εκθέσεις. 15.Θεοφίλου Κορυδαλλέως «Ενεπίγραφος ερμηνεία εις το Όργανον του Αριστοτέλους», σε 216 σελ. που έγραψε ο ιερομόναχος Μακάριος ο Μυτιληναίος. 16.Θεοφίλου Κορυδαλλέως «Εις φιλοσοφίαν προδιοίκησις», σε 340 σελ. που παρέδωσε ο σοφώτατος δάσκαλος Αλέξανδρος[11] ο εκ Τυρνάβου Λαρίσης στο Βουκουρέστι. 17.Γραμματική, 317 σελ. του 17ου αι. 18. κώδιξ του 1595, με 165 σελ., με τρία κείμενα: Ένα του Ιωάννου Δαμασκηνού (με το ενδιαφέρον θέμα «Πώς εικονίζει το θείον ο άνθρωπος») και ένα του Αθανασίου Αλεξανδρέως. 19.χάρτινα τετράδια 250 σελ. με 12 κείμενα του Σεβαστού Κυμινήτου: Το ένα είναι ένα αντίγραφο χρυσόβουλλου του Αλεξίου Γ΄ του Μεγάλου[12], που ευρίσκετο στην ΙΜ Σουμελά. Άλλο κείμενο ήταν η διδασκαλία του «Περί τας αρχάς των δογμάτων του Πλάτωνος». Άλλο «Παράφρασις των Ηθικών του Αριστοτέλους». Τέλος, άλλα δυο κείμενα για το Άγιο Φως, που αναδύεται κάθε Μέγα Σάββατο από τον Πανάγιο Τάφο! 20.Συλλογή ομιλιών διαφόρων παλαιών πατέρων, χάρτινη έκδοση, του 17ου αι. Με κείμενα του Βασιλείου Καισαρείας, του Ιω. Χρυσοστόμου (όπως ο «περί του μη ομνύην»), κ.ά. 21.Βιβλίο με 4 κείμενα (170 σελ.) γραμμένο από τον Θεόδωρο Χατζη-Πέτρο. Ανάμεσα σε αυτά διαβάζουμε: «Θέματα Γραμματικής» του εξ απορρήτων Αλ. Ν. Μαυροκορδάτου[13], εγκωμιαστικές επιστολές στο επιστολάριο του Κορυδαλλέως, από τον μαθητή του σοφώτατου διδασκάλου Αλεξάνδρου, κείμενα του Μανασσή[14], κ.ά. 22.Τετράδια 570 σελ. με 6 κείμενα μαθητών του Σεβαστού Κυμινήτου, του 17ου αι: «Ερμηνείαν εις την Ρητορικήν του Αριστοτέλους», «Σύνοψις τέχνης ρητορικής», «Περί τρόπων και σχημάτων Γραμματικών και ρητορικών σύνταγμα», «Συνοπτική παράδοσις Ρητορικής». Επίσης του Αλ. Μαυροκορδάτου «Περί των της διανοίας και των της περί των λέξεων σχημάτων», κ.ά. 23.«Επιστολές του σοφωτάτου Μαξίμου Μαργουνίου[15]». Βιβλίο των αρχών του 18ου αι., με 132 σελ. και 173 επιστολές. Σε αυτό συμπεριλαμβάνονται επιστολές του Μανουήλ Γλυζουνίου[16] προς τον Φιλαδελφείας Γαβριήλ (Σεβήρο)[17], του 1596, που είναι σημαντικό να υπομνηματισθεί πως αναγράφεται ως μήνας συγγραφής της, ο... Ελαφηβολιών, σε άλλη (του 1587) ο Ανθεστηριών, ενώ σε μια του Μανουήλ Βλαστού προς τον Μ. Μαργούνιο, του 1597, αναγράφεται ως μήνας συγγραφής της ο Ποσειδεών! Στο ίδιο βιβλίο, επιστολή του Ιερεμίου Β΄ Κωνσταντινουπόλεως προς τους ορθοδόξους της Ενετίας, αναφέρει μήνα συγγραφής της τον Ιούνιο του 1590. Άρα, κάποιες περιοχές του ελληνισμού τον 16ο αι. μ.Χ. διατηρούσαν την ονομασία των μηνών, όπως ήταν στην αρχαιότητα και κάποιες όχι!..[18] 24.χάρτινο βιβλίο 184 σελ. του Σεβαστού Κυμινήτου, με θέμα την μέθοδο ευρέσεως και αιτιολογήσεως των εορτών του έτους, γραφέν στις αρχές του 18ου αι. Με πρόλογο του ιατρού Ιω. Κομνηνού. 25.Ιωάννου της Κλίμακος «Πνευματικές πλάκες», μαζί με κάποιες συγγραφές του αββά Νείλου. Βιβλίο του 14ου αι. με 247 σελ. 26.Δεσμίδα με 4 χειρόγραφα: Του Σεβαστού Κυμινήτου ερμηνεία στο «Περί διαλεκτικής» του Αριστοτέλους, μαζί με την «Σύνοψι τέχνης ρητορικής» του Αλ. Μαυροκορδάτου, έναν κώδικα ιατρικής ύλης του 15ου αι., έναν κώδικα θεολογικής, και έναν αγιολογικό κώδικα του 12ου αι! 27.Τεύχος του 18ου αι. με κείμενα του Μελετίου Αθηνών για το πώς γράφεται μια ομιλία και έκθεση ρητορικών κανόνων, που μετέφρασε από τα λατινικά ο ιεροδιάκονος Μακάριος. Το βιβλίο ανήκε στον Ηλ. Κανδήλη. 28.Ομήρου «Ιλιάς, μετά παραφράσεως», Α-Ε, σελ. 132, εγράφη μεταξύ 1768-1768. 29.Διμερές τεύχος, με 180 μεμβράνινα φύλλα. Περιέχει ένα λειτουργικό ευαγγέλιο του 10ου αι. και ένα ελληνικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό του 16ου αι. «ερεύνης άξιο», όπως σημειώνει ο ερευνητής. 30.Βιβλίο 346 σελ. του 18ου αι. με διδακτικά και πατρικά συγγράμματα. Μεταξύ άλλων περιείχε μετάφραση (του 1766) των «Παραινετικών γνωμών» του Κάτωνος, από τον Μάξ. Πλανούδη[19], κ.ά. Σε κενή σελίδα, σημειώνεται πως στην Τραπεζούντα εσώζετο, έως το 1650, η λίθινη πλάκα της στήλης της Πύλης του Νέου Νικοδήμου, η επιγραφή της οποίας ήταν αντιγραμμένη σε αυτήν την σελίδα! 31.«Στιχηρά ψαλλόμενα την παραμονή των Χριστουγέννων στις ώρες» κ.ά. εκκλησιαστικά μουσικά συνθέματα. Του 18ου αι. Ανήκε στον ιερέα Ιωάννη, οικονόμο Τραπεζούντος. 32.Κώδιξ εκκλησιαστικής μουσικής, σελ. 225, του 16ου αι. 33.άλλος Κώδιξ εκκλησιαστικής μουσικής, σελ. 175, του 16ου αι. 34.Κώδιξ του 16ου αι. με 335 φύλλα, με 24 θρησκευτικά κείμενα. 35.Ψαλτήριο, του 13ου αι., με 145 μεμβράνινα φύλλα. 36.Νομοκάνων, του 1672-1673, με 423 σελ. 37.Κώδιξ 300 σελ. των αρχών του 17ου αι. με 4 έργα: Εξηγήσεις του φιλοσόφου Προδρόμου Θεοδώρου (που παρήγγειλε ο Κωνσταντίνος Νικομηδείας), δύο του Γεωργίου Κορεσίου (ή Κορέσση)[20] και ένα του Θωμά Ελεαβούλκου Νοταρά[21]. 38.Λόγοι ανωνύμων εκφωνηθέντες στον μητρ. ΙΝ Αγ. Γρηγορίου Νύσσης Τραπεζούντος, 233 σελ. Τέλος 18ου αι. 39.Κώδιξ του 1746 με δυο θρησκευτικά κείμενα (195 σελ.). 40.Πραξαπόστολος, του 15ου αι. Αντιγραφεύς κάποιος Βαρθολομαίος. Το 1572 ήταν κτήμα της ΙΜ Αγ. Αικατερίνης Σινά, δώρο του ιερομονάχου της, Μακαρίου. 41, 42, 43.Νικηφόρου Βλεμμίδου[22] «Περί φυσικών αρχών και αιτιών», με προοίμιο του Γεωργίου Παχυμέρη[23]. Κώδικας του 18ου αι. εξ 410 σελ. Δώρο του Γεωργίου, στρατηγού Πελοποννησίου («αγαπητού φιλέλληνος» και «ζηλωτού της παιδείας»), το 1794 στην Χερσώνα... Υπάρχει και δεύτερος ίδιος κώδιξ, του 18ου αι., αλλά 456 σελ. και με πίνακα. Και τρίτος, σελ. 267, κτήμα του Ηλ. Κανδήλη. 44.Συλλογή διαφόρων θρησκευτικών κειμένων, σελ. 167, τέλος 18ου αι. Και μια επιστολή του Κορυδαλλέα στον Σκαρλάτο. 45.Ηλιόπουλος[24] Σταμάτιος «Ερωτήματα της γραμματικής τέχνης», 1512, σελ. 217. 46.Θεόφ. Κορυδαλλέως «Εις άπασαν την Λογικήν του Αριστοτέλους μέθοδον προδιοίκησις ήτοι εισαγωγή», 1772, δια χειρός Ηλ. Ν. Καντίλογλη, σελ. 48. 47.Θεόφ. Κορυδαλλέως «Εις φιλοσοφίαν προδιοίκησις», 18ου αι, κτήμα Ηλ. Κανδήλη, σελ. 307. 48.Χάρτινα τετράδια, σελ. 391, του 18ου αι. Ανήκε στον Ηλ. Κανδήλη. Με 5 κείμενα, του Γ. Κορεσίου, του Θεοφ. Κορυδαλλέως («Υπομνήματα συνοπτικά εις την Περί Ουρανού πραγματεία του Αριστοτέλους») και 3 του Αλ. Μαυροκορδάτου («Περί των της διανοίας και των της λέξεως σχημάτων», «Ρητορική τέχνη» και «Σύνοψις» αυτής). 49.Ιω. Θεοφ. Heineck «Ιστορία φιλοσοφική» και «Στοιχεία Ηθικής», μτφρ. μεγάλου βορνίκου Βραγκοβάνου Βασσαράμβα[25], με προοίμιο του Νεοφ. Δούκα, αρχές 19ου αι. 50.Χάρτινα τετράδια (210 σελ.) με διάφορες γραφές, του 18ου αι.: Ασματικοί κανόνες, θέματα αρχαίας ελληνικής γλώσσης, και επιστολές (του Σεραφείμ, μοναχού Περιστεριώτου, 1766, 1775, 1777, και του αρχιερέως Ιωαννικίου[26] προς βοεβόδα Κ. Ν. Μαυροκορδάτο). 51.Κώδιξ 90 σελ. δώρο του Σάββα Ιωαννίδη, το 1868, εκ της ΙΜ Σουμελά. Το 1872 ο κώδιξ αυτός απεστάλη στον καθηγητή Em. Legrand στην πόλη των Παρισίων για μελέτη... και ξαναεπέστρεψε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος, αλλά... κολοβός! Περιείχε την πρώτη γνωστή και σε αρχαιοτάτη σύνταξη έκδοση του πολυθρύλητου έπους του Διγενή Ακρίτα, μνημείο της βυζαντινής εποποιίας, για τον «αορίστου χρόνου ήρωα»... Βάσει αυτού του κώδικος, το 1875 οι Σάθας και Legrand εξέδωσαν πρώτοι το έπος[27]. Και αργότερα το 1887 το επανεξέδωσε και ο Σ. Ιωαννίδης, στην Κωνσταντινούπολη, υπό τον τίτλο «Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτης ο Καππαδόκης»[28], έπος μεσαιωνικός, εκ του χειρογράφου της Τραπεζούντος. Παρακάτω αναφέρω τους άλλους κώδικες από ναούς και οίκους της Τραπεζούντος, της ιδίας απογραφής: Στον ΙΝ Αγ. Γρηγορίου Νύσσης: 52.Μεμβράνινο λειτουργικό ευαγγέλιο, του 11ου αι., 322 σελ., με προσθήκη του 17ου αι. Τα μουσικά σημεία του ήταν τονισμένα με κόκκινο, οι δε επιγραφές του, χρυσές, τα δε κεφαλαιώδη αρκτικά στοιχεία μεγάλα και περικεκοσμημένα, πολύχρωμα, επίχρυσα ή χρυσά! Στον ΙΝ Αγ. Βασιλείου: 53.Μεμβράνινο λειτουργικό ευαγγέλιο, του 13ου αι., 229 σελ. Κι αυτού τα μουσικά σημεία του ήταν τονισμένα με κόκκινο. Στον ΙΝ Αγ. Ιωάννου Προδρόμου: 54.Τετραευαγγέλιο, 11-12ου αι. με 163 σελ. μαζί με κείμενα για προσθήκη. Ευρέθη το 1860 στον ναΐσκο του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου, έξω των τειχών της Τραπεζούντος. 55.Τετραευαγγέλιο χάρτινο, 14ου αι. με 198 σελ. Στο σημείο αυτό, ο Κεραμεύς καταγράφει και μια σημαία (παντέρα), του 1714, της ΙΜ Περιστερά, την οποία ηύρε στον ναό Αγ. Ιωάννου Προδρόμου. Και την περιγράφει ως εξής: «εκ μετάξης χρυσοΰφαντου μήκους και πλάτους ενός περίπου γαλλικού μέτρου, εν η χρυσοίς τε και αργυροίς σύρμασι και πολυχρώμοις μεταξίναις κλωσταίς κανονικώς τε και φιλοκάλως διαπεποίκιλται ή του εφίππου μεγαλομάρτυρος εικών του αγίου Γεωργίου», έργον (πόνος) «Δεσποίνης Αργυραίας», δώρο του αρχιμανδρίτη Τραπεζούντος, Σεραφείμ. Στην οικία του ιατρού Γιαννικαπάνη: 56.Ευχολόγιο, του 14ου αι., του Τραπεζουντίου κανονάρχου Γεωργίου Μουράτ Στρατικεύα, που το 1600-1601 ανήκε στον ιερέα Αλεξίου του Ασίν. 57.Χάρτινος κώδιξ, του 16ου αι., που πριν είχε βρεθεί στην βιβλιοθήκη της ΙΜ Περιστερά, εις χρήσιν Σεβαστού Κυμινήτου, με κείμενο εκ του πρώτου βιβλίου του φιλοσόφου Θωμά «Περί αγγέλων». Στην οικία του καθηγητού Γρηγορίου Γ. Παπαδόπουλου: 58.Βιβλίο (145 σελ.) των αρχών του 18ου αι. με διάφορα κείμενα: «Ζωδολόγιον συντεθέν υπό σοφών Αιγυπτίων περί της γεννήεως του ανθρώπου», «Προσκυνητάριον των Αγίων Τόπων εις δημώδη γλώσσα», «Τα πάτρια ή Ιστορία της Μονής Βατοπεδίου», «Περί των εν τω Βατοπεδίω γινομένων θαυμάτων», κ.ά. 59.Κώδιξ (92 σελ.) του 1574-1575, με διάφορα κείμενα: Θρησκευτικά («Περί των της συγγενείας βαθμών»[29] του ιερέως Ζαχαρία Σκορδυλίου του Μαραφαρά, Κρητός, κ.ά.), αλλά και άλλα, όπως «Ο κύκλος της Σελήνης μεθ' ερμηνείας», «Ασθενολόγιον των ιβ΄ μηνών όλου του χρόνου», Ιω. Χρυσοστόμου «Περί φλεβοτομίας της Σελήνης»[30], «Ερμηνείαι ονειροκρίτη», κ.ά. Στην οικία Γεωργίου Δομνηνού: 60.Θείες Λειτουργίες, των Βασιλείου Χρυσοστόμου και προηγιασμένων, του 1659, σελ. 105, δια χειρός ιεροθύρου Δανιήλ. 61.Βιβλίο 105 σελ. του 1765-1768, με διάφορα θέματα: Ασματική ακολουθία του μηνός Οκτωβρίου, μήνας κατά τον οποίο ψάλλεται η ακολουθία του αγίου και μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Γαβρά του εν Τραπεζούντι[31], και των αρχιεπισκόπων Τραπεζούντος, Αθανασίου[32], και Βασιλείου[33]. 62.Νικηφόρου Καλλίστου του Ξανθόπουλου «Ερμηνεία εις τους αναβαθμούς της Οκτωήχου» (84 σελ.). 63.Ιω. Δομνηνού[34] και Μαν. Μαλαξού[35] «Νομοκάνων», του 18ου αι. με τις επισκοπές Αχρειδών (177 σελ.). 64.Ψαλτήριο σε γλώσσα δημώδη, του 1682 (σελ. 343).[36] 65.Βιβλίο (645 σελ.) του 17ου αι. (και άλλα κείμενα του 19ου αι.), υπό Ιω. Δομνηνού[37]. Περιέχει υπομνήματα του Θ. Κορυδαλλέως στην «Λογική» κ.ά. κείμενα του Αριστοτέλους, εκλογές από την «Λογική» του Ιω. Δαμασκηνού, από τον Σεβαστό Κυμινήτη, κ.ά. 66.Βιβλίο (257 σελ.) του 1742-1744, υπό Ιω. Δομνηνού, με γνώμες[38], αποφθέγματα, ποιήματα, ένα απόσπασμα από την «Ιλιάδα» του Ομήρου και το «Ενύπνιον» του Λουκιανού. 67.Κώδιξ πολύφυλλος των αρχών του 19ου αι. με 295 κείμενα και επιστολές (των ετών 1792-1793). Και ακολουθούν πολλοί κώδικες και χάρτες από το Αρχείο Μητροπόλεως Τραπεζούντος. Όπως βλέπουμε, τα πιο πολλά κείμενα είναι θρησκευτικά, λειτουργικά και φιλοσοφίας της θρησκείας, στο πνέυμα της εποχής. Αλλά έχει πολλή μεγάλη σημασία το ποια είναι αυτά, καθώς και η επιχειρηματολογία τους, κατά των εβραίων, Λατίνων καθολικών, λουθηριανών, κλπ. Επίσης, έχει σημασία και η εκλογή εκ της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Έπειτα απ' όλ' αυτά, ερωτώ τους φίλους μου, Ποντίους, στους αναρίθμητους δραστήριους ποντιακούς συλλόγους ανά την υφήλιο: Έχετε κάνει κάτι για να αναζητήσετε και να ζητήσετε αυτά τα προγονικά βιβλία των παππούδων σας, από τις βιβλιοθήκες όλου του κόσμου και των Πανεπιστημίων, ή εξαντλείτε τον λόγο υπάρξεώς σας στα χορευτικά και τα πανοΰρια σας; ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: [1] Με το όνομα αυτό μας είναι γνωστό και το Ελληνικόν Φροντιστήριον Χερσώνος που ιδρύθηκε το 1785, από τον Ηλία Κανδύλη, ο οποίος προηγουμένως είχε αναλάβει σχολάρχης στο Φροντιστήριον της Τραπεζούντος και κυνηγήθηκε και εκδιώχθηκε από τους Τούρκους. [2] Γεννήθηκε στα Κύμινα (1630-1702), αλλά ήταν εκ Τραπεζούντος. Απέρριψε προτάσεις να διδάξει και να αναλάβει την Ελληνική Σχολή της Μόσχας και να διδάξει στην Ευρώπη (του Τιμοθέου και του του Μαυροκορδάτου, αντιστοίχως) και πήγε να ιδρύσει σχολή στην πατρίδα του, το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντος! Εδίδαξε για περισσότερα από 40 χρόνια σε Κωνσταντινούπολη, Τραπεζούντα και Βουκουρέστι, όπου και απεβίωσε. Κληροδότησε λοιπόν, την βιβλιοθήκη του στο Γυμνάσιο της Τραπεζούντος, αλλά ένα μόνον μέρος αυτής έφθασε σε αυτήν... Τα άλλα βιβλία, «χάθηκαν» στην διαδρομή, και «σκορπίσθηκαν» σε διάφορες χώρες...  Έγραψε, ανάμεσα σ' άλλα, σχόλια (τότε λέγονταν «παραφράσεις») στα «Ολύμπια» του Πινδάρου, στα έπη του Πυθαγόρου (τα οποία διδάσκονταν το 1690), του Ησιόδου (Βουκουρέστι, 1690), του Ευριπίδου («Ορέστης», «Εκάβη»), στις επιστολές του Συνεσίου, στην Θεωρητική Γραμματική του Απολλωνίου, κ.ά. - βλ. Ιω. Κόλλια. «Ο Σεβαστός Κυμινήτης και η ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας», στα «Ελληνικά», τ.30, τεύχ. Β (1977-1978). [3] Οι Τραπζούντιοι υποσχέθηκαν ετήσιο τίμημα («πεσκέσι») στην Υψηλή Πύλη, για να τον τοποθετήσουν στην θέση του Οικουμ. Πατριάρχη. Φυσικά, οι Τούρκοι προτίμησαν να πληρώνονται από το να... πληρώνουν (αφού έδιναν ετήσια επιχορήγηση στο Πατριαρχείο). Έτσι καθιερώθηκε το πεσκέσι και καταργήθηκε η επιχορήγηση, από το 1466. Μια γυναίκα όμως, η Μάρα Βράνκοβιτς, κατέβαλε διπλάσιο χρηματικό ποσόν στον σουλτάνο κι επέτυχε να τοποθετήσει πατριάρχη τον Φιλιππουπόλεως Διονύσιο! Το 1471 οι Τραπεζούντιοι υποσχέθηκαν μεγαλύτερο πεσκέσι, συν το ότι ο συμπολίτης τους θα συμβάλει στην αποκατάσταση της τάξεως στην ιδιαίτερη πατρίδα του, η οποία είχε επαναστατήσει. Και πράγματι, έτσι έγινε. Ο Συμεών αντικατέστησε τον τοπικό μητροπολίτη Παγκράτιο, ο οποίος είχε εμπλακεί στην εξέγερση της Τραπεζούντος. Το 1475 ο Συμεών αναγκάσθηκε να παραιτηθεί ξανά, «συνεπεία γυναικείας επηρείας»... Ο Συμεών απεσύρθη στην ΙΜ Στενημάχου για 7 χρόνια, και το 1482 εξελέγη, για τρίτη φορά, καταβάλλοντας πεσκέσι 2.000 φλουριών!.. [4] Ο αρχιεπίσκοπος Σερρών (και κατόπιν Ηρακλείας) Νικήτας ήταν λόγιος του 11ου αι. Αντίγραφο έργου του ευρίσκεται στην Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας. [5] Πρόκειται για τον μητροπολίτη Μηθύμνης, μια περίεργη προσωπικότητα: Το 1603 εξελέγη Οικουμ. Πατριάρχης, αλλά αντιδίκησε με τον προηγούμενο πατριάρχη Νεόφυτο Β΄, κι έτσι προξένησε διάφορα προβλήματα στην Εκκλησία. «...ο Ραφαήλ ετυράννησε τον οικουμενικόν θρόνον επί τέσσερα και πλέον έτη...» (Κύρ. Λούκαρις). Έδειξε ενδιαφέρον για την ένωση των Εκκλησιών. Εξεκίνησε μυστική αλληλογραφία με τον πάππα. Αλλά απεμακρύνθη βιαίως το 1607 από τον σουλτάνο Αχμέτ Α΄ και υπέστη βίαιο θάνατο στην εξορία... [6] Πρόκειται για τον Ολυμπιόδωρο τον Νεώτερο (ή Φιλόσοφο, 495-570 μ.Χ.), έναν νεοπλατωνικό φιλόσοφο, αστρολόγο και διδάσκαλο που έζησε λίγο μετά από την τραγική απόφαση του Ιουστινιανού (529 μ.Χ.) να κλείσει την Ακαδημία Πλάτωνος εν Αθήναις κ.ά. φιλοσοφικές σχολές και να βάλει την ταφόπλακα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό! [7] βλ. Γ. Λεκάκης «Θεόφιλος Κορυδαλλεύς: Ένας αριστοτελικός μητροπολίτης Άρτης: 440 χρόνια από την γέννησή του», στην εφημ. «Ηπειρωτικό Μέλλον», Νοεμ. 2003. [8] Ο θεσσαλικής καταγωγής Γεννάδιος Σχολάριος (Κουρτέσιος) παραιτήθηκε για λόγους υγείας το 1456. Απεσύρθη στην ΙΜ Βατοπεδίου Αγ. Όρους και κατόπιν στην ΙΜ Τιμίου Προδρόμου Σερρών, όπου και απέθανε. [9] πατρ. Αλεξανδρείας και μετά Κωνσταντινουπόλεως. [10] μαθητού του Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά. [11] Υιός του παπ'-Αναστασίου Σακελλαρίου. Γνωστός ως Αλέξανδρος Τυρναβίτης (1711-1761) διδάσκαλος του Γένους. Έγραψε και αντιρρήσεις προς τον Κύπριο θεολόγο Αλοΰσιο Ανδρούτζη (150 σελ.), έργο που σώζεται ανέκδοτο στην Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος. [12] Αυτός ήταν Τραπεζούντιος, υιός του αυτοκράτορος Τραπεζούντος, Βασιλείου Κομνηνού και της ερωμένης του - μετέπειτα συζύγου του - Ειρήνης, θυγατρός επίσης Tραπεζουντίου αριστοκράτη! Έκαμε πολλές δωρεές σε μονές, και δη στην ΙΜ Σουμελάς. ενώ ίδρυσε και την ΙΜ Διονυσίου Αγ. Όρους και τοποθέτησε πρώτο ηγούμενο τον Διονύσιο, αδελφό του μητροπολίτη Τραπεζούντος, Θεοδοσίου. [13] Γνωστός απλώς ως «Αλέξανδρος ο εξ απορρήτων» ή απλώς «Αλέξανδρος» (1641-1709). Σημαντικός Φαναριώτης (χιώτικης καταγωγής) ιατρός και διπλωμάτης, που μιλούσε 5 γλώσσες! Ο γνωστός δόλιος πολιτικός στην Ελληνική Επανάσταση και μετέπειτα πρωθυπουργός Ελλάδος, Αλ. Μαυροκορδάτος (1791-1865) ήταν τρισέγγονός αυτού! [14] τρίτος διδάσκαλος της Ελλ. Σχολής Βουκουρεστίου. [15] Κρης (αν και κατά κάποιους Ζακυνθηνός) λόγιος (1549-1602). Ίδρυσε ελληνικό τυπογραφείο κοντά στην ΙΜ Αγ. Αντωνίου, στο οποίο ετύπωσε πολλά βιβλία. Και στην Ενετία ασχολήθηκε με την έκδοση συγγραμμάτων. Είτα χειροτονήθηκε από τον Οικουμ. Πατριάρχη Ιερεμία Β' τον Τρανό επίσκοπος Κυθήρων, το 1584. [16] Πρόκειται για τον Χιώτη, ο οποίος έγινε πρόδρομος των Ελλήνων τυπογράφων στην Ενετία (1530/40-1596). Φίλος του Μαξ. Μαργούνιου. Ασχολήθηκε και με το εμπόριο παλαιών ελληνικών χειρογράφων, τα οποία προμηθευόταν από τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο ή τα αντέγραφε ο ίδιος. Πολλά απ' αυτά κατέληξαν στην Βιβλιοθήκη του Βατικανό, και σε συλλογές καρδιναλίων ή άλλων ηγεμόνων. Το 1580 στην Ρώμη έλαβε συστατική επιστολή από τον πάππα ίνα μεταβεί στην Ισπανία και να πωλήσει χειρόγραφα. Εκεί του ανετέθη από τον βασιλιά Κάρολο, η συλλογή χειρογράφων για λογαριασμό του ίδιου και του διαδόχου του, Φίλιππου Β΄. Έδρασε ως μυστικός πράκτορας Ενετών και Ισπανών, προς τον οικουμ. πατριάρχη, με σκοπό την εξέγερση των χριστιανών κατά του σουλτάνου. Στην διαθήκη του κληροδοτούσε στην ελληνική κοινότητα Ενετίας την βιβλιοθήκη του, εκτός της συλλογής των χειρογράφων του, εντολή του παρεδόθη στον βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας! Διέθεσε 1.000 δουκάτα για την δημιουργία Σχολής στην Χίο και για την πληρωμή των μισθών του διδασκάλου, στον οποίο προσέφερε ως κατοικία το πατρικό του σπίτι - βλ. Κ. Σάθας, 1868, Κ. Άμαντος, 1964. [17] Γεννήθηκε στην Μονεμβασία και προχειρίσθηκε αρχιεπίσκοπος Φιλαδελφείας Λυδίας. [18] Ο τρις Οικουμ. Πατριάρχης, Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (1536-1595), αλληλογράφησε και με τον πάππα Γρηγόριο ΙΓ΄ για το θέμα του Γρηγοριανού Ημερολογίου, προς το οποίο δεν διάκειτο αρνητικά, αλλά ήταν κατά της αμέσου εφαρμογής του. Λόγω της στάσεώς του αυτής, μετά την β΄ πατριαρχία του, εξορίσθηκε από τον διάδοχό του, Παχώμιο Β΄, στην Ρόδο. Αργότερα επανεξελέγη, αλλά συνελήφθη βοηθεία ενός δωροδοκημένου και αρνησίθρησκου Λεσβίου, φυλακίσθηκε και στραγγαλίσθηκε στην φυλακή. [19] Πρόκειται για σημαντικό λόγιο μοναχό, συγγραφέα και λατινιστή, με σημαντικό θεολογικό και φιλολογικό έργο και γνώσεις Αστρονομίας. Από την Νικομήδεια Βιθυνίας. Έγραψε σχόλια σε Ησίοδο, Σοφοκλή, Αριστοφάνη, Θουκυδίδη, κ.α. Διέσωσε την Ανθολογία Κεφαλά (γνωστή μετά την α΄ έντυπη έκδοσή της, το 1494, ως Anthologia Graeca). Μετέφρασε από τα λατινικά έργα Κάτωνος, Οβιδίου, Κικέρωνος, Αυγουστίνου, κ.ά. [20] Χιώτης λόγιος, ένα σύγγραμμα του οποίου, με τίτλο «Κατά Λατίνων», παρεδόθη στην πυρρά επί Ουρβανού Β' στην Ρώμη. [21] Γνωστός ως μοναχός Θεοφάνης. Λόγιος εκ Κορώνης Μεσσηνίας και Βερροίας. Του απαγορεύθηκε να κηρύσσει. Γι' αυτό επήγε στη ΙΜ Ιβήρων στο Άγ. Όρος με όλα του τα βιβλία, τα οποία απέμειναν εκεί. [22] ή Βλεμμύδης, ιατρός, αριθμητικός (δηλ. μαθηματικός), γεωμέτρης, οπτικός και αστρονόμος, από πλούσια οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως (1197-1272), που κατηγορήθηκε ότι οι διδασκαλίες του «παρεξέκλιναν από την εκκλησιαστική παράδοση» και αναγκάσθηκε να αποσυρθεί στην Σάμο. Αργότερα ανεκλήθη. [23] Λόγιος, θεολόγος, κληρικός, φιλόσοφος, ιστορικός και μαθηματικός (1242-1310;). Με μεγάλη εκκλησιαστική και πολιτική δράση και εκτεταμένο συγγραφικό έργο. [24] Ηλιόπουλος: Ο έχων καταγωγή από πόλη ονομαζόμενη Ηλιούπολη. [25] Μαθητής του Λάμπρου Φωτιάδη. [26] πρώην Λήμνου. [27] υπό τον τίτλο «Les Exploits de Digenis Akritas. Epopee byzantine du dixieme siecle, publiee pur la premiere fois d' apres le manuscrit unique de Trabizonde". [28] σελ. 208+16, σχ. 8ο. [29] βλ. και Em. Legrand "Bibliogr. Hell.". [30] όπου αναφέρεται πως «εις την πρώτην της Σελήνης μηδέν φλεβοτομήσης, ότι γίνεται ο άνθρωπος κίτρινος»! [31] βλ. Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς «Βυζ. Χρονικά», τ. 12, 1905. [32] «δια χειρός ιερέως Ιωάννου του εκ των Καθαρών, οικονόμου Τραπεζούντος». Η σημείωσις αυτή μας πληροφορεί πως οι Καθαροί είχαν μια κάποια παρουσία στην Τραπεζούντα. (Γνωρίζουμε πως μικρή κοινότητά τους υπήρχε στην Ιθάκη, την Αστυπάλαια, κ.α.). [33] Αυτός με μια «ευχή» του, πόντισε τους συκοφάντες του, Καννίτες. [34] Γνωστός και ως Χατζη-Ιωάννου Δομνηνός ή Ποντοπούτας > Πουτπούτας. Συγγραφέας και μουσικών έργων. [35] Ναυπλιώτης, λόγιος, χρονογράφος, ιστορικός, εκδότης και συγγραφεύς νομοκανονικών και ιστορικών έργων του 16ου αι. [36] Αξιοσημείωτος χειρόγραφη παρατήρησις στο πρώτο φύλλο: «τη 13 Σεπτεμβρίου, ημέρα δ΄, έτους 1699-ου, εγένετο επί μίαν ώραν έκλειψις ηλίου»... «ο ήλιος μισός»... [37] Ήταν χαρτοφύλαξ Αρχιεπισκοπής Τραπεζούντος. [38] Μεταξύ αυτών και του Κάτωνος, μεταφρ. υπό Δημ. Κυδώνη.

Πηγή: http://www.xronos.gr/detail.php?ID=94905