Όταν η 17 Νοέμβρη 1973 δημιούργησε... τέχνη

Το βιβλίο "Το μελάνι φωνάζει - η 17η Νοέμβρη στη λογοτεχνία", του ποιητή Ηλία Γκρη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, σε συμπληρωμένη και αναθεωρημένη έκδοση. 
Πρόκειται για ανθολόγηση ποιημάτων και πεζογραφημάτων γνωστών δημιουργών, πουαφορούν την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ως τιμή μνήμης για τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το μεγάλο γεγονός. 
Τι φωνάζει σήμερα το μελάνι, σε μια εποχή που αμφισβητείται η γενιά η οποία πολέμησε την εξουσία των συνταγματαρχών αλλά -κατά τον ισχυρισμό ορισμένων κύκλων- ευθύνεται για την ηθικο-οικονομική καταβαράθρωση της χώρας; 
Ο Ηλίας Γκρης, φοιτητής της Βιομηχανικής Σχολής τότε και από τους πρώτους συμμετέχοντες, απαντά κατηγορηματικά στον πρόλογό του:....
"Όσοι συμμετείχαν ενεργά και με ανιδιοτέλεια, χωρίς να εξαργυρώσουν στο ελάχιστο, ζητούσαν ένα κόσμο κοινωνικής δικαιοσύνης και μια πατρίδα χωρίς επιτροπείες κι ανάλγητους δανειστές". 

Άλλωστε, την υστεροβουλία τη θίγει από την πρώτη ήδη σελίδα της έκδοσης του 2003, με το σαρκαστικό επίγραμμα: "Συμμετέχω, συμμετέχεις, συμμετέχει, συμμετέχουμε, συμμετέχετε, επωφελούνται…". Όμως επιμένει. Το ότι κάποιοι -πολλοί ή λίγοι- επωφελήθηκαν, δεν ακυρώνει το ψυχικό στοιχείο της εξέγερσης: "Εκείνα τα μακρόμαλλα παιδιά με τα παντελόνια καμπάνες που φώναζαν στο οδόστρωμα, στις κολόνες, στις σκάλες ή πίσω από τα κάγκελα, στο γρασίδι εκτάδην γράφοντας συνθήματα σαν αυτοσχέδιοι γραφίστες, σκορπούσαν ένα φως που όμοιο δεν είδα". 

Με φιλολογική οπτική χώρισε σε δύο κατηγορίες τα ποιήματα. Σε αυτά της άμεσης εκφοράς και συγκίνησης, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, όπως είναι του Φώτου Γιοφύλη, της Λιλής Ιακωβίδη, του Γιάννη Κουστοχέρα, της Ρίτας Μπούμη-Παπά, της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη, του Γιώργου Σιδέρη, του Νίκου Παπά και άλλων. Και στα έμμεσα, που διαθέτουν μια υπαινικτική και αλληγορική γραφή, όπως είναι του Γιώργου Βαφόπουλου, του Γιώργου Θεοχάρη, του Αργύρη Μαρνέρου, του Φαίδρου Μπαρλά, του Γιάννη Πατίλη. Ανεξαρτήτως των δύο ενοτήτων, παραθέτει επτά ποιητές από την Κύπρο που ύμνησαν την τραγωδία του 73, μεταξύ των οποίων ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης. 

Από τη γενιά του ΄30 παρουσιάζει τον Νικηφόρο Βρεττάκο, τον Νίκο Γκάτσο και, βέβαια, τον Γιάννη Ρίτσο. Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης παραμένει ως σήμερα ο μόνος από τους σημαίνοντες ποιητικούς δημιουργούς ο οποίος, νοιώθοντας πως πρόκειται για ένα μέγα ιστορικό και υπαρξιακό συμβάν, έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο "Το σώμα και το αίμα", στο διάστημα 17 Νοεμβρίου - 19 Δεκεμβρίου 1976. 

Ακολούθως, από τη γενιά του ΄50 ανθολογεί τον Τάκη Σινόπουλο, τον Μανώλη Αναγνωστάκη, τον Γιάννη Δάλλα, τον Έκτωρα Κακναβάτο και άλλους. 

Από τους ποιητές του ΄60 τον Γιώργο Γεωργούση, τον Σπύρο Κατσίμη, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο. 

Κατά παράδοξο τρόπο, για τους πολλούς της περιλάλητης γενιάς του ΄70, της αυτοαποκαλούμενης και… "γενιάς της αμφισβήτησης", επισημαίνει την μυστηριώδη αδιαφορία έναντι αυτής της κορυφαίας πράξης ανατροπής. Πάντως, την τιμή της εν λόγω γενιάς σώζουν ο Λευτέρης Πούλιος, η Τζένη Μαστροράκη, ο Νίκος Λάζαρης, ο Γιάννης Κοντός, ο Ντίνος Σιώτης, ο Γιάννης Πατίλης και τρεις που υπήρξαν από τους πρωταγωνιστές: ο Ολύμπιος Δαφέρμος, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και Κυριάκος Σταμέλος. 



Ιδού ένα ποίημα με άλλη ματιά: 

Όταν μεγάλωσε, έμαθε/ πως ο πατέρας του / ήταν κι αυτός τη "νύχτα εκείνη" στο Πολυτεχνείο/ Η θεία του η Λιλή, ο Μιχάλης, ήταν κι αυτοί, "τη νύχτα εκείνη", στο Πολυτεχνείο. / Όλοι οι γνωστοί του μπαμπά,/ όλες οι γνωστές της μαμάς,/ "τη νύχτα εκείνη",/ στο Πολυτεχνείο…/ Τώρα , κάθε πρωί,/ καθώς κατηφορίζει την οδό Πατησίων/ κι αντικρίζει την καγκελόπορτα/ την κλεισμένη "εις μνήμην",/ στριφογυρίζει στο νου του η ίδια απορία: Πως διάβολο χώρεσαν όλοι αυτοί εδώ μέσα; 

Από το χώρο της πεζογραφίας: Έλλη Αλεξίου, Γιώργος Βαλέτας, Βασίλης Βασιλικός, Λεία Βιτάλη, Ρέα Γαλανάκη, Μάρω Δούκα, Λιλή Ζωγράφου, Μήτσος Κασόλας, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Γιώργος Μανιώτης, Κωστούλα Μητροπούλου, Κώστας Ταχτσής, Ευγενία Φακίνου, Γιώργος Χειμωνάς και άλλοι. 

Στον εκτεταμένη του εισαγωγή ο ποιητής-ανθολόγος, με γλώσσα μαστίγιο, τολμά να τραντάξει το μύθο περί "παλλαϊκής εξέγερσης" υμνώντας, πάντως, το περιφλεγές της φοιτητικής νεολαίας του τότε, που, απέναντι στους "άξεστους κολονέλους", αντέταξε εκείνο το τριήμερο "τον μεγαλύτερο τσαμπουκά μετά την Εμφύλιο". 

Όταν η εξέγερση δημιουργεί λογοτεχνία. Το θέμα είναι αν η λογοτεχνία δημιουργεί εξέγερση…