Κακά παιδιά, κακοί γονείς. Κακοί πολιτικοί; Γράφει ο Θανάσης Γκαβός

«Όταν νεαροί σπάνε καταστήματα και κλέβουν εμπορεύματα, δεν έχει να κάνει με την κοινωνική ανισότητα». 

Αυτή ήταν η κοφτή απάντηση του Ντέιβιντ Κάμερον στην πρώτη σχετική ερώτηση μετά από 1 ώρα και 45 λεπτά συνεδρίασης κατά την έκτακτη συζήτηση στη Βουλή των Κοινοτήτων για τις ταραχές στην Αγγλία.

Το ερώτημα μήπως η κυβέρνησή του πρέπει να κοιτάξει πώς θα περιορίσει τη διευρυνόμενη κοινωνική ανισότητα τέθηκε από τη μοναδική βουλευτή των Πρασίνων, Κάρολαϊν Λούκας.

Ο κ. Κάμερον είχε προηγουμένως τονίσει στην εισαγωγική δήλωσή του ότι αυτό που βλέπει η χώρα να διαπράττουν οι νεαροί ταραξίες είναι καθαρές κλοπές, καθαρή εγκληματικότητα, όχι πολιτική. Το μήνυμά του σαφές: «θα σας κυνηγήσουμε, θα σας βρούμε, θα σας τιμωρήσουμε, θα πληρώσετε για τις πράξεις σας». Ο Βρετανός πρωθυπουργός έκανε αυτό που κάθε άλλος πολιτικός θα έκανε στη θέση του. Αυτό που έκαναν και 9 στους 10 βουλευτές που του έθεσαν ερωτήματα στην ίδια συνεδρίαση. Τόνισε ότι η τάξη θα αποκατασταθεί ακόμα και αν χρειαστεί να επέμβει ο στρατός, ότι η αστυνομία θα μείνει στους δρόμους για όσο χρειαστεί, ότι δε θα αφήσει τους πολίτες να νικηθούν από το φόβο.

Έχω ζήσει στην καρδιά ή στις παρυφές του Τότεναμ, του Πέκχαμ, του Χάκνεϊ. Έχω δει πόσο περήφανοι είναι οι άνθρωποι για τις μικρές επιχειρήσεις που έχουν στήσει για να ζήσουν τις οικογένειές τους σε ορισμένες από τις πιο σκληρές, υποβαθμισμένες συνοικίες. Κατανοώ όπως όλοι γύρω μου απόλυτα την οργή για τους άμυαλους νεαρούς που προέβησαν με μανία σε καταστροφές, οι οποίες δεν έχουν φανεί στην πλήρη εικόνα τους από τις τηλεοράσεις. Πιστεύω ότι το ίδιο θα έκανα κι εγώ αν ήμουν στη θέση τους: θα έβριζα, αν ήμουν Βρετανός χωρίς ελληνικούς συνειρμούς ίσως και να απαιτούσα να κατέβει προσωρινά ο στρατός, θα απειλούσα να πάρω το νόμο στα χέρια μου. Θα απαιτούσα από τον πρωθυπουργό μου να πει όσα είπε στη Βουλή σε αυστηρό τόνο.

Και μετά σκέφτομαι ότι δέκα χρόνια εδώ, περνώντας κάθε φορά από το «πραγματικό Λονδίνο», όπως έλεγε άλλος ένα φίλος από εκείνες τις γειτονιές, σκεφτόμουν ότι κάποια στιγμή μάλλον θα βλέπαμε τόσο βίαια επεισόδια. Φοβάμαι ότι όσο ο διαχωρισμός μεταξύ εγκληματιών και της υπόλοιπης νομοταγούς κοινωνίας θεωρείται επαρκής εξήγηση από τις αρχές, η απειλή νέων επεισοδίων στο μέλλον δε θα μειωθεί (να εξαφανιστεί είναι αδύνατο).

Σωστά προτεραιότητα έχει γίνει η αποκατάσταση της τάξης και η επαναφορά της ομαλότητας, ώστε οι πολίτες να κυκλοφορούν χωρίς φόβο στους δρόμους, ώστε να μην κλείνουν τα καταστήματά τους τρεις ώρες νωρίτερα. Αλλά η απάντηση του πρωθυπουργού στην ερώτησης της κ. Λούκας, το περιεχόμενο, το ύφος και τα λίγα δευτερόλεπτα που με αλαζονικότατη περιφρόνηση «χάρισε» στην «αξιότιμη συνάδελφο» είναι λανθασμένη.

Το ραδιόφωνο, το δημοκρατικότερο των μέσων όπως έχει χαρακτηριστεί, προσφέρει μία διαφωτιστικότατη και συνήθως πιο ψύχραιμη αποτύπωση των πραγμάτων. Το ραδιόφωνο και αυτές τις ημέρες λοιπόν προσφέρει βήμα σε όλες τις πλευρές των επιχειρημάτων. Είναι σαφές ότι η Βρετανία είναι μοιρασμένη. Όλοι, με την ιδιαίτερη δημοκρατική ευαισθησία των Βρετανών, καταδικάζουν τα γεγονότα και ζητούν την αρμόζουσα τιμωρία των δραστών. Αν κριθεί ότι η τιμωρία πρέπει να είναι σκληρή, έτσι είναι σωστό να γίνει σε μια κοινωνία που οι παραβάτες τιμωρούνται. Από εκεί και πέρα όμως, υπάρχουν αυτοί που συμφωνούν με τον πρωθυπουργό τους ότι «η κοινωνική ανισότητα δεν παίζει ρόλο στα επεισόδια» και ότι πρόκειται για κοινούς εγκληματίες, για πρόβλημα ηθικής και όχι πολιτικής. Υπάρχουν όμως και όσοι διαφωνούν με το εύρος της ανάλυσης, ζητώντας να δούμε πιο μακριά.

Πιθανότατα ο κ. Κάμερον περιορίζει τη συζήτηση για τα βαθύτερα αίτια των επεισοδίων στα απαξιωτικά «άρρωστα» τμήματα της κοινωνίας, στην έλλειψη πειθαρχίας στα σχολεία, στην έλλειψη κοινωνικής υπευθυνότητας λόγω των εύκολα αποκτώμενων μέχρι πρότινος επιδομάτων πρόνοιας και στην κακή γονική επιτήρηση διότι σε διαφορετική περίπτωση ίσως και ο ίδιος κριθεί υπεύθυνος. Σας θυμίζει κάτι κ. Μπλερ;

Αυτά τα οποία επισημαίνει είναι απολύτως ή σχεδόν απολύτως σωστά. Αλλά είναι μόνο η επιφάνεια. Επισημαίνει κυρίως συμπτώματα, όχι αιτίες. Κρίσιμη είναι η διάκριση που επιχειρείται μεταξύ «εγκληματικής» και «πολιτικής» δράσης. Δε γίνεται ένα μαζικό έγκλημα κατά της κοινωνίας να μην αντιμετωπίζεται με όρους πολιτικούς, με όρους κοινωνικής παθογένειας. Αλλά ο διαχωρισμός αυτός στη συλλογιστική του κ. Κάμερον και της κυβέρνησής του δεν έχει κανένα ψεγάδι. Μιλά για κοινωνική υπευθυνότητα ο κ. Κάμερον σαν να πρόκειται για μια εκ γενετής ιδιότητα, σαν ένα εισιτήριο που πρέπει κανείς να έχει αγοράσει πριν επιβιβαστεί στο λεωφορείο της κοινωνίας. Αν δεν έχει κανείς αρκετά για να αγοράσει το εισιτήριο; Η λύση του κ. Κάμερον είναι να περιμένει στη στάση και το λεωφορείο να προχωρήσει στο δρόμο του χωρίς αυτόν. Μια κοινωνία κατακερματισμένη, με τους αδύναμους να συνωστίζονται στη στάση.

Μιλά με μεγάλο ενθουσιασμό που αρκετά συχνά πείθει για το όραμα της Μεγάλης Κοινωνίας ο Βρετανός πρωθυπουργός. Για μια κοινωνία με υπεύθυνους πολίτες, που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της κοινότητας τους, αναδεικνύοντας τη δύναμη της τοπικής κοινωνίας. Με απαραίτητο συστατικό σε αυτό την όσο το δυνατό μικρότερη εμπλοκή του κεντρικού κράτους. Αυτό που δεν καταλαβαίνει ο κ. Κάμερον στη βάση της ιδέας του είναι ότι πολλοί από τους ταραξίες όχι μόνο δεν ενδιαφέρονται για τη Μεγάλη Κοινωνία του, νιώθουν ότι δεν ανήκουν καν στη μικρή κοινωνία που τους περιβάλλει. Θα τους επαναφέρει μόνο με την τιμωρία; Ορισμένους ναι, ο παραδειγματισμός μπορεί να αποδίδει, αλλά λύνει το πρόβλημα; Αλήθεια, τον ενδιαφέρει;

Συστήνουν υποκοινωνίες, είτε αυτή είναι η συμμορία της γειτονιάς, είτε είναι οι υπόλοιποι chavs, όρος που περιγράφει εφήβους με ροπή προς την αντικοινωνική συμπεριφορά, όχι πάντα βίαιη, με τη δική τους αργκό και χαρακτηριστική έλλειψη σεβασμού. Στο Τότεναμ που ξεκίνησαν όλα υπάρχουν δρόμοι που τα ναρκωτικά πωλούνται σαν σε παζάρι (εδώ είναι η βάση ομάδων που συνολικά ελέγχουν το 90% της εμπορίας ναρκωτικών στη Βρετανία). Για κάθε θέση εργασίας που προκύπτει κατατίθενται 54 αιτήσεις κατά μέσο όρο. 10.000 άτομα (σε ποσοστό ο μεγαλύτερος αριθμός ανέργων σε μια συνοικία στο Λονδίνο και όγδοος μεγαλύτερος στη χώρα) διεκδικούν επίδομα ανεργίας. Η βία είναι η καθημερινότητά τους. Καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ (όταν έχουν λεφτά να αγοράσουν) γιατί έτσι έχουν μάθει, γιατί έτσι κάνει η νεολαία και οι μεγαλύτεροι. Δεν υπάρχει προοπτική εργασίας, αφήνουν το σχολείο στα 15, δεν έχουν προοπτική ανώτερης εκπαίδευσης με τα πανεπιστήμια να χρεώνουν πια έως 9.000 λίρες για κάθε έτος σπουδών, ζουν με επιδόματα των 42,50 λιρών την εβδομάδα. Οικογένειες διαλυμένες χωρίς πατέρα, παιδιά με πρότυπα μόνο τους γκάνγκστερ των μουσικών βιντεοκλίπ στο MTV Base και τις «επιτυχημένες» διασημότητες των κενών τηλεοπτικών προγραμμάτων που αποτυπώνουν και αποθεώνουν μια κοινωνία υλιστική, ατομικιστική. Τι κάνει ο κ. Κάμερον για να τους φέρει στην παραγωγική διαδικασία, για να στηρίξει και να επιμορφώσει αυτές τις οικογένειες, να καθαρίσει την περιοχή από την ανομία; Όπως ο ίδιος είπε ξανά, αυστηρότερες ποινές, εξώσεις για τους παραβάτες. Όπως ζητούν ήδη περίπου 100.000 Βρετανοί με το αίτημα στο διαδίκτυο, πλήρη αφαίρεση των επιδομάτων. Ας γίνουν όλα αυτά κι ας καταδικάζουν τους παραβάτες στο πλήρες αδιέξοδο. Αλλά όχι μόνο αυτά. Ας μην κλείσουν τα τοπικά κέντρα νεολαίας όπως γίνεται, ας μην κοπεί η χρηματοδότηση τοπικών πρωτοβουλιών κοινωνικής στήριξης.

Σαφώς πολλοί από τους δράστες των λεηλασιών δεν προέρχονται από αυτή την υπο-τάξη, όπως τους θέλει ο όρος που έχει αρχίσει να επικρατεί στις αναλύσεις των ημερών (να επικρατεί για μία ακόμα φορά μετά τη χρήση του από τους Νέους Εργατικούς του Μπλερ για τους περιθωριοποιημένους φτωχούς παραβατικούς νέους της κληρονομιάς Θάτσερ – τώρα μιλάμε για την underclass της διευρυμένης κοινωνικής ανισότητας των Νέων Εργατικών). Νεαρές κοπέλες από ευκατάστατες οικογένειες κρατώντας ένα μπουκάλι ροζέ στο χέρι λεηλατούσαν καταστήματα με αθλητικά είδη λέγοντας στο BBC ότι το κάνουν γιατί έχει πλάκα και γιατί το κάνουν όλοι. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν η κόρη ενός πλούσιου επιχειρηματία. Εδώ ίσως τα πράγματα να είναι ακόμα πιο ανησυχητικά, τέτοιες πράξεις από κάποιον που δεν είναι στιγματισμένος, από κάποιον που δεν το περιμένεις. Η ψυχολογία της μάζας σαφώς παίζει μεγάλο ρόλο σε αυτές τις περιπτώσεις και ίσως το θέμα να σταματά εδώ. Για πολλούς όντως σταματά εδώ, είδαν χαβαλέ και συμμετείχαν. Αλλά είναι μια ευκαιρία για τη Βρετανία να δει πιο βαθιά. Να δει γιατί το 33% των μαθητών που μπαίνουν στο γυμνάσιο απέχει πολύ σύμφωνα με πρόσφατη αξιολόγηση από τα ικανοποιητικά επίπεδα ανάγνωσης για την ηλικία και τι αντίκτυπο έχει αυτό στη μετέπειτα κοινωνική ένταξη του νέου.

Τυχαίνει να γνωρίζω παραδείγματα φίλων και γνωστών που μεγάλωσαν υπό αυτές τις συνθήκες και κατάφεραν να ξεφύγουν. Ακούγοντάς τους έχω την αίσθηση ότι είναι οι πιο οργισμένοι από όλους. Αυτοί που περισσότερο και από τον πρωθυπουργό δεν θέλουν να ακούσουν τα περί κοινωνικής ανισότητας. Ορισμένοι όμως δεν μπορούν χωρίς βοήθεια και αν κάποιος τα καταφέρνει μόνος δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να βοηθά τους άλλους. Δεν είναι ο ρόλος του κράτους να προστατεύει τους ασθενέστερους; Είναι ακόμα αυτό το μέτρο μιας πολιτισμένης κοινωνίας τελικά;

Βράδυ Τετάρτης. Ένας 30χρονος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Πέκχαμ αλλά σπούδασε στην Οξφόρδη κοινωνιολογία με σκοπό να επιστρέψει στη συνοικία του και να βοηθήσει τους νέους δηλώνει στο BBC ερωτηθείς τι πρέπει να γίνει λοιπόν: «Πείτε με ρομαντικό, αλλά νομίζω ότι αυτό που λείπει είναι η αγάπη και η κατανόηση».

Λίγο αργότερα, πέφτω πάνω σε ένα βίντεο με απόσπασμα ομιλίας του κ. Κάμερον τον Ιούνιο του 2006, λίγους μήνες μετά την ανάληψη της ηγεσίας των Συντηρητικών, στη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Βρίσκεται στο βήμα ενός συνεδρίου οργάνωσης υπέρ της κοινωνικής συνοχής: «Την επόμενη φορά λοιπόν που θα δείτε ένα νεαρό να έχει σηκώσει την κουκούλα του, να είναι μόνος και να συμπεριφέρεται άσχημα, αναρωτηθείτε πώς έφτασε εδώ. Ίσως του έχει λείψει η αγάπη».