Είναι οι άνθρωποι πραγματικά αυτό που φαίνονται? Του Ψυχολόγου κ. Δημήτρη Καρακάση

Και τι εννοούμε μ’αυτό? 
Πολύ απλά…συναντάτε έναν άνθρωπο, έναν φίλο, συγγενή, γείτονα, περαστικό, πιθανώς ένα υποψήφιο άτομο για σχέση μαζί σας, τον οποιονδήποτε. 
Απ΄τη στιγμή κιόλας που τον κοιτάτε, έχετε ήδη διαμορφώσει κάποια εικόνα γι’αυτόν η οποία εξαρτάται από μια πληθώρα παραγόντων, όπως: τις εμπειρίες σας, τις στάσεις, τις αξίες σας, τις προκαταλήψεις σας, καθώς και από τις αντιληπτικές, γνωστικές, αναλυτικές και διερευνητικές σας ικανότητες. 
Επιπρόσθετα,...
η εικόνα που θα διαμορφώσετε εξαρτάται από την εμφάνιση του, την ένδυση του, τις κινήσεις του, τις πράξεις του, τις εκφράσεις του προσώπου του και αν μιλάει, από τον τόνο και την ένταση της φωνής του, τις λέξεις και τις εκφράσεις που χρησιμοποιεί. 

Χωρίς λοιπόν καν να το αντιλαμβάνεστε οι ίδιοι άμεσα, το μυαλό σας διαμορφώνει αυτόματα, με βάση όλα αυτά, μια εικόνα για κάθε άνθωπο που εντάσσεται εντός του αντιληπτικού σας πεδίου, η οποία μάλιστα τροποποιείται, επίσης αυτόματα, με κάθε νέα πληροφορία που προσλαμβάνετε για το ίδιο άτομο ή με κάθε αλλαγή που πραγματοποιείται στον δικό σας ψυχο-νοητικό πεδίο. 
             Εδώ λοιπόν εμφανίζεται και το εν λόγω ερώτημα: «Η εικόνα που διαμορφώνετε για τον κάθε άνθρωπο ταυτίζεται με την πραγματική φύση του εκάστοτε ανθρώπου;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι εύκολη, ούτε και απόλυτη, καθώς ο κάθε άνθρωπος συνιστά ένα απόλυτα ξεχωριστό ον. Ωστόσο κάθε άνθρωπος έχει κοινά στοιχεία με τους άλλους ανθρώπους και εκεί θα βασιστούμε για να απαντήσουμε στο ερώτημα που θέσαμε.
              Σε κάθε, σχεδόν, εποχή και σε κάθε, σχεδόν, κοινωνία και ειδικότερα στις σημερινές αστικές κοινωνίες οι άνθρωποι διδάσκονται τους τρόπους με τους οποίους θα «πρέπει» να συμπεριφέρονται σε συγκεκριμένους χώρους, συνθήκες, περιστάσεις και ανθρώπους (π.χ. φίλους, συγγενείς, συνομήλικους, μεγαλύτερους, γνωστούς, ξένους, κτλ.). Είναι τόσο πολλές οι μαθημένες συμπεριφορές και για τόσες περιπτώσεις που ο άνθρωπος της εποχής μας, δεν μπορεί σχεδόν ποτέ να είναι ο εαυτός του. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους, για τους οποίους τόσοι άνθρωποι «σκάνε», πέφτουν σε καταθλίψεις και ένα σωρό άλλες διαταραχές, ενώ όσο περνούν τα χρόνια όλο και περισσότερες διαταραχές εμφανίζονται.  Έτσι οι άνθρωποι, ως κοινωνικά όντα και εξοπλισμένοι με μηχανισμούς επιβίωσης, προκειμένου να μην απομονωθούν και προκειμένου να επιβιώσουν, υϊοθετούν όλες αυτές τις λεγόμενες «τυπικές» συμπεριφορές τις οποίες χρησιμοποιούν αδιαλείπτως . Αξιολογώντας λοιπόν έναν άνθρωπο, που είτε περνά από δίπλα σας, είτε περνάτε κάποιες ή και πολλές ώρες μαζί, διαμορφώνετε τελικά μια εικόνα γι’αυτόν με βάση αυτές τις «τυπικές συμπεριφορές» τις οποίες αυτός χρησιμοποιεί και όχι με βάση την δική του πραγματική συμπεριφορά και χαρακτήρα. Έτσι έχετε για παράδειγμα χίλιους γνωστούς και εκατό φίλους και, όσο χοντρό και να σας φαίνεται,  στην ουσία δεν έχετε σχεδόν κανέναν, γιατί οι σχέσεις που έχετε, είναι σχέσεις με «φανταστικές-μη αληθείς» εικόνες που έχετε διαμορφώσει γι’αυτούς τους ανθρώπους και όχι σχέσεις με αυτό που πραγματικά είναι. Αυτό μάλιστα έχει επιβεβαιωθεί σε πολλούς ανθρώπους, ίσως και σε εσάς κάποιες φορές , όταν ξαφνικά μετά από καιρό, συνήθως με αφορμή κάποιο σημαντικό γεγονός ή με αφορμή κάποια συμφέροντα που παρουσιάζονται, βλέπουν μία οι περισσότερες συμπεριφορές των ανθρώπων που πίστευαν ότι γνώριζαν, οι οποίες δεν αρμόζουν σε καμία περίπτωση στην εικόνα που είχαν διαμορφώσει για τους εν λόγω ανθρώπους.
          Μία ακόμη πολύ συχνή περίπτωση, είναι εκείνη κατά την οποία οι άνθρωποι βλέποντας ότι θα τους είναι πολύ δύσκολο να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο όντας ο εαυτός τους, πέραν των τυπικών συμπεριφορών που μαθαίνουν μέσω των φορέων κοινωνικοποίησης, χρησιμοποιούν και την «μίμηση». Μιμούνται δηλαδή συμπεριφορές ατόμων ή κοινωνικών ομάδων που θαυμάζουν ή προτιμούν από τις άλλες κοινωνικές ομάδες για διαφόρους λόγους, όπως κοινωνικούς, οικονομικούς, γεωγραφικούς, πολιτισμικούς, ψυχολογικούς και άλλους, πιστεύοντας ότι υιοθετώντας αυτές τις συμπεριφορές, θα αποκτήσουν όσα τα άτομα αυτά ή ομάδες έχουν. Έτσι βλέπεται ανθρώπους να φορούν σκουλαρίκια, να κάνουν τατουάζ, να βρίζουν τουλάχιστον πέντε φορές το λεπτό, να φοράνε φαρδιά ρούχα ή καπέλα ή ακόμη και να είναι ντυμένοι πολύ επίσημα και εσείς διαμορφώνετε με βάση αυτά, και όλα τα υπόλοιπα φυσικά, μια εικόνα για το κάθε άτομο. Ωστόσο πολλά από αυτά τα άτομα συμπεριφέρονται κατ’αυτόν τον τρόπο μόνον λόγω της προσπάθειας τους να ενταχθούν σε κάποια κοινωνική ομάδα, χωρίς οι συμπεριφορές αυτές να αντιπροσωπεύουν τον πραγματικό τους εαυτό. Πάλι λοιπόν «εσείς» έχετε διαμορφώσει μία φαινομενική και μη-αληθή εικόνα για ένα σύνολο ατόμων, έχετε συλλάβει δηλαδή το «φαίνεσθαι» και όχι το «είναι».
               Μία ακόμη χαρακτηριστική περίπτωση κατά την οποία το φαίνεσθαι και το είναι διαφέρουν σημαντικά και με μεγάλη συχνότητα στην εποχή μας, είναι αυτή της εκδήλωσης «αντισταθμιστικής συμπεριφοράς». 
Και τι εννοούμε με τον όρο αυτό? 
Εννοούμε ότι για διαφόρους λόγους, επειδή οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αποδεχθούν ένα κομμάτι του εαυτού τους, συνήθως επειδή το κοινωνικό σύστημα δεν το αποδέχεται, είτε επειδή φοβούνται συνειδητά ή ασυνείδητα να το εκδηλώσουν και να γίνει αντιληπτό από το κοινωνικό σύνολο, εκδηλώνουν ακριβώς την αντίθετη συμπεριφορά από αυτήν που αρμόζει στον πραγματικό τους εαυτό. Για παράδειγμα μια γυναίκα που πραγματικά είναι πολύ απλή, λαϊκή και απλοϊκή και αυτό δεν αρμόζει στον κοινωνικό της περίγυρο, συμπεριφέρεται υπερβολικά «κυριλέ» και επίσημα, ντύνεται αναλόγως, μιλάει αναλόγως κτλ., δίνοντας έτσι μία εντελώς λανθασμένη εικόνα στα άτομα που την περιβάλλουν, τα οποία την θεωρούν ως αυτό που εκδηλώνει και όχι ως αυτό που πραγματικά είναι. Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι ένας άντρας που ενώ στην πραγματικότητα είναι πολύ ευαίσθητος, εκδηλώνει τον λεγόμενο υπερανδρισμό προκειμένου να «αντισταθμίσει», να εξισορροπήσει αυτό που έχει μέσα του με αυτό που εκδηλώνει προς τα έξω και να αναπληρώσει αυτό που ο ίδιος έχει μάθει να θεωρεί ως κενό στον ανδρισμό του, δηλαδή την ευαισθησία. Έτσι συμπεριφέρεται σκληρά, βαραίνει την φωνή του, γίνεται επιθετικός κ.ο.κ. και όλα αυτά απέναντι στον φόβο της απομόνωσης και της ματαίωσης των στόχων του.
            Όσον αφορά το τι μπορείτε να κάνετε τώρα, γιατί…καλές οι θεωρίες, αλλά το τι κάνουμε εν τη προκειμένη περίπτωση, είναι η ουσία… Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι κάτι το οποίο έχει διαμορφωθεί στον άνθρωπο από τα πρώτα χρόνια της ζωής του και έχει εξακολουθήσει μέχρι τώρα να επικρατεί, δεν είναι εύκολο να αλλάξει και χρειάζεται αρκετό χρόνο θεραπείας με τον κατάλληλο ειδικό. Παρ’όλ’αυτά, ως ειδικός, θα σας δώσω μερικές απλές συμβουλές, όσο φυσικά το άρθρο αυτό το επιτρέπει. Το πιο βασικό απ’όλα είναι ότι θα πρέπει να είστε ο εαυτός σας σε όσες περισσότερες περιστάσεις μπορείτε. Επειδή όμως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επικριθείτε ή/και να αντιμετωπίσετε κάποιο πρόβλημα, θα πρέπει για αρχή, αυτό να το κάνετε μόνο σε περιστάσεις οι οποίες δεν είναι κρίσιμες για τη ζωή σας. Πως όμως θα είστε ο εαυτός σας, εφ’όσον τόσα χρόνια έχετε μάθει να συμπεριφέρεστε και να λειτουργείται με συγκεκριμένους τρόπους που δεν είναι ο εαυτός σας, σε σημείο που ίσως να μην είστε σίγουροι για το ποιοι είστε και εκεί επέρχεται και η λεγόμενη σύγχυση ταυτότητας. Το πρώτο που θα κάνετε εδώ είναι να κάθεστε κάθε τόσο και να αξιολογείται την καθημερινότητά σας αναφορικά με εσάς, το κατά πόσον δηλαδή αυτά που κάνετε ή λέτε σας εκφράζουν πραγματικά, τα κάνετε επειδή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ εσείς θέλετε και ΜΟΝΟ εσείς να γίνουν έτσι και το κατά πόσο σας επιφέρουν κάποια ικανοποίηση. Επιπλέον αφήστε τον εαυτό σας να συμπεριφέρετε αυθόρμητα σε όσες περιστάσεις αυτό είναι δυνατόν. Πώς θα ξέρετε όμως αν ο αυθορμητισμός αυτός είναι ο πραγματικός σας εαυτός και όχι ο μαθημένος?  Αυτό θα το κατανοήσετε από τον βαθμό στον οποίο θα νιώσετε ανακούφιση μετά από κάποιες συμπεριφορές σας, καθώς όταν είστε ο εαυτός σας, εξωτερικεύεται μέσα από τις συμπεριφορές σας ένα ποσό ψυχικής ενέργειας, της δικής σας ψυχικής ενέργειας, μειώνοντας το φορτίο της έντασης στο νευρικό σας σύστημα. Κάνετε αυτό για αρχή και σίγουρα θα νιώσετε καλύτερα. Επιπλέον με τη βοήθεια των παραπάνω κατανοήστε βαθιά και ουσιαστικά ότι στους ανθρώπους υπάρχει διαφορά μεταξύ αυτού που φαίνεται και αυτού που είναι. Έτσι θα ξέρετε να μην κρίνετε από νωρίς κανέναν άνθρωπο, ούτε καλά, ούτε κακά, ενώ αργότερα αποκτώντας σημαντική εγγύτητα με κάποια άτομα, θα μπορέσετε να γνωρίσετε ένα μέρος, αν όχι όλο, του πραγματικού τους εαυτού, καθώς η εγγύτητα ευνοεί την ειλικρίνεια και την αμεσότητα. Όσον αφορά τώρα τα άτομα που εκδηλώνουν αντισταθμιστικές συμπεριφορές, δηλαδή είναι κάτι και δείχνουν ότι είναι ακριβώς το αντίθετο, μπορείτε να το καταλαβαίνετε ως ένα βαθμό από το γεγονός ότι οι συμπεριφορές των ατόμων αυτών, εκδηλώνονται συνήθως σε υπέρμετρο-υπερβολικό βαθμό (π.χ., φόβος-επιθετικότητα, ευαισθησία-υπερανδρισμός ,κακή αυτοπεποίθηση- υπερβολική αυτοπεποίθηση κτλ.). 
               Τελικά καταλαβαίνουμε πως στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι άνθρωποι δεν είναι αυτό που φαίνονται και εκδηλώνουν εξωτερικά. Συχνά μάλιστα είναι ακριβώς το αντίθετο των ανωτέρω. Έτσι από έναν κόσμο ειλικρίνειας, αγάπης, αμεσότητας και εγγύτητας που σκοπεύουμε, σχεδόν όλοι, να φτάσουμε, έχουμε οδηγηθεί σε σημείο να ζούμε ηθοποιοί πάνω σε μια θεατρική σκηνή,  ζούμε ένα «κουκλοθέατρο» μάλιστα, όπου ο καθένας μας είναι κάτι και ταυτόχρονα δεν είναι. Και αυτό τυχαίο λέτε να είναι? Εγώ προσωπικά δεν το πιστεύω και αν το σκεφτείτε λίγο κι εσείς θα καταλήξετε στο ίδιο συμπέρασμα. Άνθρωποι που δεν είναι πραγματικά ο εαυτός τους, οδηγούνται σε καταπίεση, άγχος, σύγχυση και διαταραχές, ενώ επιπλέον δεν μπορούν να αναπτύξουν ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ τους. Τέτοιοι άνθρωποι και τέτοιοι πολίτες είναι διάσπαρτοι και αδύναμοι να παλέψουν για τον κόσμο που επιθυμούν, ενώ παράλληλα χειραγωγούνται με μεγάλη ευκολία. Θα μπορούσαμε να πούμε…σαν μαριονέτες σε κουκλοθέατρο…! 
Ναι, εκεί έχουμε φτάσει δυστυχώς…

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΚΑΣΗΣ
e-mail: karakasis-psy@live.com

Τηλ.Εποικοινωνίας: 6980723774