Επιτάφιος: Τόποι, έθιμα και παραδόσεις

Το Πάσχα είναι μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές του Χριστιανισμού, σε ανάμνηση του θανάτου και της Αναστάσεως του Χριστού. Όμως, όπως συμβαίνει και με άλλες θρησκευτικές γιορτές, προϋπήρχε του γεγονότος το οποίο γιορτάζεται, καθώς ο άνθρωπος από αρχαιοτάτων χρόνων έτεινε να συνδυάζει τις επιταγές από την έλευση μιας νέας θρησκείας με τα έθιμα και τις παραδόσεις του.

Έτσι, το Πάσχα αρχικά αποτελούσε εβραϊκή γιορτή (προέρχεται από το εβραϊκό πεσάχ = διάβαση) που συνδεόταν με τη βιβλική αφήγηση της απελευθερώσεως των Ισραηλιτών από την αιγυπτιακή αιχμαλωσία. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι το Πάσχα ήταν μια γεωργική γιορτή, που συνδυαζόταν με διάφορες τελετουργίες, από τη θυσία ενός αρνιού, τα κόκαλα του οποίου δεν έπρεπε να σπάσουν, από το άζυμο ψωμί που τρωγόταν με το κρέας του αρνιού και πικρά χόρτα. Σήμερα, οι χριστιανοί γιορτάζουν την ανάσταση του Σωτήρα και τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή. Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το Πάσχα είναι Λαμπρή, διότι η ημέρα της ανάστασης του Χριστού είναι λαμπρή μέρα. Ωστόσο, πριν τη λύτρωση της Ανάστασης μεσολαβεί η Μεγάλη Εβδομάδα, κατά την οποία αναβιώνονται τα πάθη του Ιησού. Κάποιες από τις κορυφαίες στιγμές της Μεγάλης Εβδομάδας συνδέονται με τον Επιτάφιο, με τη Μεγάλη Παρασκευή να αποτελεί για τους χριστιανούς την πιο "θλιμμένη" ημέρα του χρόνου, ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Τη Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές κατά παράδοση ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν τα κόκκινα αβγά. Το αβγό συμβολίζει από την αρχαιότητα την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο χρώμα, το αίμα του Χριστού. Παλιότερα συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο κόκκινο αβγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να ξορκίζουν το κακό. Σε κάποια χωριά, πάλι, σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών με την κόκκινη μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο των αβγών. Συνήθιζαν επίσης να φυλάσσουν μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης στο εικονοστάσι για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια. Την πιο ιερή μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί η Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Λόγω του πένθους της ημέρας οι νοικοκυρές δεν ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, αποφεύγοντας ακόμη και το μαγείρεμα. Με λουλούδια που μαζεύουν ή αγοράζουν, οι γυναίκες πηγαίνουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον Επιτάφιο. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται στις εκκλησίες αναπαράσταση της ταφής του Χριστού, ενώ εντός της ημέρας οι πιστοί προσκυνάνε τον Επιτάφιο και τα παιδιά περνάνε από κάτω "για να τους πιάσει η χάρη". Σύμφωνα με την παράδοση, όταν σταυρώθηκε ο Χριστός, η Παναγία καθόταν στην παρηγοριά, στο τραπέζι που γίνεται μετά τις κηδείες. Πέρασε μια καλογριά την είδε και σχολίασε: "Ποιος είδε γιο στο σταυρό και μάνα στο τραπέζι." Η Παναγία ακούγοντας την της είπε: "Σύρε, μάνα Καλή, μήτε να ψάλλεσαι, μήτε να λειτουργιέσαι. Αν κρεμασθώ εγώ, θα κρεμασθούν μανάδες κι αν πνιγώ εγώ, θα πνιγούν μανάδες. Μονάχα κάθομαι για να παρηγορηθούν όλες οι μανάδες". Η μάνα Καλή έφυγε μετανιωμένη και λυπημένη και γι αυτό, ενώ υπάρχει Αγία Καλή δεν λειτουργιέται. Αυτή η παράδοση ζωντανεύει κάθε Μεγάλη Παρασκευή. Τη Μεγάλη Παρασκευή πολλοί πίνουν ξύδι, ενώ στην Κρήτη, βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το ζουμί τους, που είναι ιδιαίτερα πικρό. Στην Κορώνη δεν βάζουν τίποτα στο στόμα τους. Επίσης, σε πολλά χωριά οι άντρες δεν ασχολούνται με μαστορέματα και ιδιαίτερα με καρφώματα που παραπέμπουν στον τρόπο θανάτου του Χριστού. "Μάστορης-ξεμάστορης καρφί δεν εκάρφωνε", λέει η λαϊκή παροιμία.