Το πέτρινο χρήμα

Στον Ειρηνικό Ωκεανό υπάρχει ένα μικροσκοπικό νησάκι, το οποίο λατρεύουν οι οικονομολόγοι του κόσμου. Ο λόγος είναι ότι τους βοηθά στο να απαντήσουν στο θεμελιώδες ερώτημα του τι είναι το χρήμα. Το νησί ονομάζεται Yap, και δεν διαθέτει χρυσό ή ασήμι. Πριν από αιώνες όμως, κάποιοι εξερευνητές που ξεκίνησαν από το Yap ανακάλυψαν κοιτάσματα ασβεστόλιθου σε ένα άλλο νησί, αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα πιο μακριά. Οι εξερευνητές κατασκεύασαν τεράστιους πέτρινους δίσκους από τον ασβεστόλιθο, και τους μετέφεραν πίσω στη πατρίδα, επάνω στα φτιαγμένα από μπαμπού πλοιάριά τους.

Το πώς και το πότε οι δίσκοι αυτοί άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως νόμισμα, δεν είναι γνωστό. Αλλά αυτό που είναι γνωστό είναι πως σε κάποια φάση, οι κάτοικοι του Yap αντιλήφτηκαν αυτό που είχαν αντιληφτεί και οι περισσότερες κοινωνίες του κόσμου. Χρειάζονταν κάτι για το οποίο όλοι θα συμφωνούσαν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μονάδα ανταλλαγής ή αγοράς κάποιου προϊόντος. Και όπως πολλές κοινωνίες, έτσι και η κοινωνία της νήσου Yap, άρχισε να χρησιμοποιεί αυτό που διέθετε σε σεβαστή ποσότητα, και που θεωρούσε όμορφο ή ακόμη και πολύτιμο, όπως αλλού το χρυσάφι, και αποφάσισε πως αυτό θα είναι το χρήμα. Οι πέτρινοι δίσκοι δηλαδή.

Έτσι, ένα κομμάτι ασβεστόλιθου έγινε κάτι το πολύτιμο, το οποίο όμως δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στις καθημερινές συναλλαγές αλλά μόνο σε περιπτώσεις μεγάλων αγορών ή σαν προίκα, κλπ. Όπως λέει ο ανθρωπολόγος Scott Fitzpatrick, «Αν κάποιος είχε οικονομικές δυσκολίες, αν κάτι πάθαινε η αγροτική παραγωγή του, ή αν δεν είχε άλλες προμήθειες, αλλά διέθετε κάποιες πέτρες, τότε μπορούσε να τις ανταλλάξει». Βέβαια, θα πρέπει να θυμόμαστε, πως αν μη τι άλλο, το συγκεκριμένο νόμισμα ήταν και είναι βαρύ. Πολύ βαρύ. Σχεδόν όσο και ένα αυτοκίνητο. Το αποτέλεσμα αυτού του μειονεκτήματος, είναι ότι η συγκεκριμένη μορφή χρήματος γρήγορα απέκτησε μια αφηρημένη έννοια. «Οι κάτοικοι μιλάνε και αναφέρονται στους πέτρινους δίσκους, αλλά αυτοί δεν αλλάζουν χέρια», λέει ο Fitzpatrick.

Φανταστείτε έναν μεγάλο πέτρινο δίσκο στη πλατεία του χωριού. Ο ένας τον δίνει στον άλλο. Όμως ο δίσκος δεν μετακινείται από τη θέση του ποτέ. Απλά, ο κάθε κάτοικος του χωριού γνωρίζει πως τώρα ο δίσκος αυτός ανήκει σε κάποιον συγκεκριμένο. Στη πραγματικότητα, ο δίσκος δεν χρειάζεται να βρίσκεται καν επάνω στο νησί.

Μια φορά, σύμφωνα με τις παραδόσεις των ιθαγενών, μια ομάδα εργασίας έφερνε πίσω στο νησί επάνω σε βάρκα ένα μεγάλο πέτρινο νόμισμα. Λίγο πριν φτάσουν στην ασφάλεια του νησιού, έπεσαν σε καταιγίδα, και η πέτρα κατέληξε στο βυθό της θάλασσας. Οι ναύτες μπόρεσαν και επέστρεψαν σώοι, αναφέροντας στους χωρικούς το τι ακριβώς συνέβη. Όλοι τότε αποφάσισαν, πως ο συγκεκριμένος δίσκος συνέχιζε να διατηρεί την αξία του, ακόμη και αν βρίσκονταν στο βυθό. «Σήμερα λοιπόν, ακόμη και εκείνος ο συγκεκριμένος δίσκος ανήκει σε κάποιον, άσχετα αν δεν τον έχει δει κανείς εδώ και 100 χρόνια», λέει ο Fitzpatrick.

Το συγκεκριμένο νομισματικό σύστημα ακούγεται αρκετά γνώριμο. Άλλωστε, όταν κάποιοι από εμάς μπαίνουμε στο διαδίκτυο και πληρώνουμε τους λογαριασμούς μας ηλεκτρονικά, τι αλλάζει στον κόσμο; Ναι, κάποια ψηφία στον τραπεζικό μας λογαριασμό μετακινούνται, όπως μετακινούνται και κάποια ψηφία στο λογαριασμό της όποιας εταιρίας πληρώνουμε. Αλλά από κει και πέρα; Με άλλα λόγια, ένα μέρος της βυθισμένης πέτρας που μας ανήκε, τώρα ανήκει στην εταιρία….

S.A.-(npr.org.)