Τα σενάρια για το μέλλον του Ευρώ και της Ευρωζώνης. Του Νίκου Κοτζιά

Το ενεργητικό και πολιτικό σενάριο
Το Ευρώ και η ευρωζώνη κτίστηκαν με βάση άμεσες πολιτικές σκοπιμότητες, χωρίς να υπάρχει μακρόχρονο πολιτικό σχέδιο για την ουσιαστική ενοποίηση της ΕΕ. Από αυτή τη σκοπιά, τουλάχιστον μέχρι τώρα, το Ευρώ αποδείχτηκε ως ένα αποτελεσματικό νόμισμα «καλού καιρού» με μεγάλα προβλήματα στην εποχή των ανέμων. Την ώρα της κρίσης φάνηκαν οι αδυναμίες του.Κατά τη γνώμη μου, ως προς αυτή την αντίφαση του, υπάρχουν δύο δρόμοι. Ένας παθητικός και ένας ενεργητικός. Ο παθητικός είναι να αναμένει κανείς την επανάκαμψη των καλών καιρών οπότε και το Ευρώ θα δείξει και πάλι τις θετικές πλευρές του. Αντίθετα, ο ενεργητικός δρόμος είναι πιο κατάλληλος δρόμος εξόδου από την κρίση. Απαιτεί η ΕΕ να αναλάβει δραστήριες πολιτικές και δημοκρατικές πρωτοβουλίες για μια άλλη αρχιτεκτονική της Ένωσης. Περισσότερο ισότιμη ανάμεσα στα κράτη- μέλη. Υπέρβαση δημοκρατικών και κοινωνικών ελλειμμάτων. Στήριξη στο κοινωνικό μοντέλο που υπήρχε στην ΕΕ, ιδιαίτερα όπως εκείνο στις σκανδιναβικές χώρες. Εισαγωγή μιας ισχυρής οικονομικής διακυβέρνησης, πυρήνας για μια εμβάθυνση του όλου συστήματος της ΕΕ.

Το σενάριο του σπασίματος της Ευρωζώνης
Πολλοί εκτιμούν ότι οι ασυμμετρίες ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ, καθώς και η άνιση μεταξύ τους ανάπτυξη θα οδηγήσει στο σπάσιμο της Ευρωζώνης (ΕΖ) στα δύο. Μια Ευρωζώνη του Βορρά, με ισχυρό νόμισμα και οικονομίες, και μια δεύτερη, εκείνη του «αδύναμου νότου». Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, αντί να ληφθούν ενεργητικά και δημοκρατικά μέτρα υπέρβασης των ανισοτήτων εντός της ΕΕ και της Ευρωζώνης, επιλέγεται η γραμμή της «αναγνώρισης» και πιστοποίησης αυτών των διαφορών.Το σενάριο αυτό, πάλι στην πρώτη ματιά, είναι χρήσιμο για τη Γερμανία και τις σύμμαχες σε αυτήν χώρες που διαθέτουν Πλεονάσματα. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό το σενάριο έχει πολλαπλά προβλήματα, αντιφάσεις και αδιέξοδα. Πρώτα από όλα, ένας τέτοιος διαχωρισμός θα οδηγούσε με μεγάλη πιθανότητα όχι μόνο στον διαχωρισμό της Ευρωζώνης, αλλά και της ίδιας της ΕΕ συνολικά. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο θα χάσει ο νότος την «ευρωπαϊκή του ταυτότητα», αλλά και ότι ο Βορράς θα χάσει τα οφέλη που έχει από την συνολικότερη διαδικασία Ευρωπαϊκής Ενοποίησης. Εξάλλου, η Γερμανία κάνει πολύ μεγάλο λάθος αν νομίζει ότι η με οποιοδήποτε τρόπο απαλλαγή της από την Ευρωζώνη και την ΕΕ όπως είναι σήμερα, θα σημαίνει απλώς ότι θα απαλλαγεί από ότι εκείνη θεωρεί αρνητικά στην διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης και θα διατηρήσει όλα τα θετικά και τα κεκτημένα της.

Τρεις και όχι δύο ζώνες
Ως προς το διζωνικό σενάριο, υπάρχει η αντικειμενική δυσκολία ότι η ΕΕ είναι χωρισμένη σήμερα σε τρεις και όχι σε δύο ζώνες, τουλάχιστον ως προς τα ελλείμματα, το παγκόσμιο εμπόριο και τις παγκόσμιες αγορές.Στην πρώτη ομάδα κατατάσσονται κράτη με εξωστρεφή οικονομία, που η οικονομία τους ενώ αρχικά είχε πολύ σοβαρά προβλήματα με την κρίση, εν τέλει δεν διαταράχθηκε σε βάθος. Εχουν δε, επανέλθει σε ρυθμούς ανάπτυξης και σε σημαντική αύξηση των υπερεθνικών οικονομικών τους δραστηριοτήτων. Τέτοιες χώρες είναι η Ολλανδία, η Σουηδία, η Γερμανία, η Αυστρία και εν μέρει η Φιλανδία. Υπάρχει, όμως, και μια δεύτερη ομάδα, στην οποία ανήκει κύρια η Γαλλία και εν μέρει η Ιταλία, αλλά και άλλα μικρότερα κράτη της ΕΕ, που δεν έχουν τόσο ανοικτή οικονομία όπως εκείνες της πρώτης ομάδας. Αυτό σήμαινε ότι δεν υπέστησαν τις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης, αλλά, ταυτόχρονα, από την άλλη, δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν στην ανάπτυξη με ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης.. Τέλος η τρίτη ομάδα, αποτελείται από κράτη που υπέστησαν με μια καθυστέρηση τις συνέπειες της διεθνούς κρίσης, αφού δεν είναι αρκούντως δραστήρια στην παγκόσμια οικονομία. Το πρόβλημά τους είναι, ότι όταν έφτασε η κρίση και στην οικονομία τους, αυτή ήταν πολύ βαθιά. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία και για λόγους πολιτικής αστάθειας το Βέλγιο.Μεγάλο ζητούμενο στα σενάρια που ήδη εξετάσαμε, είναι το τι θα πράξει η πρώτη ζώνη κρατών ως προς την δεύτερη. Που θα καταταχθεί η δεύτερη ομάδα με «επικεφαλής» τη Γαλλία; Κατά τη γνώμη μου χωρίς Γαλλία δεν μπορεί να υπάρξει ούτε καν μια μικρή ΕΕ. Από την άλλη, όμως, αν αυτή η δεύτερη ομάδα συμπεριληφθεί στην πρώτη, τα προβλήματα που θέλει να αποφύγει η Γερμανία με τον διαχωρισμό της ΕΕ σε πολλαπλές ταχύτητες θα είναι παρόντα και σε βάθος χρόνου θα αναπαραχθούν σε πιο περιορισμένο χώρο τα ίδια προβλήματα.Η πιθανότερη εξέλιξη αυτού του σεναρίου είναι να προσπαθήσουν κάποιοι να αφήσουν εκτός ΕΕ χώρες της τρίτης κατηγορίας, ή να τους αφεραίσουν πολλαπλά δικαιώματα και δυνατότητες άσκησης πολιτικής στην Ευρωπαϊκό χώρο. Για αυτό οφείλει η Ελληνική κυβέρνηση να αφήσει τις ανοησίες της λογιστικής και να προχωρήσει σε πολιτική συμμαχιών των ομάδων της δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, προσβλέποντας σε μια διαφορετική αρχιτεκτονική για την ΕΕ συνολική. Μια αρχιτεκτονική δημοκρατική, κοινωνική, δίκαιη και χωρίς να αναπαράγει ασυμμετρίες και ανισότητες, αλλά με πολιτικές που θα επιδιώκουν και θα υλοποιούν το ακριβώς αντίστροφο. Σε αυτά τα πλαίσια, η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει και όχι να αποδιοργανώσει μηχανισμούς και πολιτικής σύγκλισης ανάμεσα στα κράτη μέλη της και πριν από όλα ανάμεσα στα μέλη της Ευρωζώνης. Να αποκτήσει δε, ένα ισχυρό σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης.

Τα σενάρια ειδικών αποστολών – επιλογών της Γερμανίας
Υπάρχουν σειρά σεναρίων που αναθέτουν εντός της ΕΕ έναν ειδικό ρόλο στη Γερμανία.Αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν σε δύο υποομάδες. Σύμφωνα με την πρώτη ομάδα τέτοιων σεναρίων, η Γερμανία οφείλει να αναλάβει πρωτοβουλίες προκειμένου να πειθαρχήσει την ευρωζώνη και την ΕΕ συνολικά. Δηλαδή, αντί να αποβληθούν κράτη από την Ευρωζώνη ή και την ΕΕ, ο λόγος γίνεται πρωτίστως για την Ελλάδα, να ενισχύσει η Γερμανία την ηγεμονία της εξοπλίζοντας το θεσμικό – νομικό σύστημα της ΕΕ με κατασταλτικούς μηχανισμούς, πριν από όλα στην οικονομία. Με αυτούς θα ελέγχει την πειθάρχηση των υπολοίπων στις δικές της οικονομικές – πολιτικές επιλογές και στα δικά της ιστορικά φοβικά δόγματα. Θα πρόκειται για μια ακόμα προσπάθεια στα τελευταία εκατό χρόνια ηγεμόνευσης της Ευρώπης από τη Γερμανία με επιθετικά εργαλεία. Μόνο που αυτά δεν θα είναι στρατιωτικά, αλλά θεσμικά και οικονομικά. Βέβαια, όσοι επιθυμούν ένα τέτοιο σενάριο, ξεχνούν ότι η Γερμανία είναι σήμερα μια μεσαίου επιπέδου δύναμη και ότι σε είκοσι χρόνια είναι ζήτημα αν θα ανήκει στα δέκα ισχυρότερα κράτη του πλανήτη. Το πιθανότερο θα είναι να είναι η δέκατη. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα μπορέσει να πειθαρχήσει την ευρωζώνη και την ΕΕ. Πιθανότερο είναι δε, να οδηγήσει σε διάλυσή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, με μεγάλους κινδύνους για την ίδια και όλη την Ευρώπη.Σύμφωνα με την δεύτερη ομάδα σεναρίων για τη Γερμανία, αυτή διαθέτει την επιλογή της αποχώρησης από την Ευρωζώνη, ακόμα και από την ΕΕ. Προσωπικά πιστεύω ότι πολλαπλές παγκόσμιες δυνάμεις δεν θα την αφήσουν να απαλλαγεί από τα όποια «δεσμά» υπάρχουν ακόμα. Για τη Γερμανία, βέβαια, είναι οικονομικά πιο εύκολα να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη από ότι για την Ελλάδα. Επί παραδείγματι, η επανεισαγωγή του μάρκου δεν θα αποδιοργανώσει άμεσα την γερμανική οικονομία, ενώ αν γινόταν κάτι τέτοιο στην Ελλάδα με τη δραχμή, πριν καν αυτό ανακοινωθεί θα αποτελούσε την χαριστική βολή για την οικονομία. Η δε απομόνωση της Γερμανίας, σε περίπτωση αποχώρησης της από το Ευρώ θα ήταν μεγάλη και οικονομικά θα κινδύνευε με ένα Βατερλό, αφού θα έχανε τη βασική ζώνη εξαγωγών και εξωτερικών κερδών της (65% και 78% αντίστοιχα). Συνολικά, και αυτό ισχύει τόσο για τη Γερμανία, όσο και για την Ελλάδα, ότι είναι πολύ πιο εύκολο να μην εισέλθει μια χώρα σε μια νομισματική ένωση, από το να αποχωρήσει από αυτήν.

Συμπερασματικά
Από όλα τα σενάρια και υπο-σενάρια που υφίστανται, εκείνο που έχει θετικές προοπτικές είναι εκείνο της εισαγωγής μιας νέας ισορροπημένης, δημοκρατικής – κοινωνικής αρχιτεκτονικής. Τα κατά Γερμανία σενάρια, είναι τα πλέον καταστροφικά για όλους. Αντίθετα μια νέα δημοκρατική αρχιτεκτονική δείχνει δύσκολη, αλλά είναι η μόνη πραγματικά θετική προοπτική για την ΕΕ. Προϋποθέτει, όμως, ανάμεσα στα άλλα, ότι η Ελλάδα θα αποκτήσει, επιτέλους, και πάλι, μια δική της εθνική ευρωπαϊκή πολιτική.