Φταίει το δημόσιο και η κοινοβουλευτική δημοκρατία; Του Νίκου Κοτζιά

1. Καθημερινά διαβάζω και ακούω απόψεις που με παρατεταμένο το δάκτυλο δείχνουν ως υπεύθυνους της κρίσης αποκλειστικά το κοινοβούλιο, τους θεσμούς και το δημόσιο. Η επίκληση πραγματικών απαράδεκτων καταστάσεων στο δημόσιο και στην πολιτική σκηνή γίνεται συχνά με τρόπο που να επιτρέπει την αποδόμηση του Πολιτικού Κοινοβουλευτικού συστήματος ως τέτοιου. Ανάλογα, ο τρόπος της επίθεσης που εκδηλώνεται ενάντια σε πολιτική και δημόσιο τομέα, όπου καταγράφονται ως υπεύθυνοι είτε σκελετοί που έπεσαν από το ντουλάπι, είτε μόνο χαμηλόβαθμοι δημόσιοι υπάλληλοι, συμβάλλει στην απόκρυψη των μέγιστων ευθυνών που έχουν ισχυρά συμφέροντα για την κατάσταση στη χώρα.

2. Το πρόβλημα της χώρας είναι η έλλειψη ακόμα και ενός «καπιταλισμού της προκοπής». Αγορά, δημόσιος τομέας και τράπεζες δεν συμβάλλουν στην υπέρβαση της κρίσης και στην διασφάλιση μιας πορείας σύγχρονης ανάπτυξης. Η αγορά με την κυριολεκτική έννοια της γλώσσας, ως τόπος εμπορικών ανταλλαγών είναι σαν ένα κερί που κάθε φύσημα ανέμου (νέα μέτρα) μπορεί να το σβήσει. Ενώ η «άλλη αγορά» είναι η παρέα των κρατικοδίαιτων που περιμένει να υφαρπάξει με φτηνούς όρους δημόσια περιουσία και αγαθά, όπως την ΔΕΗ και την Ενέργεια. Οι τράπεζες πλην εξαιρέσεων δρουν ως τοκογλύφοι και τα πιο εύκολα δάνεια που δίνουν είναι αυτά προς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προκειμένου εκείνα με τη σειρά τους να υπηρετούν και να προπαγανδίζουν τα άμεσα συμφέροντα των τραπεζιτών. Είναι δε η στιγμή που πρέπει να ειπωθεί το ποιους δημοσιογράφους και με τι μισθούς απασχολούν οι τράπεζες οι οποίες επιβιώνουν με τις εγγυήσεις και τα δάνεια του ελληνικού δημοσίου. Τέλος το δημόσιο έχει γίνει το λάφυρο των μεγάλων συμφερόντων της διαπλοκής και ένα μικρό δώρο για πολιτικούς που επιβιώνουν με πελατειακές σχέσεις. Κατά συνέπεια το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι πρωτίστως οι μισθωτοί ή το δημόσιο εν γένει με το οποίο υπονοούνται οι εργαζόμενοι σε αυτό και μόνο.

3. Στις τηλεοράσεις και στις εφημερίδες αναφέρονται καθημερινά δεκάδες παραδείγματα -από τη δημόσια ζωή- κατασπατάλησης χρήματος και διευκόλυνσης της καριέρας κάποιων ατόμων. Δεν γίνεται, όμως, καμία αναφορά σε αεριτζίδικα κόλπα που επιτρέπει ο υπάρχον νόμος και προτρέπει τους κατέχοντες το ίδιο το σύστημα. Τα προνόμια των Μέσων και των τραπεζών, καθώς και της λαμογιάς δεν αποτελούν καθόλου αντικείμενο κριτικής. Οι όποιες φορολογικές απαλλαγές αποσιωπώνται ή περνάνε στα ψηλά. Σε πρόσφατη μελέτη της ΓΣΕΕ αποδείχτηκε ότι οι πλούσιοι Έλληνες σε εισόδημα και ιδιοκτησία πληρώνουν τους μισούς φόρους από ότι οι μισθωτοί στην Ελλάδα και, επίσης, τα μισά από ότι οι αντίστοιχες ομάδες πλουσίων στην υπόλοιπη Ευρώπη. Πληρώνουν το 15% όσων δηλώνουν, έναντι 33% που είναι ο μέσος ευρωπαϊκός όρος. Αυτή η διαφορά, πέρα της φοροδιαφυγής από την μαύρη οικονομία – παραοικονομία, δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα εσόδων του ελληνικού δημοσίου. Το έλλειμμα που δημιουργήθηκε, οι κυβερνήσεις της ΝΔ το κάλυψαν με μεγάλο δανεισμό. Δανεισμό που καλούνται να πληρώσουν οι μισθωτοί. Δηλαδή οι έχοντες πληρώσει κανονικά τους φόρους τους. Ή αλλιώς, οι μη έχοντες ευθύνη για τη φοροδιαφυγή και τα ελλείμματα. Και όχι μόνο κλήθηκαν να πληρώσουν τα σπασμένα, αλλά βρέθηκαν δακτυλοδειχτούμενοι ως οι μοναδικοί υπεύθυνοι των οικονομικών προβλημάτων της χώρας. Και όλα αυτά ο πρωθυπουργός της χώρας τα συνόψισε σε μια φράση, ως «δίκαιη πολιτική». Κινούμενοι στην ίδια λογική, μέλη της κυβέρνησης προπαγανδίζουν στο εξωτερικό «την ωριμότητα της ελληνικής κοινωνίας που τα δέχεται όλα αυτά αγόγγυστα».

4. Οι έχοντες και κατέχοντες, που την κάνουν από τις υποχρεώσεις τους και οι οποίοι λεηλάτησαν όλα αυτά τα χρόνια το κράτος, έχουν συσσωρεύσει μεγάλα ποσά προκειμένου οι ίδιοι, μόνοι τους ή σε συνεργασία με κολοσσούς του εξωτερικού, να αγοράσουν φτηνά τα φιλέτα της ελληνικής γης και οικονομίας. Το σύνθημα θα είναι ότι το ελληνικό κράτος είναι μεγάλο. Στην πραγματικότητα όπως δείχνουν και οι τελευταίες στατιστικές σειρές το ελληνικό δημόσιο είναι μικρότερο (κατά 20% μέχρι και 30% , ανάλογα με τις σειρές και τον τρόπο επεξεργασίας τους) από τον μέσο όρο στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη. Το πρόβλημά του, λοιπόν, δεν είναι ότι είναι μεγάλο, αλλά ότι είναι ασύμμετρο. Μικρό με λίγες χωρητικότητες εκεί που χρειάζεται να διαθέτει ενισχυμένες χωρητικότητες και παρουσία, μεγάλο και ουσιαστικά δυσλειτουργικό σε πεδία που δεν χρειάζονται παραπέρα ανάπτυξη. Επιπλέον, δίπλα σε αυτή την ασυμμετρία, το ελληνικό δημόσιο παρουσιάζει μεγάλο έλλειμμα ως προς την οργάνωση μιας σύγχρονης γραφειοκρατίας. Γραφειοκρατία, δηλαδή, που να ετοιμάζει εναλλακτικές πολιτικές στρατηγικές καθώς και τις αποφάσεις του πολιτικού συστήματος και δει της κυβέρνησης. Γραφειοκρατία, με άλλα λόγια, στην είσοδο του συστήματος και όχι στην διαπεραίωση. Αλλά το σύστημα δεν έχει δείξει μέχρι σήμερα διάθεση να ενισχύσει αυτή την πλευρά του δημοσίου. Δεν θέλει, με άλλα λόγια την πολιτική με χωρητικότητες και αυτόνομη έναντι άλλων συστημάτων, ιδιαίτερα των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, ελληνικών και μη. Δεν έχουν δε, καμιά πρόθεση να την αφήσουν να ενισχυθεί με ένα ποιοτικά καλύτερο δημόσιο τομέα. Η απάντηση στη σημερινή μιζέρια του δημοσίου δεν είναι η λεηλασία του από ιδιώτες, αλλά η συγκρότηση ενός ποιοτικά ικανότερου δημοσίου.

5. Καθημερινές είναι οι καταγγελίες για πραγματικά περιστατικά όπου πολιτικοί εμπλέκονται σε μικροπαρανομίες, αλλά και σε μεγάλα σκάνδαλα. Είναι δε σίγουρο, ότι τους σημερινούς κατηγορούμενους θα τους ακολουθήσουν αύριο ως κατηγορούμενοι σημερινοί πολιτικοί. Όμως, όλα αυτά τα πραγματικά περιστατικά φωτίζονται με μεγεθυντικούς φακούς, ώστε να τυφλωνόμαστε και να μην βλέπουμε και άλλες σοβαρές υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονται από τις τράπεζες (όπως η γνωστή ιστορία του Ν+1 της Τράπεζας της Ελλάδας) μέχρι και συγκροτήματα ενημέρωσης. Μάλιστα, τα τελευταία αφού κάνουν ολομέτωπες επιθέσεις στο ελληνικό δημόσιο δεν μας έχουν ακόμα εξηγήσει πώς και γιατί έχουν τα ίδια τόσο μεγάλα ελλείμματα. Τα ΜΜΕ αναλύουν καθημερινά τις ευθύνες του δημοσίου για την κρίση, αλλά δεν κάνουν κουβέντα για τα (και οικονομικά) χάλια μεγάλου τμήματος του ιδιωτικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων.

6. Με όσα ήδη έγραψα, υποστηρίζω ότι το πρόβλημα της Ελλάδας είναι πρόβλημα συνολικά των κυρίαρχων ομάδων σε αυτήν, καθώς και της συμπεριφοράς τμημάτων της κοινωνίας που προσπαθούν να δημιουργήσουν την Κοινωνία της Συνοχής κατά εικόνα και ομοίωση των ελληνικών ελίτ. Ιδιαίτερα στα εθνικά ζητήματα, αν τα πράγματα συνεχίσουν ως έχουν, κινδυνεύουμε να έχουμε τέτοιες απώλειες τις οποίες ουδείς θα είναι σε θέση «να τα μαζέψει» στο μέλλον.

7. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα δεν είναι μόνο κρίση ελλειμμάτων και μάλιστα αποκλειστικά των δημοσιονομικών. Είναι γενικότερη οικονομική-πολιτική κρίση. Είναι κρίση δομών και ανθρώπων. Προσανατολισμών και έλλειψης στρατηγικής. Δεν υπάρχουν στόχοι παρά μόνο όσους μας θέτει η ΕΕ και οι διεθνείς δανειστές. Για μια δεκαετία ο στόχος ήταν η ΟΝΕ και κάποιοι ονειρεύονται σήμερα, να προωθούν την επόμενη δεκαετία νεοφιλελεύθερες αλλαγές με μοχλό τα χρέη (που δεν πληρώνουν εκείνοι που τα δημιούργησαν) και το νεοφιλελεύθερο μνημόνιο.

8. Η κρίση της Ελληνικής κοινωνίας δεν είναι μόνο οικονομική κρίση. Είναι ακόμα περισσότερο μια ηθική και πνευματική κρίση. Η χώρα δεν έχει πια ταυτότητα. Βρίσκεται σε μια κατάσταση μεταξύ απελπισίας και αποδοχής των χειρότερων καταστάσεων ως κάτι το μοιραίο. Η αποτυχία των κυρίαρχων ομάδων της Ελληνικής κοινωνίας και μαζί με αυτές η συνενοχή όσων προσπάθησαν να την βολέψουν στην Κοινωνία της Συνενοχής αποτελούν την κινούμενη άμμο που τείνει να καταπιεί στη διάβα της τα πάντα. Σε αυτές τις συνθήκες πολλοί άνθρωποι δείχνουν αφοπλισμένοι μέσα στην απελπισία τους. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει είτε σε ανεξέλεγκτες αρνητικές καταστάσεις, είτε στην παθητικοποίηση της κοινωνίας από την οποία θα εξέλθει μόνο μετά από πιθανές εθνικές περιπέτειες. Και αυτό οφείλουμε να το αποτρέψουμε με όλες μας τις δυνάμεις.

9. Είναι καιρός, πλέον, όσοι αντιλαμβάνονται τα μεγάλα καθημερινά προβλήματα του πολίτη, αλλά και τα μακρόχρονα μεγάλα ζητήματα της Ελλάδας, να πάψουν να βάζουν το Εγώ πάνω από τις ανάγκες του τόπου. Να ορίσουν με σαφήνεια εχθρούς και προβλήματα. Να συμβάλλουν σε ένα διάλογο με αρχή και τέλος ώστε να διατυπωθούν οι καινούργιες θέσεις για τις νέες δυνατότητες της χώρας. Να φροντίσουν δε, για τη συλλογική υλοποίησή τους.