Ιδεολογικές μεταμορφώσεις του ΠΑΣΟΚ. Του Νίκου Κοτζιά

Η Αθήνα της άμεσης δημοκρατίας είναι κατά πολλούς το πρότυπο με το οποίο οφείλει να αναμετράται κάθε σύγχρονο πολιτικό σύστημα. Στηρίχθηκε κριτικά από το Θέατρο της Τραγωδίας και πολεμήθηκε από τους πολιτικούς φιλοσόφους της εποχής, όπως τον Σωκράτη. Η αθηναϊκή δημοκρατία μας έχει κληρονομήσει ως κύριο πλούτο την αντίληψη της αυτοθέσμισης. Ότι οι θεσμοί είναι έργο των πολιτών και όχι των Θεών ή κάποιων διαμεσολαβητών στο όνομα των θεών. Αυτή η παραδοχή συνεπάγεται, ότι οι άνθρωποι δικαιούνται και είναι ικανοί να αλλάζουν τους θεσμούς, αρκεί να διασφαλίζεται η όσο το δυνατό μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στην διαχείριση των υποθέσεων του δημόσιου χώρου (Πόλις και νεότερου Κράτους). Θα μπορούσε κανείς να αξιολογήσει ότι το ΠΑΣΟΚ της εποχής που διεκδικούσε τη διεύρυνση της συμμετοχής των πολιτών, αλλά και της αυτοδιαχείρισης και του δημοκρατικού προγραμματισμού, έκφραζε σε ένα βαθμό «την Αθηναϊκή Λογική». Όχι τόσο από τη σκοπιά της άμεσης δημοκρατίας, όσο από τη σκοπιά της όσο το δυνατό ισχυρότερης προσέλκυσης των πολιτών στις κοινές υποθέσεις, στη δημόσια σφαίρα αποφάσεων.Μια σημαντική κριτική στο πρότυπο της αθηναϊκής δημοκρατίας έγινε από τη σκοπιά του ανερχόμενου φιλελευθερισμού στον 18ο και 19ο αιώνα. Ο φιλελευθερισμός θεωρούσε ότι η αθηναϊκή δημοκρατία υπέρβαλε στον ρόλο του κράτους και στην αναγκαιότητα της συμμετοχής των πολιτών στις υποθέσεις του. Ότι το ίδιο το θεμέλιο αυτής της αντίληψης, της συνεχώς διευρινόμενης συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, υπέσκαπτε τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Ότι προσδιόριζε την δημοκρατία και την ελευθερία περισσότερο από τη σκοπιά του δικαιώματος της συμμετοχής στα κοινά και καθόλου από τη σκοπιά των ατομικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα σε αναφορά προς την ιδιωτική σφαίρα ζωής. Από μια σκοπιά θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι διακυρηχτικά το ΠΑΣΟΚ της εποχής του εκσυγχρονισμού έκφραζε μια τέτοια προσέγγιση. Ίσως, μάλιστα, αυτή να αποτελούσε την φιλοσοφική (έστω και ασυνείδητα) αιτιολόγηση ενός ισχυρού αντικρατισμού. Αυτός ο αντικρατισμός διαπερνούσε και τα σχήματα σκέψης πολλών που σήμερα κυβερνάνε τη χώρα, αν και στην εποχή της αντιπολίτευσης προβαλλόταν ισχυρά και το αίτημα της συμμετοχής.Μια δεύτερη, διαφορετική κριτική στην αθηναϊκή δημοκρατία, στηριζόταν στο επιχείρημα ότι η άμεση δημοκρατία, ήταν μια δημοκρατία του όχλου και μπορούσε να εξελιχθεί σε «δικτατορία της πλειοψηφίας». Στη βάση αυτής της κριτική αναπτύχθηκε το σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αλλά υιοθετήθηκαν και οι λεγόμενες μεικτές μορφές πολιτεύματος, όπως αυτές είχαν αναδειχτεί στη Σπάρτη και με διαφορετικό τρόπο στη Ρώμη. Μορφές πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν αργότερα σειρά ομοσπονδιακών συστημάτων, όπως αυτό των ΗΠΑ, αλλά και η εισαγωγή δύο θεσμών κοινοβουλίου, όπως το Κοινοβούλιο και η Γερουσία.Η σημερινή οικονομική πολιτική που ορίζεται από ξένα κέντρα και τις τράπεζες και την διεκπεραιώνει ένα οικονομικό επιτελείο που προτρέχει της θέλησης τους, είναι μια πολιτική ενάντια στη θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος και η οποία στηρίζεται στην λογική ότι η πλειοψηφία δεν γνωρίζει, δεν δικαιούται, δεν μπορεί να καταλάβει, αποτελεί ένα είδος «όχλου». Σε αντίθεση με ότι συνέβη αλλού, δεν προτείνει την εισαγωγή ενός μεικτού πολιτικού συστήματος, αλλά υπονομεύει τις ίδιες τις δημοκρατικές διαδικασίες. Πρόκειται για νοοτροπία και μεθόδευση που πρέπει να αποτραπεί και ανατραπεί.