Η υπόθεση των Panama Papers συγκλόνισε όλον τον πλανήτη. Πώς όμως κατάφερε μια «κρυφή» πηγή να πυροδοτήσει την μεγαλύτερη δημοσιογραφική βόμβα στην ιστορία;

Τα απόρρητα έγγραφα του Βιετνάμ - Η πρώτη τεράστια διαρροή. Το 1971, όταν ο Daniel Ellsberg φωτοτύπησε και δημοσίευσε στους New York Times 7.000 σελίδες απόρρητων εγγράφων γύρω από τον πόλεμο του Βιετνάμ, πυροδότησε την ισχυρότερη...

δημοσιογραφική βόμβα στην ιστορία. Ο πρώην πολεμικός αναλυτής των Η.Π.Α, συλλέγοντας έναν πολύ μεγάλο αριθμό εγγράφων του Πενταγώνου, προκάλεσε την μεγαλύτερη διαρροή πληροφοριών που, ως τότε, είχε καταγραφεί.

Οι διαμαρτυρίες στις Η.Π.Α, που είχαν ήδη ξεκινήσει από τα τέλη της δεκαετίας του '60, κλιμακώθηκαν σε τεράστιο βαθμό. Ατελείωτες διαδηλώσεις, εσωτερικά προβλήματα και εντάσεις στις Η.Π.Α, ακόμα και νεκροί φοιτητές, ήταν το αποτέλεσμα της πολιτικής του Νίξον και των ατελείωτων βομβαρδισμών. Η αποκαλύψεις του Ellsberg έδωσαν μια μεγάλη ώθηση στις προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου. Ή ακόμα καλύτερα, στάθηκαν ένα πολύ... ενοχλητικό εμπόδιο στις πρακτικές των Η.Π.Α, που αν συνεχίζονταν θα δημιουργούσαν τεράστια πολιτικά και οικονομικά προβλήματα στην χώρα.

Η υπόθεση Cablegate - Οταν ξεγυμνώθηκε η παγκόσμια διπλωματία
Τα 7.000 αρχεία του πρώην πολεμικού αναλυτή των Η.Π.Α, αν σήμερα αποθηκεύονταν σε υπολογιστή θα έπιαναν μόλις μερικές δεκάδες megabyte. Μετά από 39 χρόνια, ο Ellsberg έπεσε από το βάθρο του «νούμερο 1» πληροφοριοδότη στην ιστορία. Ο διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός Wiki Leaks, στις 28 Νοεμβρίου του 2010 αποκάλυπτε 251.287 διπλωματικά έγγραφα που αφορούσαν άμεσα το State Department. Η υπόθεση «Cablegate» προκάλεσε σάλο άνευ προηγουμένου.

Από την απαρχή της διπλωματίας, ποτέ ξανά κάποια χώρα δεν είχε δεχτεί τόσο μεγάλο «χτύπημα». Τα έγγραφα που απέσπασε ο Αμερικανός στρατιώτης Chelsea Manning, πιθανότατα όσο υπηρετούσε στο Ιράκ, ταρακούνησαν σύσσωμη την παγκόσμια διπλωματία. Στην υπόθεση Cablegate εμπλέκονταν συνολικά 274 προξενεία και πρεσβείες από όλο τον κόσμο. Το υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α ήταν πιο εκτεθειμένο από ποτέ, με αμέτρητες υποθέσεις να βγαίνουν στην φόρα.

Με τις αποκαλύψεις αυτές, ο Manning έγινε μακράν ο μεγαλύτερος πληροφοριοδότης, αφού το μέγεθος του συνόλου των αρχείων του έφτανε το 1.73 gigabyte, πάνω από 100 φορές μεγαλύτερο από αυτό του Ellsberg. Ο Manning κατηγορήθηκε για πάρα πολλά, κυρίως όμως για εσχάτη προδοσία και το 2013 του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 35 ετών.

Το «Big Bang» της δημοσιογραφίας – Ολο το παρασκήνιο πίσω από την υπόθεση των Panama Papers
Πέντε χρόνια μετά την υπόθεση Cablegate, τα Panama Papers έρχονται για να την επισκιάσουν ολοκληρωτικά. Το μέγεθος της διαρροής εγγράφων για το σύστημα της παγκόσμιας φοροδιαφυγής δεν μπορεί να συγκριθεί με τα προηγούμενα. Αν προσπαθούσαμε να περιγράψουμε την συγκεκριμένη αλληλουχία γεγονότων μαθηματικά, θα λέγαμε ότι... αυξάνονται εκθετικά. Οι πληροφορίες που δόθηκαν στην δημοσιότητα από την γερμανική Süddeutsche Zeitung, το προϊόν της συλλογής 107 μέσων ενημέρωσης από 74 διαφορετικές χώρες σε όλο τον κόσμο, τα 11.5 εκατομμύρια αρχεία, έχουν όγκο 2.6 terabyte. Η απόλυτη εκτόξευση!

Την Κυριακή, εκατοντάδες μέσα ενημέρωσης σε όλο το κόσμο, συντονισμένα με το International Consortium of Investigative Journalists, αποκάλυπταν τις συγκλονιστικές πληροφορίες των Panama Papers, ξεγυμνώνοντας εν μία νυκτί το καλοστημένο, αλλά μάλλον όχι αλώβητο, παγκόσμιο σύστημα φοροδιαφυγής. Βασιλιάδες, πρωθυπουργοί, μεγαλοεπιχειρηματίες, επικεφαλής παγκόσμιων οργανισμών, σταρ του κινηματογράφου και των γηπέδων, επώνυμοι από κάθε γωνιά του πλανήτη, έπεσαν θύματα της τεράστιας διαρροής.

Περισσότερα από 4.8 εκατομμύρια email, 3 εκατομμύρια αρχεία βάσεων δεδομένων και 2.1 αρχεία PDF από τους φακέλους της παναμαϊκής δικηγορικής εταιρείας Mossack Fonseca, ειδικευμένης στις υπηρεσίες offshore, βγήκαν στο φως.

«Αυτά είναι λίγο πολύ, όλα τα έγγραφα που υπήρχαν στην εν λόγω εταιρία εδώ και 40 χρόνια» δήλωσε ο Gerard Ryle, επικεφαλής του ICIJ, σε επικοινωνία που είχε με το περιοδικό Wired. «Είναι κατά 2.000 φορές μεγαλύτερη διαρροή από αυτή των WikiLeaks» επισήμανε.

Πώς έσκασε η βόμβα; Η ιστορία όπως την διηγούνται οι πρωταγωνιστές της
Πέρα όμως από αυτές καθαυτές τις αποκαλύψεις, η υπόθεση των Panama Papers δημιουργεί από μόνη της μια ακόμα μυστήρια ιστορία, άξια προσοχής αλλά και... δημοσιογραφικής αναζήτησης. Κάτι σαν φαύλος κύκλος. Πώς ένας ανώνυμος πληροφοριοδότης κατάφερε να αποσπάσει και να στείλει λαθραίως, με απόλυτη μυστικότητα, αυτή τη γιγάντια συλλογή αρχείων; Και αφού συνέβη αυτό, πώς οι σχεδόν 400 δημοσιογράφοι που εργάστηκαν πάνω στην υπόθεση για παραπάνω από ένα έτος, κατάφεραν να διατηρήσουν αυτήν την συντονισμένη προσπάθεια μακριά από το παραμικρό ίχνος υποψίας;

Τα Panama Papers, σύμφωνα με τον Αυστραλό διευθυντή του ICIJ, Gerard Ryle, ξεκίνησαν να «δουλεύονται» στα τέλη του 2014, όταν μια άγνωστη πηγή έφτασε έξω από την πόρτα της γερμανικής εφημερίδας Suddeutsche Zeitung. Μάλιστα η ίδια πηγή, στο παρελθόν, είχε δώσει τις πληροφορίες για μια μικρότερη διαρροή για τους ρυθμιστές της γερμανικής κυβέρνησης.

Ο Bastian Obermayer, ένας εκ των δημοσιογράφων της εφημερίδας, αποκάλυψε ότι η πηγή επικοινώνησε μαζί του μέσω κρυπτογραφημένης συνομιλίας, προσφέροντας ένα μικρό μέρος από τα έγγραφα, ώστε «να δημοσιοποιούν αυτά τα εγκλήματα». Το ίδιο άτομο τον προειδοποίησε πως «η ζωή του είναι σε κίνδυνο», ενώ δέχτηκε να επικοινωνεί μόνο μέσω κρυπτογραφημένων κειμένων, απορρίπτοντας οποιαδήποτε συνάντηση τετ α τετ.

«Για πόσα αρχεία μιλάμε;» ρώτησε ο Obermayer, όπως αποκάλυψε στο Wired. «Περισσότερα αρχεία από όσα έχεις δει ποτέ» ήταν η απάντηση της άγνωστης πηγής. Ο Γερμανός δημοσιογράφος ξεκίνησε να συνομιλεί με τον πληροφοριοδότη, μέσα από κρυπτο-εφαργμογές τις οποίες άλλαζαν τακτικά. Ακόμα και τα emails μεταξύ των δύο στέλνονταν μέσα από ειδικές εφαρμογές, ώστε να μην υπάρξει περίπτωση... διαρροής της διαρροής. Ο Obermayer ωστόσο, αρνήθηκε να πει στο Wired τις ακριβείς μεθόδους που χρησιμοποίησαν αυτός και η πηγή του.

Κάθε φορά, πριν αρχίσει η συνομιλία, υπήρχε ένας κωδικός χαιρετισμός αναγνώρισης. «Είναι ηλιόλουστα;» έλεγε ο ένας «στο φεγγάρι βρέχει» έλεγε ο άλλος, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο. Σε κάθε συνομιλία ο χαιρετισμός άλλαζε. Αφού έλαβε κάποια δεδομένα, η Suddeutsche Zeitung επικοινώνησε με το ICIJ, το οποίο είχε αποκαλύψει κάποιες ακόμα υποθέσεις γύρω από τις offshore εταιρίες στους φορολογικούς παραδείσους, το 2013. Προσωπικό του ICIJ ταξίδεψε από τις Η.Π.Α στην Γερμανία ώστε να βοηθήσει και να συντονίσει την τεράστια προσπάθεια της γερμανικής εφημερίδας. Εν τω μεταξύ, οι επικοινωνία με τον πληροφοριοδότη συνεχιζόταν αποτελεσματικά, μέχρις ότου συλλέχθηκαν τα 11.5 εκατομμύρια αρχεία.

Ο Γερμανός δημοσιογράφος αρνήθηκε να αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο η πηγή του κατάφερε να του στείλει αυτόν τον τεράστιο όγκο αρχείων, μέσα σε τόσο μικρό διάστημα. Το μόνο που κατάφερε να αποσπάσει το Wired από τον δημοσιογράφο ήταν η δήλωση πως «έμαθα πολλά για το πως μπορώ να μεταφέρω με ασφάλεια μεγάλα αρχεία».

Αφού συλλέχθηκαν όλα τα αρχεία, οι προγραμματιστές του ICIJ δημιούργησαν μια ασφαλή μηχανή αναζήτησης όλων των δεδομένων, αλλά και ένα σύστημα επικοινωνίας μεταξύ όλων των εργαζομένων πάνω στην υπόθεση. Με μεγάλη επιτυχία, κατάφεραν να κρατήσουν τα αρχεία μακριά από οποιαδήποτε διαρροή. Τα έγγραφα όμως περιείχαν πληροφορίες για σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο και συνεπώς ήταν γραμμένα σε πολλές διαφορετικές γλώσσες. Ετσι, υπήρξε η ανάγκη συμμετοχής πολλών δημοσιογράφων, από πολλές χώρες. «Εγιναν συναντήσεις στο Λονδίνο, στο Μόναχο, στο Γιοχάνεσμπουργκ, στην Ουάσινγκτον, στο Λιλεχάμερ και αλλού» τονίζει ο επικεφαλής του ICIJ, Gerard Ryle.

Η μεγάλη βάση δεδομένων κατάφερε να παραμείνει κρυφή, χάρις στην αποτελεσματικότητα των προγραμματιστών αλλά και το μεγάλο μέγεθος της. Τα πολλά terabyte, ήταν κατά κάποιο τρόπο... δυσκίνητα.

Η διαφορά με το WikiLeaks και η... νέα εποχή των διαρροών
Ο Gerard Ryle παραδέχτηκε στο Wired πως δεν πρόκειται να δημοσιευτούν όλα τα αρχεία που συλλέχθηκαν. Αυτό όμως δεν είναι κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ύποπτο. Τουναντίον, αυτή η κίνηση αποτελεί δείγμα δημοσιογραφικής ωριμότητας και υπευθυνότητας. Σε αντίθεση με το WikiLeaks που είχε αποκαλύψει ο,τι είχε στην κατοχή του, χωρίς διακρίσεις, η υπόθεση των Panama Papers εστιάζει, όπως φαίνεται, εκεί ακριβώς που πρέπει. Δηλαδή στις περιπτώσεις που συνδέονται άμεσα με το παγκόσμιο σύστημα της φοροδιαφυγής.

«Δεν είμαστε σαν το WikiLeaks. Προσπαθούμε να δείξουμε ότι η δημοσιογραφία μπορεί να γίνει με υπευθυνότητα» εξήγησε. Η εντολή σε όσους εργάστηκαν πάνω στην υπόθεση, ήταν να εστιάσουν πάνω σε περιπτώσεις που θα ενδιέφεραν άμεσα τους πολίτες των χωρών τους. Περιπτώσεις που ήταν άξιες να συμπεριληφθούν στην μεγαλύτερη δημοσιογραφική βόμβα στην ιστορία...

Ωστόσο, όταν η βόμβα έσκασε, το WikiLeaks δεν παρέλειψε να δείξει τον ενθουσιασμό τους με ένα tweet γεμάτο νόημα. «Ουπς! Panama Papers» έγραφε λιτά η περιγραφή που συνόδευε την φωτογραφία του ιστότοπου της Mossack Fonseca.

Τα Panama Papers θα γραφτούν στην ιστορία, ως η μεγαλύτερη διαρροή πληροφοριών που συνέβη ποτέ. Μέχρι... την επόμενη. Το σημαντικότερο όμως, είναι πως η υπόθεση των offshore είναι το ορόσημο για μια νέα εποχή στην δημοσιογραφία. Το διαδίκτυο, με τις πολύ καλές κρυψώνες του, μπορεί να είναι σε τεράστιο βαθμό ελεγχόμενο, όμως μέσα του κρύβονται ασύλληπτες πληροφορίες, αλλά και αμέτρητα... κρυφά σοκάκια στα οποία μπορούν κάποιοι να περιπλανηθούν μέχρι να τις βγάλουν στο φως της δημοσιότητας. Ισως λοιπόν, τα 2.5 terabyte να ήταν μόλις το τρίτο βήμα αυτής της σχεδόν τρομακτικής εκθετικής προόδου των διαρροών...